کلانشهر اراک گمشده در گرد و غبار

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: شهر اراک همواره یکی از شهرهای آلوده کشور است و با وجود جمعیت حدود ۶۰۰ هزار نفری، همواره جزو کلانشهرهای کشور قلمداد می‌شود که از کلانشهری فقط عنوان آن را یدک می‌کشد و متأسفانه در طول یک دهه اخیر اقدام مؤثری جهت رهایی این شهر از روزهای آلوده انجام نشده است.

مردم این شهر در تمام ۱۲ ماه سال درگیر آلودگی هستند به شکلی که در تابستان با گرد و غبار و ریزگرد و در زمستان با آلودگی‌های ناشی از صنایع از جمله مازوت‌سوزی نیروگاه حرارتی شازند روبرو است.

این کلانشهر در سال گذشته ۱۳۷ روز ناسالم را پشت سر گذاشته که این آلودگی‌ها ناشی از گرد و غبار منطقه‌ای، گاهی فرامنطقه‌ای و استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه حرارتی شازند بود.

سال ۱۴۰۳ نیز دستکمی از سال ۱۴۰۲ نداشته است، تابستان که روزهای بسیاری به دلیل بروز گرد و غبار ادارات به تعطیلی کشیده شدند.

اراک سومین شهر آلوده کشور

رئیس امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان کرد: از ابتدای امسال تا کنون اراک ۷۴ روز ناسالم را تجربه کرده که این رقم در مدت مشابه سال گذشته بالغ بر ۷۶ روز بوده و تا حدودی میزان آلودگی در سال جاری کاهش یافته است.

علیرضا محرابیان با اشاره به اینکه طبق ارزیابی انجام شده بر اساس شمار روزهای آلوده، اراک پس از اصفهان و تهران سومین کلانشهر آلوده کشور قلمداد می‌شود، گفت: عمده آلودگی اراک تا کنون ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون ناشی از کویر مرکزی و تالاب میقان بوده است.

وی تصریح کرد: با توجه به پیش‌بینی هواشناسی و احتمال کم بارشی، برای فصل زمستان امکان افزایش روزهای دارای وارونگی دما و افزایش تعداد روزهای آلوده ناشی از صنایع و ترافیک در اراک وجود دارد.

با توجه به پیش‌بینی‌های انجام شده در خصوص وضعیت بارش‌ها در پاییز و زمستان از امروز باید خود را برای روزهای درگیر آلودگی کرد و با توجه به ترازی‌های موجود در کشور، مازوت سوزی مجدد نیروگاه حرارتی شازند در زمستان نیز دور از ذهن نیست که این امر به طور قطع عواقب جدی و مخرب خاص خود را به همراه خواهد داشت.

لزوم انتقال درست وضعیت آلودگی هوای اراک به مدیران کشور

رئیس شبکه محیط زیست استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: یکی از مشکلات جدی شهر اراک، عدم انتقال درست مشکلات محیط زیست به مسئولان کشور است و هنوز بسیاری از مدیران نسبت به آلودگی هوای اراک باور ندارند.

سیاوش آقاخانی تاکید کرد: به عنوان مثال زمانی که نام اصفهان مطرح می‌شود به دلیل دغدغه‌مندی و انتقال درست و شفاف مشکلات به مدیران ارشد کشور، بلافاصله مجموعه از چالش‌های این شهر در ذهن مرور می‌شود، اما در قبال اراک چنین نیست و حتی در زمان صحبت از آلودگی هوا، برخی عنوان می‌کنند که وضعیت هوا در اراک مناسب است و همین باعث می‌شود که اصفهان به سمت مازوت سوزی نرود، اما به محض بروز مشکل در کشور، سوخت نیروگاه حرارتی شازند از گاز به مازوت تبدیل می‌شود.

آقاخانی تصریح کرد: این ضعف در استان مرکزی و اراک باید به واسطه حضور مدیران با نگاه مشارکتی در همه بخش‌ها جبران شود تا مشکلات زیست‌محیطی این شهر به ویژه آلودگی هوا به درستی منتقل شود.

وی تاکید کرد: با توجه به گذشت بیش از ۱۵ سال از تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر اراک، این طرح به تنهایی و صرفاً به واسطه به روزرسانی نمی‌تواند مسئله آلودگی هوای شهر اراک و به تبع آن سلامت مردم این شهر را رفع کند و باید مجموعه‌ای جامع مدیریت زیست بوم برای این استان و شهر اراک تعریف شود تا بلکه بتوانیم با برنامه ریزی درست و راهبردی بخشی از مشکلات آلودگی هوا در این شهر را مدیریت کنیم.

این فعال محیط زیست استان مرکزی با اشاره به نشست با رئیس سازمان محیط زیست کشور و طرح مشکلات زیست محیطی شهر اراک و استان مرکزی، گفت: تهیه مجموعه جامع مدیریت زیست بومی برای شهر اراک به عنوان یک راهبرد اساسی و مطالبه جدی فعالان محیط زیست باید در دستور کار سازمان محیط زیست کشور قرار گیرد و این نوع نگرش این سازمان از نگاه چالش محور باید متحول شود.

آمار سرطان به ویژه ریه و مثانه از میانگین کشوری بالاتر است

متخصص آسیب شناسی (پاتولوژی) نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: در خصوص موضوع سرطان که همگان با احتیاط صحبت می‌کنند اما باید اذعان کرد به طور مشخص آمار سرطان‌های مرتبط با آلودگی هوا به ویژه ریه و مثانه در اراک بالاتر از میانگین کشوری است و نمی‌توان آن را کتمان کرد.

مرتضی صدیقی با بیان اینکه برای ایجاد سرطان علاوه بر زمینه ژنتیکی، عوامل محیطی و سبک زندگی نیز بسیار مهم و تأثیرگذار است، افزود: در آموزش‌های پیشگیری از سرطان به مردم این مهم یادآوری می‌شود که ۲ دسته عوامل محیطی منجر به ایجاد سرطان هستند.

این متخصص پاتولوژی ادامه داد: در راستای پیشگیری از سرطان، کنترل عواملی همچون ورزش کردن، عدم استفاده از سیگار و الکل مربوط به خود شخص است اما عواملی همچون آب، هوا و استانداردهای غذایی در حیطه وظایف و اختیارات مسئولان کشوری و استانی است و در این خصوص مردم فقط می‌توانند مطالبه گر باشند.

پایش پیوسته و قابل اعتماد کیفیت هوا امری ضروری است

عضو هیأت علمی گروه مهندسی نقشه برداری دانشگاه صنعتی اراک در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، گفت: مهم‌ترین علل کاهش کیفیت هوا در شهرها، رشد جمعیت، افزایش تعداد خودروها، صنعتی شدن و افزایش تقاضای انرژی بوده بنابراین پایش پیوسته و قابل اعتماد کیفیت هوا امری ضروری است.

محمدامین قنادی تاکید کرد: انواع مختلفی از آلاینده‌ها در جو وجود دارد که افزایش آنها به یکی از نگرانی‌های قرن بیست و یکم تبدیل شده است که باید اذعان داشت مهمترین آلاینده‌های هوا شامل دی اکسید گوگرد (SO۲)، دی اکسید کربن (CO۲)، مونوکسید کربن (CO)، دی اکسیدهای نیتروژن (NO۲)، ازن (O۳)، متان (CH۴)، کربن آلی ناپایدار، کلروفلوئوروکربن ها و ذرات معلق است که در میان آنها، SO۲ یا همان دی اکسید گوگرد به عنوان یکی از سمی‌ترین گازها برای موجودات زنده شناخته می‌شود.

وی گفت: روش‌های مختلف پایش آلودگی هوا، استفاده از ابزارها و فناوری‌های مبتنی بر سنجش از دور از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، چرا که این تکنولوژی‌ها می‌توانند داده‌های پیوسته در مکان و زمان تولید کنند و با توجه به تراکم کم و توزیع غیریکنواخت ایستگاه‌های زمینی پایش کیفیت هوا در بسیاری از شهرهای ایران، استفاده از سنجش از دور ماهواره‌ای با هدف پایش غلظت آلاینده‌های هوا بسیار کاربردی است، علاوه بر این، تاکنون در بسیاری از نیروگاه‌ها در ایران سیستم زمینی پایش آلودگی هوا ایجاد نشده است، از این رو می‌توان از داده‌های سنجش از دور ماهواره‌ای برای نظارت بر انتشار آلاینده‌ها به ویژه در نیروگاه‌ها بهره برد.

قنادی ادامه داد: ماهواره سنتینل ۵ و حسگر آن، TROPOMI، توانایی بالایی در ثبت داده-های مرتبط با آلودگی هوا و تصویربرداری و ردیابی گازها و آلاینده‌های مختلف مانند ازن، فرمالدئید، دی اکسید گوگرد، متان، مونوکسید کربن، ذرات معلق در هوا و دی اکسید نیتروژن دارند و هدف از این مطالعه، مدل‌سازی ارتباط میان دی اکسید گوگرد منتشر شده در نیروگاه حرارتی شازند و غلظت این آلاینده در شهرستان اراک با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای سنتینل -۵ در یک دوره سه ساله است.

وی عنوان کرد: بر این اساس اراک به عنوان مرکز استان مرکزی و یکی از بزرگترین کلان شهرهای ایران مورد بررسی قرار گرفته است که این شهر با ارتفاع متوسط ۱۷۵۰ متر از سطح دریا از سه طرف جنوب، غرب و شرق توسط کوه‌ها احاطه شده است.

عضو هیأت علمی گروه مهندسی نقشه برداری دانشگاه صنعتی اراک گفت: نیروگاه حرارتی شازند، پتروشیمی شازند، پالایشگاه امام خمینی (ره)، آلومینیوم‌سازی و ماشین‌سازی از بزرگترین صنایع اراک هستند و اراک از نظر تنوع محصولات صنعتی رتبه اول و از نظر حضور صنایع مادر رتبه دوم را دارد، همچنین این شهر یکی از چهار قطب صنعتی کشور و یکی از آلوده‌ترین شهرهای کشور است.

قنادی تصریح کرد: این شهر نه تنها صنعتی است، بلکه دارای تراکم جمعیتی نسبتاً بالایی است و به طبع آن دارای ترافیک سنگین، همچنین شرایط آب و هوایی ویژه‌ای است که بر کیفیت هوای آن تأثیر منفی می‌گذارد که دی اکسید گوگرد یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های شهرستان اراک است که می‌توان ادعا کرد که اصلی‌ترین عامل انتشار آن نیروگاه است.

وی گفت: نتایج نشان می‌دهد که ۶۸ درصد باد غالب ماهانه از سمت جنوب غرب به سمت شمال شرق است و این بدان معناست که بیشتر آلاینده‌های منتشر شده از نیروگاه شازند (که در جنوب غربی شهرستان اراک واقع شده است) به سمت اراک حرکت می‌کنند و با توجه به اینکه در منطقه دو رشته کوه یکی در شمال و دیگری در جنوب وجود دارد، باد مجبور است از شهر اراک عبور کند و حامل این آلاینده‌ها تا شهر اراک باشد. پارامترهای آب و هوایی مانند سرعت، جهت باد و دما نیز بر غلظت آلاینده‌ها تأثیر بسزایی دارند.

عضو هیأت علمی گروه مهندسی نقشه برداری دانشگاه صنعتی اراک تاکید کرد: بر اساس نتایج حاصل شده، غلظت آلاینده دی اکسید گوگرد از ابتدای مهر ماه تا انتهای دی ماه هر سال روند افزایشی چشمگیری دارد و در دی ماه به بیشینه خود می‌رسد و به طور همزمان این افزایش غلظت آلاینده در شهر اراک نیز با همین روند مشاهده می‌شود و به نظر می‌رسد که این افزایش غلظت دی اکسید گوگرد، ناشی از سوزاندن مازوت جایگزین گاز در نیروگاه حرارتی شازند در برخی از ماه‌های سال است.

قنادی با اشاره به اینکه داده‌های ماهواره‌ای با داده‌های مشاهده شده توسط ایستگاه‌های زمینی پایش کیفیت هوا مقایسه و صحت این داده‌ها تأیید شده است، بیان کرد: در این مطالعه با استفاده از مشاهدات ماهواره سنتینل -۵ و همچنین مدل ریاضی مبتنی بر توابع گویا درجه دو، مشاهده شده است که افزایش انتشار آلاینده دی اکسید گوگرد در محدوده نیروگاه حرارتی شازند می‌تواند منجر به افزایش غلظت این آلاینده در شهر اراک تا ۶۲ درصد شود.

ضرورت تسریع در اجرایی شدن مصوبات کارگروه ماده ۱۴ قانون هوای پاک

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی در گفت و گو با خبرنگار مهر، گفت: یکی از چالش‌های جدی این استان آلودگی هوا است و باید برنامه‌ریزی‌های لازم را برای آن داشته باشیم و در این خصوص بر ضرورت تسریع اجرای مصوبات کارگروه ماده ۱۴ قانون هوای پاک تاکید کرد.

یوسف یوسفی افزود: مصوبات درست و منطقی کارگروه ماده ۱۴، ضمانت اجرایی دارد و باید این مهم مورد توجه ویژه باشد.

وی افزود: به منظور اجرای قانون هوای پاک و در راستای انتقال واحدهای تولیدی (صنعتی، معدنی، خدماتی) و کارگاه‌های آلاینده به خارج از مناطق مسکونی و محدوده سکونتگاه‌ها از ابتدای سال تا کنون ۴ نشست کارگروه ماده ۱۴ قانون برگزار و در مجموع ۶۶ مصوبه داشته است.

مدیر کل محیط زیست استان مرکزی گفت: بیشتر موضوعات مطرح شده در این کارگروه مربوط به مشکلات زیست محیطی و آلایندگی مربوط به صنایع مستقر در حریم شهرها است و باید تمام ارگان‌های اجرایی و صنایع با اولویت قرار دادن حفظ سلامت مردم در این خصوص تعامل و هم‌افزایی لازم را داشته باشند.

یوسفی تاکید کرد: صنایع و واحدهایی که مشمول ماده ۱۴ قانون هوای هستند، موظفند در مهلت تعیین شده در طرح انتقال، نسبت به انتقال واحد مربوطه اقدام و در صورت استنکاف از مفاد این ماده به پرداخت جزای نقدی معادل سه درصد (۳ درصد) درآمد سالانه ناخالص همان واحد محکوم می‌شوند.

کلام آخر

امسال هم مانند هر سال با شروع سرما، یافتن مقصر آلودگی هوا آغاز شده، موضوعی که در سال‌های مختلف مقصرهای جدیدی داشته است. متأسفانه هر سال پیدا کردن مقصر آلودگی آن قدر زمان می‌برد که مجالی برای چاره اندیشی نمی‌ماند و تا مقصر پیدا می‌شود، فصل عوض شده است و کاهش مقطعی آلودگی هوا باعث می‌شود برخی مسئولان موضوع را کاملاً فراموش کنند و تا آلودگی و مقصر احتمالی بعدی، بی خیال موضوع شوند.

به دنیا آمدن نوزادان کم وزن و بیش فعال، اختلال عصبی، حمله قلبی، بیماری تنفسی، دیابت و سرطان ریه فقط بخشی از دهها پیامد آلودگی هواست که امروز تبدیل به جامی از شوکران برای ساکنان کلانشهرها شده است.