فرونشست زمین در ایران؛ تهدید جدی برای زیرساخت‌ها و سکونتگاه‌ها

علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه فرونشست زمین در ایران به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به یکی از بحران‌های جدی زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است، اظهار کرد: این پدیده از اوایل دهه ۵۰ خورشیدی مشاهده شده و از دهه ۷۰ با کاهش ناگهانی و شدید منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است.

کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، عامل اصلی فرونشست زمین

بیت‌اللهی با بیان اینکه تاکنون نزدیک به ۱۴۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی کشور از دست رفته است، افزود: کاهش سطح آب زیرزمینی باعث فشرده شدن لایه‌های خاک و نشست زمین شده است، این مسئله به دلیل افزایش تعداد چاه‌های آب، که تعداد آن‌ها به حدود یک میلیون حلقه برآورد می‌شود، تشدید شده است.

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گستردگی بحران فرونشست زمین، گفت: بر اساس داده‌های پردازش‌شده، تمامی استان‌های کشور با این بحران روبه‌رو هستند. بیشترین وسعت فرونشست در استان کرمان گزارش شده است و استان‌های البرز، تهران، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و حتی استان‌های پربارشی مانند گلستان و مازندران نیز از این پدیده در امان نبودند، تنها استان گیلان شدت کمتری از فرونشست را تجربه کرده است.

خطر فرونشست زمین در ۴۰۰ شهر ایران

بیت‌اللهی هشدار داد که بیش از ۴۰۰ شهر ایران، از جمله کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، در پهنه‌های پرخطر فرونشست زمین قرار دارند، همچنین علاوه بر این، خطوط جاده‌ای و ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، شریان‌های حیاتی برق و همچنین آثار تاریخی و فرهنگی کشور نیز در معرض آسیب جدی هستند.

راهکارهای کنترل فرونشست زمین

وی در خصوص راهکارهای مقابله با این بحران گفت: فرونشست زمین عمدتاً ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است و می‌توان با اجرای اقدامات زیر آن را کنترل کرد؛

• اصلاح روش‌های آبیاری: استفاده از تکنیک‌های مدرن برای کاهش هدر رفت آب.

• مدیریت کشت محصولات کشاورزی: جایگزینی محصولات پرآب‌بر با محصولات کم‌آب‌بر.

• تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها: هدایت آب بارندگی‌ها به لایه‌های زیرزمینی در فصول غیر کشاورزی.

• کنترل چاه‌های غیرمجاز: جلوگیری از برداشت غیرقانونی آب زیرزمینی.

• بازنگری در مکان‌یابی صنایع آب‌بر: جلوگیری از احداث صنایع پرمصرف در مناطق کم‌آب.

نیاز به عزم جدی در مدیریت بحران

وی در پایان تاکید کرد: بحران فرونشست زمین در ایران با عزم و مدیریت جدی قابل کنترل است، کشورهای دیگری که با این مشکل روبه‌رو بودند، توانسته‌اند نرخ فرونشست زمین را به صفر برسانند. اجرای سیاست‌های مؤثر در زمینه کاهش مصرف آب و نظارت بر برداشت‌ها، می‌تواند ایران را نیز از این بحران نجات دهد؛ با این حال، نبود اقدامات ملموس و پیگیری‌های مسئولانه، این پدیده را به یکی از چالش‌های مداوم و نگران‌کننده کشور تبدیل کرده است.