چگونه «موسم الریاض» در حال تغییر جامعه محافظه‌کار عربستان است؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: در سال‌های اخیر پادشاهی سعودی برای حرکت به سمت اصلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه سعودی برنامه‌ای جامع تحت عنوان سند چشم انداز ۲۰۳۰ تدوین کرده که هدف غایی آن تغییر چهره دولت- ملت سعودی، تقویت برند ملی و در یک کلام تغییر چهره جامعه محافظه کار پادشاهی عربی سعودی است. نسل جدید حکام عربستان قصد دارند با تعریف برنامه‌های جدید و نوآورانه همچون «موسم الریاض» بخشی از اصلاحات مد نظر خود را با استفاده از ابزارهای فرهنگی، هنری و ورزشی در دل جامعه محافظه کار عربستان به پیش برند. به بیانی دیگر برگزار کنندگان «موسم الریاض» در نهایت قصد دارند با استفاده از این رویداد علاوه بر حفظ بخشی از سرمایه مالی مردم در داخل کشور، قسمتی از انگاره‌های فرهنگی و جهان بینی شهروندان سعودی را نیز تغییر دهند، اما در این مسیر اتفاقاتی رخ می‌دهد که فراتر از «شرع» و «عرف» حاکم بر منطقه مسلمان غرب آسیا است. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا نگاهی به اهداف و برخی اشتباهات اجرایی در روند برگزاری «موسم الریاض» داشته باشیم.

برگزاری پنجمین دوره موسم الریاض

از فصل پنجم چه خبر؟

موسم الریاض فستیوالی فرهنگی- ورزشی است که از اکتبر سال ۲۰۱۹ میلادی با ابتکار ترکی الشیخ، بازوی محمد بن سلمان در حوزه «اصلاحات فرهنگی»، براساس سند چشم انداز ۲۰۳۰ و تحت هدایت اداره سرگرمی عمومی برگزار می‌شود. دو مرکز البنک الأهلی السعودی و شرکة الاتصالات السعودیة حامیان مالی این رویداد بزرگ هستند. هدف نهایی این جشنواره علاوه بر آشنایی بیشتر مردم جهان با فرهنگ و ظرفیت موجود در پادشاهی سعودی؛ افزایش سهم «اقتصاد گردشگری» در اقتصاد سعودی با تکیه بر آثار باستانی، فرهنگ محلی و صنعت سرگرمی است. ریاض قصد دارد تا چشم انداز ۲۰۳۰ سالانه میزبان ۱۰۰ میلیون گردشگر از سراسر جهان باشد. هم اکنون برگزار کنندگان این رویداد قصد دارند تا طی چند ماه آینده حداقل چهار میلیارد دلار از این جشنواره درآمد به دست آورند.

سکولاریسم در برابر سلفیسم

نزدیک به ۱۱ میلیون مخاطب از اولین دوره این جشنواره بازدید کردند. در مدت برگزاری این جشنواره دو ماهه، میزان رزرو پروازها ۱۰۶ درصد افزایش پیدا کرده و میزان رزرو هتل‌های سعودی تا ۲۴۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. چهارم نوامبر ۲۰۲۱ ترکی آل الشیخ رئیس اداره سرگرمی عمومی به دلیل رونمایی از سرسره غول پیکر، ضمن دریافت دو گواهینامه بین‌المللی به دلیل برگزاری بزرگ‌ترین رویداد سرگرمی، نام «موسم الریاض» وارد کتاب رکودهای گینس شد.

هدف از برگزاری موسم الریاض چیست؟

پادشاهی عربی سعودی علاوه بر تلاش برای متنوع سازی منافع درآمدی جهت خلاصی از «خام فروشی»، اهداف دیگری را نیز در جریان «موسم الریاض» دنبال می‌کند. سعودی قصد دارد از طریق کشاندن چهره‌های مطرح بین المللی و همچنین افزایش ارتباط میان گردشگران خارجی و شهروندان سعودی، زمینه تغییر فرهنگ بومی را فراهم آورد. به نظر سعودی‌ها، تکمیل این فرآیند به تقویت برند ملی و قدرت نرم عربستان در محیط بین المللی کمک شایانی خواهد کرد. ایجاد چنین بستری سبب می‌شود تا افراد سنتی جامعه سعودی با انواع سبک زندگی‌ها و نگرش‌های متنوع از سراسر جهان آشنا شده و به تدریج پذیرای دیدگاه‌های متکثر باشند.

موسم الریاض؛ پیشران اصلاحات اقتصادی- فرهنگی در جامعه محافظه‌‎کار سعودی

در جریان جشنواره موسم الریاض چهره‌های سرشناسی همچون کریستیانو رونالدو، دیوید بکهام و ویل اسمیت، هنرمندان مطرحی چون جنیفر لوپز، مارایا کری و جاستین بیبر نیز اجراهای زنده داشتند. این رویداد با میزبانی هیئت سرگرمی عربستان سعودی و با بودجه‌ای بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار برگزار شد. در این دوره ۱۵۰ رویداد فرهنگی و هنری در چهارده منطقه مختلف ریاض، پایتخت عربستان سعودی برگزار شد. همچنین برندهای معتبر بین المللی حضور فعالی در این دوره از جشنواره داشتند. لویی ویتون یک نمایشگاه ویژه از کلکسیون تاریخی خود را به نمایش گذاشت، گوچی نیز از مجموعه منحصر به فردی از طراحی‌های عربی-مدرن رونمایی کرد.

تغییر خزنده سبک زندگی

فارغ از اخبار مثبتی که از برگزاری «موسم الریاض» در رسانه‌ها عربی- انگلیسی منعکس می‌شود، برخی اتفاقات حاشیه‌ساز در جشنواره پنجم باعث ایجاد سوالات در میان ناظران بیرونی و افراد علاقه مند به مسائل داخلی پادشاهی عربی سعودی شده است. جامعه محافظه کار عربستان پیش از این بزرگ‌ترین نماد تفکر «سلفیسم» و «وهابی گری» در جهان اسلام بود و سالانه میلیون‌ها دلار برای انتشار این اندیشه به نقاط مختلف جهان اختصاص می‌داد. با تغییر جهت قدرت سیاسی در ریاض و ارتقای جایگاه سیاسی فرزندان ملک سلمان، دوره‌ای جدید از اصلاحات غربی در شبه جزیره عربستان آغاز شد. در دوران جدید «ولیعهد جوان» به نظر می‌رسد نه به دنبال تکرار تجربه دهه ۷۰ میلادی و نه به دنبال نوعی مدارا با جریان آل شیخ است. با این حال وقوع برخی رویدادها مانند کاهش پوشش زنان خواننده، استفاده از نمادهای اسلامی یا جاهلی در هنگام برگزاری کنسرت‌ها، زنگ خطر را در قبال نتایج فستیوال «موسم الریاض» برای جامعه سعودی به صدا درآورده است. به عبارت دیگر تکرار تجربه ترکیه و امارات در عربستان بدون توجه به پیامدهای آن بر جامعه سعودی می‌تواند سنگ بنای نارضایتی‌های سازمان یافته دینی را فراهم کند.

نمایش آشکار نمادهای جاهلی در موسم الریاض

توجه به این نکته لازم است که برای ارتباط گیری با «نسل زد» یا بهبود چهره سعودی در جامعه بین المللی لزوماً برگزار کنندگان موسم الریاض نباید قدم در مسیر تقابل با نسل میان سال و کهن سال در جامعه سعودی بگذارد. ادامه یافتن این روند شاید در کوتاه مدت سبب افزایش محبوبیت برگزار کنندگان اینگونه مراسم‌ها در میان نسل جوان شود اما در میان مدت و بلندمدت می‌تواند بذر نارضایتی فرهنگی را در میان نسل‌های قدیمی‌تر سعودی که تحت آموزش‌های سخت گیرانه سلفی قرار داشتند، بکارد. استفاده از نمادهای «سکولاریسم» سبب کم رنگ شدن «سلفیسم» نخواهد شد بلکه می‌تواند مقدمه‌ای برای فعال شدن گسل «سنت و مدرنیته» در شبه جزیره عربستان شود.

فرجام سخن

فصل پنجم «موسم الریاض» در حالی آغاز شده است که برخی «تابوهای دینی» و خطوط قرمز «عرفی» جامعه محافظه کار سعودی و حتی کشورهای عرب منطقه در حال شکسته شدن است. پیش از این مسئولان برگزار کننده این مراسم با نمایش انواع فیلم، تئاتر، برگزاری کنسرت زنان، برگزاری مسابقات در قفس و غیره بسیاری از تابوهای سنتی عربستان سعودی را شکستند اما امروز وقایعی در حال رخ دادن است که عبور از خطوط قرمز اخلاقی با تغییر جهان بینی و سبک زندگی سعودی‌ها در منطقه شبه جزیره عربستان است. قرار گرفتن زنان نیمه برهنه بر روی مکعبی به شمایلی همچون کعبه بیش از آنکه نشان دهنده حرکت جامعه سعودی به سمت فرهنگ غربی یا مدرنیته باشد، افتادن در دام «جاهلیت مدرن» است. به عبارت دیگر مسئولان برگزاری «موسم الریاض» پیش از برگزاری چنین فستیوالی باید به این پرسش پاسخ دهند که آیا واقعاً برای تغییر فرهنگ جامعه سنتی باید از «عناصر رادیکال فرهنگی» استفاده شود؟ تجربه دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی ایران (مانند جشن هنر شیراز) نشان دهنده تأثیرات مخرب تزریق اجباری فرهنگ غربی در داخل جامعه محافظه کار مذهبی ایران است. حال برگزار کنندگان موسم الریاض باید انتخاب کنند که قصد دارند در مسیر اصلاحات فرهنگی تجربیات گذشته را تکرار کرده یا می‌خواهند طرحی نو دراندازند.