حکمت متعالیه معنایی عام دارد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در نشست گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که با عنوان نشست فلسفه سیاسی ملاصدرا برگزار شد، اظهار داشت: از منظر حکمت متعالیه و نظریه‌پردازان حرکت جوهری، بنیاد تمام حرکت‌ها در جوهر و باطن انسان است. بر این اساس می‌توانیم بگوییم مسیر همه تحولات از تحول در جوهر انسانی آغاز می‌شود. چنان که انقلاب اسلامی را امام خمینی از همین مسیر رهبری و هدایت کرد.

نویسنده کتاب اندیشه سیاسی صدرالمتألهین  با بیان اینکه باب اجتهاد و حکمت متعالیه باید در حکمت صدرایی باز باشد ادامه داد:. تعبیر حکمت متعالیه از قدرت تبیین‌کنندگی بیشتری نسبت به حکمت نوصدرایی، که امروزه مطرح شده، برخوردار است. حکمت متعالیه، اندیشمندان مختلفی را از گذشته تا اکنون شامل می شود.

وی افزود: البته مراد ما در بحثهای وجوه سیاسی حکمت متعالیه، اعم از ملاصدرا است و بنابراین، پیروان و شارحان صدرا و حکمت متعالیه را هم به طور عام شامل می‌شود. هر چند باید توجه داشت که برخی از صاحب‌نظران در حکمت متعالیه تصرف کرده و مباحثی را به آن افزوده اند.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در بحث حرکت جوهری و نقش آن در تحولات اجتماعی و سیاسی باید تأکید شود که حرکت جوهری بر دو نوع حرکت جوهری ارادی و حرکت جوهری غیر ارادی است.

وی گفت: حرکت جوهری غیر ارادی بخش مشترک انسان و طبیعت است. اما این حرکت جوهری ارادی است که موجب می‌شود ملاصدرا انسان را دو نوع بداند البته برخی از فیلسوفان متعالیه این مطلب را بسط دادند.

رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی  افزود: از سوی دیگر بحث اعتباریات هم در اینجا مهم می‌شود و می‌توان بر اساس دیدگاه آیت الله جوادی آملی گفت الوجود اما حقیقی و اما اعتباری اگر تشکیک در بحث حکمت صدرایی را به بحث اعتباریات سرایت دهیم، دیگر دوئیتی که وجود دارد برداشته می‌شود.

وی گفت: ربط حقیقت به اعتبار وقتی دچار مشکل می شود که اینها از دو مقوله باشند اما وقتی این دو یکی باشد دیگر دوئیتی نمی‌ماند. تمام وجودها، مرتبه‌ای از حقیقت است و تمام اعتباریات نیز مرتبه ای از وجود است.

وی خاطر نشان کرد: متأسفانه این‌گونه جا افتاده است که روح از جسم جدا است در حالی که این دو جدا نیستند. در این جا یک مرحله از حرکت جوهری است که به صورت تکوینی انجام می‌گیرد.

حجت‌الاسلام  لک زایی  تصریح کرد: اصل حاکم بر اعتباریات و اعتبارِ حاکم بر همه اعتباریات، تغییر است. این اصل بر اساس حرکت جوهری ارادی است. صدرالمتألهین در تفسیر این بحث را مورد بحث قرار داده است و می گوید تولی در هر جامعه ای متناسب با جامعه ای است که وجود دارد. جایگاه مردم نیز در همین جا مطرح می شود و این میزان نقش قائل شدن برای مردم قابل مقایسه با دیگر نظریات نیست.

وی ادامه داد: ملاصدرا حرکت جوهری را برای تک تک مردم اعتبار می‌کند. هر چه مردم به خدا و عدل و ولی و تقوا و پاکی نزدیک شوند متفاوت می‌شوند. اگر مردم واجد این صفات باشند یک نحو عمل می‌شود و اگر فاقد این ویژگی‌ها باشند به گونه دیگری رفتار می‌شود.

وی افزود: از اینجا است که بحث سفر چهارم نیز مطرح می‌شود. از همین منظر علامه طباطبایی می‌گوید انبیا برای اصلاح جامعه مبعوث شدند. منتها رفع اختلاف باید از فرد شروع شود. فرد باید واجد برخی صفات و ویژگی‌ها بشود و این در جامعه بایستی محقق شود و عزلت نشینی موضوعیت ندارد. به هر حال تبیینی که اصحاب حکمت متعالیه از دین هم می کنند متفاوت است و بحث عمده زیستن در جامعه است.

وی با بیان اینکه در بحث مقایسه حکمت متعالیه با مکتب مشاء و مکتب اشراق هم باید مراقب بود که این مقایسه به گونه ای نباشد که قوتهای کار ملاصدرا و حکمت متعالیه را مورد نقض قرار دهد گفت: به هر حال فلسفه سیاسی متعالیه باید با تلاش‌های جدیدی تکمیل شود. ملاصدرا خیلی از بحثها را نگفته است و ما تلاش می‌کنیم که برخی از این بحثها را در حوزه فلسفه سیاسی روشن کنیم.

وی ابراز امیدواری کرد: امیدواریم به تدریج، بدون شتابزدگی بحث فلسه سیاسی متعالیه پیش برود. در بحث همایش وجوه سیاسی حکمت متعالیه نیز که در پیش است، هدف صرف برگزاری همایش نیست، بلکه هدف اصلی فرهنگ سازی است. هدف این است که بحثی پی گیری و جوانب مختلف آن سنجش شود. در این زمینه ما به حکمت صدرایی و حکمت متعالیه هم تعصب نداریم و اگر به ناتوانی این فلسفه هم پی بردیم آن را کنار می گذاریم. همین طور به بحث قوت ها نیز می پردازیم و آنها را تقویت می کنیم.

رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی گفت: با همین بحثها می‌توان فلسفه‌های متعددی ایجاد کرد. چنان که علامه طباطبایی و مهدی حائری و امام خمینی هر کدام به سمت خاصی حرکت کرده‌اند و هر یک به گونه‌ای بحث خود را پیش برده‌اند و این از قابلیتهای حکمت متعالیه است. در این زمینه بحثهایی که با آیت الله جوادی، به عنوان حکیم حکمت متعالیه در بحث وجوه سیاسی فلسفه متعالیه و مسأله اعتباریات و مسأله باید و هست و ... داشتیم می‌توانند مورد توجه قرار گیرند.