«سازه‌های آبی شوشتر» شاهکاری از نبوغ ایرانی‌ها در قرن‌ها پیش 

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها؛ در روزهای آغازین سال نو خورشیدی، شهر شوشتر در استان خوزستان به یکی از مقاصد اصلی گردشگران تبدیل شده است. مجموعه‌ی سازه‌های آبی شوشتر، که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، با معماری خیره‌کننده و سیستم آبیاری پیشرفته‌ی خود، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب کرده است.

مجموعه‌ سازه‌های آبی شوشتر شامل آبشارها، پل‌ها، کانال‌ها و آسیاب‌های آبی است که در دوران ساسانیان ساخته شده و تا قرن‌ها به عنوان یک سیستم آبیاری پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این سازه‌ها نه‌تنها کاربرد عملی داشته‌اند، بلکه نشان‌دهنده‌ی نبوغ مهندسان ایرانی در مدیریت آب هستند.

تجربه یک گردشگر تهرانی

زهرا، دانشجوی ۲۳ ساله مهندسی عمران از تهران، تعطیلات نوروزی خود را به شوشتر آمد تا از نزدیک شاهکاری را ببیند که تا پیش از این تنها تصاویر آن را دیده بود.

زهرا به خبرنگار مهر می‌گوید: وقتی وارد این مجموعه شدم، احساس کردم در یک موزه‌ی زنده قدم می‌زنم. اینجا فقط یک جاذبه گردشگری نیست، یک درس عملی مهندسی است.

زهرا که پیش از سفر، تحقیقاتی درباره تاریخچه سازه‌های آبی شوشتر انجام داده بود، اعتراف کرد که تصور او از این مجموعه بسیار کوچک‌تر از واقعیت بوده است. «فکر می‌کردم چند آسیاب آبی و یک پل قدیمی است، اما وقتی دیدم چگونه قرن‌ها پیش چنین سیستم دقیقی برای مدیریت آب طراحی شده، واقعاً مبهوت شدم».

او به ویژه از پل بند گرگر و آسیاب‌های آبی به عنوان بخش‌های خیره‌کننده این مجموعه نام برد و افزود: اینکه چگونه مهندسان آن زمان توانسته‌اند بدون ابزار مدرن، چنین شبکه پیچیده‌ای بسازند، واقعاً الهام‌بخش است.

زهرا که پیش از این بیشتر به سفرهای خارجی علاقه داشت، می‌گوید این سفر او را به ارزش گنجینه‌های تاریخی ایران بیشتر آگاه کرده است: «همیشه فکر می‌کردم برای دیدن شاهکارهای مهندسی باید به اروپا یا مصر سفر کرد اما حالا می‌بینم که در همین ایران خودمان، آثاری وجود دارد که از بسیاری مناطق جهان کم ندارد!».

ایران را بگردید

زهرا که این سفر را به همراه خانواده انجام داده از دیگر جوانان ایرانی خواست تا پیش از برنامه‌ریزی برای سفرهای خارجی، ابتدا جاذبه‌های تاریخی کشور خود را کشف کنند: «ما در ایران چیزهایی داریم که مردم دنیا آرزوی دیدنشان را دارند. نوروز بهترین فرصت است تا با تاریخ و فرهنگ خودمان بیشتر آشنا شویم».

محمد رضا یکی از راهنمایان محلی هم می‌گوید: بازدیدکنندگان اغلب از دقت و ظرافت این سازه‌ها شگفت‌زده می‌شوند. اینجا فقط یک اثر تاریخی نیست، بلکه یک درس مهندسی است که هنوز هم می‌توان از آن آموخت.

رونق گردشگری در شوشتر موجب رونق کسب‌وکارهای محلی شده است. هتل‌ها، مهمانپذیرها و رستوران‌های این شهر در روزهای نوروز تقریباً ظرفیت کامل هستند. فروش صنایع دستی و محصولات محلی نیز افزایش چشمگیری داشته است.

صادق یکی از فروشندگان صنایع دستی در بازار سنتی شوشتر، می‌گوید: در این چند روز، فروش ما سه برابر شده است. گردشگران عاشق سوغاتی‌های محلی مثل کلوچه و خرماهای خوزستان هستند.

با وجود استقبال گسترده، برخی چالش‌ها مانند ترافیک، کمبود امکانات رفاهی و نبود تبلیغات کافی برای جذب گردشگران خارجی همچنان وجود دارد. مسئولان محلی اعلام کرده‌اند که برنامه‌هایی برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری و افزایش امنیت برای بازدیدکنندگان در دست اجرا دارند.

تاریخچه سازه‌های آبی

اگرچه مجموعه فعلی سازه‌های آبی شوشتر عمدتاً به دوران ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) نسبت داده می‌شود، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از بخش‌های آن به دوران هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد) بازمی‌گردد. با این حال، اوج شکوفایی این سیستم آبیاری در زمان شاپور اول ساسانی بود.

این مجموعه بی‌نظیر شامل پل‌بندها، کانال‌های زیرزمینی، آسیاب‌های آبی، آبشارهای مصنوعی و تونل‌های عظیم است که همگی برای مهار نیروی آب رودخانه‌ی کارون طراحی شده‌اند.

این سیستم نه‌تنها برای آبیاری زمین‌های کشاورزی شوشتر و مناطق اطراف ساخته شد، بلکه کاربردهای دفاعی و صنعتی نیز داشت.

آسیاب‌های آبی برای تولید آرد و حتی احتمالاً فلزکاری استفاده می‌شد. همچنین در مواقع حمله دشمن، امکان کنترل جریان آب و غرق کردن مهاجمان وجود داشت. این سیستم، شوشتر را به یک شهر خودکفا تبدیل کرد.

در سال ۲۰۰۹ میلادی، سازمان یونسکو این مجموعه را به دلیل نوآوری مهندسی، کارایی و اهمیت تاریخی آن در فهرست میراث جهانی ثبت کرد. امروزه، این سازه‌ها نه‌تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه منبع الهام برای مهندسان آب در سراسر جهان است.

نوروز فرصتی برای گردش در ایران

نوروز، به عنوان نماد تجدید حیات و پیوند با تاریخ، فرصتی است برای ایرانیان تا با بازدید از چنین آثاری، گذشته پرافتخار خود را بهتر بشناسند. شوشتر، با سازه‌های آبی منحصر به فردش نه‌تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه نماد مقاومت و خلاقیت ایرانیان در طول تاریخ است.

همزمان با تعطیلات نوروزی، شوشتر بار دیگر ثابت کرده که یکی از گنجینه‌های پنهان ایران است. گردشگرانی که از این مجموعه دیدن می‌کنند، نه‌تنها با معماری خارق‌العاده آن آشنا می‌شوند، بلکه درکی عمیق‌تر از تمدن کهن ایران پیدا می‌کنند. با برنامه‌ریزی صحیح، این شهر می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری تاریخی در کشور تبدیل شود.