پیشگویی چت جی پی تی از آینده پژوهش و استنادات علمی

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر قاسم آزادی در نشست «کاربست هوش مصنوعی در ارزیابی علم، فناوری و نوآوری» از سری پیش‌نشست‌های هشتمین دوره جایزه ملی فناوری اطلاعات که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد با اشاره به فراگیر شدن هوش مصنوعی در ابعاد مختلف زندگی گفت: با توجه به حوزه کاری و ماموریت‌های محول شده به پژوهشگاه ایرانداک و تحقیقات سیاست علمی کشور باید از این موضوع در حوزه علم‌سنجی و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کمک بگیریم.

وی ادامه داد: در علم‌سنجی به چهار صورت از داده استفاده می‌شود که مبنای بسیاری از تحلیل‌ها و خروجی‌هاست و کمک می‌کنند وضعیتی از کشورهای مختلف بر اساس مقالات، نویسندگان و فعالیت‌های علمی موسسه‌ها قابل ارائه باشد.

عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور خاطر نشان کرد: داده‌های کتاب‌سنجی و خروجی‌ آن ها در نهایت کمک می‌کنند تا سیاست‌های علم و فناوری به شکل مطلوب ارائه شود. به ویژه در تامین مالی پژوهش‌ها می‌تواند کمک کند تا نهادهای تامین‌های مالی تصمیمات مبتنی بر شواهد برای پشتیبانی از پژوهش بگیرند.

آزادی با اشاره به اجزای هوش مصنوعی مثل یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و ... ادامه داد: فرصتی که برای علم‌سنجی وجود دارد این است که ابعاد هوش مصنوعی با ابعاد مطالعات علم‌سنجی تطبیق دارد.

وی افزود: از هوش مصنوعی می‌توان در تخصیص بودجه پژوهشی، ایجاد استانداردهای داده‌های پژوهشی، شناسایی همکاری‌های پژوهشی بین‌المللی و ... استفاده کرد.

آزادی با اشاره به پژوهش‌های بین‌المللی که تاکنون در عرصه کاربرد استفاده از هوش مصنوعی در علم‌سنجی انجام شده‌اند، گفت: استفاده از چت جی پی تی برای یافتن مقالات پیشرو در علم، پیش‌بینی تعداد استنادات با استفاده از چت جی پی تی، ارزیابی کیفیت پژوهشی با استفاده از هوش مصنوعی، تاکنون در مقالات پژوهشی انجام شده‌اند.

معرفی ابزارهای هوش مصنوعی در علم‌سنجی

وی با اشاره به استفاده از هوش مصنوعی برای ارزیابی علم، گفت: برای مثال می‌توان از تجزیه تحلیل روابط بین مقالات، کلمات کلیدی و مفاهیم یا تحلیل شبکه‌های استنادی برای شناسایی تاثیر مقالات علمی و روابط بین کارهای پژوهشی مختلف استفاده کرد. همچنین پیش‌بینی تاثیر پژوهش‌های علمی، شناسایی روندهای پژوهشی و شناسایی و درک همکاری‌های پژوهشی و اینکه نهادها و موسسات علمی بفهمند با چه کسانی و چه موسساتی همکاری کنند از دیگر کاربردهای هوش مصنوعی در علم‌سنجی است.

عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور در مورد ابزار «smart bibilometrics» که یکی از پلتفرم‌های هوش مصنوعی مهم در علم‌سنجی است، توضیح داد: اخیراً پلتفرمی بر اساس هوش تجاری طراحی شده است که ابزارهای مختلفی را برای ارزیابی پژوهش در اختیار متخصصان علم‌سنجی قرار می‌دهد. یکی از ابزارهای این پلتفرم «Word research» است که می‌تواند با بررسی تعداد نویسندگان، تعداد استنادات، نمودارهای مختلف ارائه دهد و در ارزیابی نویسندگان، کشورها و کلمات کلیدی استفاده می‌شود.

وی در مورد ابزار هوش مصنوعی اسکوپوس نیز توضیح داد: ابزار دیگر که اخیراً ارائه شده «Scopus AI» است که این ابزار بر اساس پایگاه علم‌سنجی اسکوپوس، تحلیل‌ها و ابزارها را در اختیار قرار می‌دهد و در کنار قابلیت برای جستجو می‌تواند دستیاری برای متخصصان علم‌سنجی باشد. این ابزار بر اساس خروجی ارائه شده و محتوای اسکوپوس، نقشه مفهومی ارائه می‌دهد و مرجع خوبی برای انتخاب موضوعات در پژوهش‌های آینده است.

وی افزود: اسکوپوس همچنین نشریات مهم و اصلی و دانشمندان برجسته در یک حوزه خاص را شناسایی می‌کند و می‌تواند راهنمایی کند افراد همکاران پژوهشی خود را انتخاب کنند.

زیرساخت‌ها لازم برای استفاده از هوش مصنوعی در ارزیابی پژوهش‌ها

آزادی به ملاحظات و راهبردهای سیاستی در مورد استفاده بهینه از هوش مصنوعی در ارزیابی پژوهش اشاره کرد و گفت: در بخش پژوهش، نیاز است که مطالعات مختلفی برای اثبات کارایی هوش مصنوعی در این زمینه انجام شود. موضوع دیگر ضرورت هماهنگی و هم‌افزایی حوزه‌های مختلف از جمله متخصصان علم سنجی و هوش مصنوعی و علم اطلاعات است تا این مسیر شکل بگیرد.

وی ادامه داد: موضوع مهم دیگری که در این زمینه اهمیت دارد، دسترسی به داده‌ها و فراهم کردن زمینه دسترسی به داده در سطح ملی و بین‌المللی است. همچنین نیاز به سخت‌افزار از جمله ابررایانه‌ها و زیرساخت‌های محاسباتی اهمیت زیادی دارد. به علاوه فعالیت در این زمینه نیازمند آموزش و تربیت نیروی انسانی است که به پیچیدگی‌های شاخص‌های ارزیابی و تکنیک‌های هوش مصنوعی آگاه باشد.

عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور با بیان این‌که در کنار همه این مسائل نیاز به یک اقدام ملی وجود دارد، گفت: این آمادگی نهادی باید وجود داشته باشد که از هوش مصنوعی در ارزیابی پژوهش‌ها استفاده شود. این نهادها باید بتوانند بر روی حجم بالایی از منابع علمی و داده کار کنند.

وی خاطر نشان کرد: در ایران در سه نهاد پژوهشگاه ایرانداک، موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) و پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، با توجه به تنوع اطلاعات و حجم داده‌هایی و زیرساخت‌هایی خوبی که در زمینه مقالات دارند می‌توانند به این حوزه وارد شوند و الگوریتم‌های هوش مصنوعی را وارد سامانه‌های خود کنند.