نگاه مدیران و مسئولان نسبت به میراث مکتوب تصحیح شود

به گزارش خبرگزاری مهر، در این نشست اکبر ایرانی - مدیر مرکز میراث مکتوب - تاریخچه متن مکتوب را در ایران متعلق به قرن سوم هجری دانست و گفت: این هنر ابتدا از طریق چینی ها به سمرقندی ها منتقل شد و سپس در قرن دوم به بغداد و در قرن سوم به ایران راه یافت.

وی همچنین قرن نوزدهم را شروع تصحیح متون عنوان کرد و ادامه داد: تصحیح نسخ یک علم میان رشته ای است. به طور مثال بسیاری از نسخ خطی ما از هنرها و علوم مختلف در آثارشان بهره گرفته و مولف اثر به بسیاری از آنها اشراف داشته است بنابراین مصحح باید به زمینه های مختلف علوم آگاه باشد تا بتواند ارزش های متن را در تصحیح مشخص کند.

ایرانی اضافه کرد: از اصولی که یک مصحح باید آن را رعایت کند نخست این است که اصول تصحیح متن را بشناسد و سپس تصحیح متن را بر اساس اطلاعات مولف و جهان بینی او انجام دهد. این گونه است که مثلا در تصحیح یک دیوان شعر، الحاقیات از اصل مشخص می شود.

وی افزود: غربی ها از 500 - 600 سال قبل این رسالت را آغاز کرده اند تا متون خطی شرقی ها و ایرانیان را شناسایی کنند. از فواید شناخت تاریخ زبان فارسی و نسخه های خطی، توجه به متون علمی و مباحث تاریخ علمی است چرا که اگر بخواهیم زبان فارسی را خوب بشناسیم باید سیر تحول زبان فارسی را خوب بدانیم و سیر تحول آن را در نسخه شناسی و سبک شناسی از لحاظ تاریخی بررسی کنیم.

ایرانی با اشاره به اهمیت اشراف مصحح بر تصحیح نسخ خطی خاطرنشان کرد: این اشراف باید کامل باشد چون کاتبان در گذشته به صورت دانسته یا نادانسته باعث تحریف عبارات و کلمات می شدند؛ برای همین است که این علم، یک علم میان رشته ای است و مصحح در وهله اول باید شخصیت مولف را بررسی کند و این کار را با جزئی نگری انجام دهد.

این پژوهشگر تصریح کرد: متاسفانه در حال حاضر بعضی از مصححان که تعدادی از آنها دانشجو هستند صرفا به جمع آوری یکی دو نسخه در دسترس اکتفا و متن اصلی را فراموش می کنند.

وی به بزرگانی که در این راه گام برداشته اند اشاره کرد و افزود: ما پیش از انقلاب بنیادهای متفاوتی داشتیم که کار تصحیح نسخ خطی را انجام می دادند اما به طور مشخص می توان از بنیاد فرهنگ ایران نام برد که افرادی چون قزوینی، همایی، نفیسی، بهار، خانلری و مینوی در آنجا تحقیق می کردند، تا جایی که در این بنیاد 90 متن فارسی تصحیح شد. فردی چون مینوی برای تصحیح متن کلیله و دمنه 16 سال وقت گذاشت و نسخه های بسیاری را بررسی کرد.

مدیر میراث مکتوب ادامه داد: این کار بعد از انقلاب نیز در موسسه های بسیاری انجام شد اما متاسفانه اطلاعات دقیقی در زمینه فعالیتهای انجام شده داده نمی شود تا جایی که بسیاری از کارها دوباره کاری می شود.

ایرانی تصریح کرد: آنچه در این راه اهمیت دارد این است که نگاه مدیران و مسئولان نسبت به میراث مکتوب تصحیح شود که این موضوع در بعد علمی و حمایتی - دولتی یا ملی - نمود پیدا می کند. از جهت دیگر نگاه های غلط مصححین و بی توجهی به متن باعث ظلم به نسخه می شود و این کار نه تنها از لحاظ علمی نمود خوبی ندارد بلکه از لزوم اعمال نظر جدی و دوباره بر آنها حکایت می کند.

وی ادامه داد: مصححین باید سعی کنند تا به هر طریق، نسخه اقدم و اصلی خود را بیابند؛ هر چند این کار با موانعی روبروست و بخل گنجوران باعث می شود که آنها به نسخ نفیس دسترسی نداشته باشند اما چندی است که اقداماتی انجام شده تا این مسئله بهبود یابد.

ایرانی اضافه کرد: احیای متون یک وظیفه ملی است و همه موسسه ها باید به آن توجه کنند اما هنوز این مسئله اعتبار مشخصی ندارد. باید به تصحیح نگاه علمی داشت؛ به طور مثال سایت مرکز اطلاعات علمی کشور باید اطلاع رسانی به روز داشته باشد اما متاسفانه این اطلاعات متعلق به 4، 5 سال قبل و اغلب ناقص است. خوشبختانه بعضی از دانشگاه های کشور چون دانشگاه تربیت مدرس برای علمی کردن تصحیح نسخ خطی در حال پایه گذاری رشته ای با این عنوان هستند.

وی در پاسخ به سئوال یکی از حضار درباره بی توجهی به نسخ خطی ایرانی غیر فارسی گفت: ما در تصحیح نسخ خطی باید اولویت ها را مشخص کنیم. در حال حاضر نسخ خطی فارسی زیادی هستند که هنوز مطالعه ای روی آنها صورت نگرفته و در حال حاضر اولویت با زبان فارسی است.