دانشگاه جامع علمی کاربردی یکی از دانشگاههای وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که با هدف ارتقاء سطح مهارت شاغلین بخشهای مختلف اقتصادی و افزایش مهارتهای حرفه ای فارغ التحصیلان مرکز آموزش که فاقد تجربه اجرایی هستند با تصویب اساسنامه در سال 1371 در 18 مهر ماه 1373 تشکیل و با بکارگیری و سازمان دهی امکانات، منابع مادی و انسانی دستگاههای اجرایی نسبت به برگزاری دوره های علمی کاربردی در مقاطع کاردانی و کارشناسی اقدام می کند. دکتر حسین بلندی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران چهارمین رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی است در گفتگویی مشروح با خبرنگار خبرگزاری مهر از برنامه ها، اهداف و چالشهای این دانشگاه سخن گفته است.
* آموزشهای علمی کاربردی با چه مفهوم و هدفی راه اندازی شده است؟
- دکتر حسین بلندی: آموزش علمی کاربردی آموزشی شغل محور و به منظور اشتغال است. ماموریت اصلی دانشگاه جامع علمی کاربردی تامین برنامه لازم برای تربیت نیروی انسانی سایر دستگاهها و وزارتخانه ها بر اساس نوع نیاز آنهاست. در واقع دستگاهها عناوین مورد نیاز برای تربیت نیروی انسانی را تعیین می کنند که این امر موجب شغل شناسی می شود. سپس تجزیه و تحلیل شغل صورت می گیرد و در نتیجه توانمندیهای مورد نیاز استخراج شده و بر اساس آن بسته آموزشی تهیه می شود. وقتی بسته آموزشی تهیه شد با ارائه آنها نیروی انسانی مورد نیاز یک شغل یا طیفی همگون از مشاغل تربیت می شوند که در این زمینه هر برنامه دانشگاه جامع علمی کاربردی به طور میانگین 5 شغل را در بر می گیرد. خروجی این فرایند نیز کاملا شغلشان مشخص است. یا درون دستگاه متقاضی ارتقا می یابند یا در سایر دستگاهها برای رفع نیاز به کار گرفته می شوند. در واقع دانشگاه جامع علمی کاربردی برای رفع نیاز دستگاهها و تربیت متخصص از علم و تخصص استفاده می کند.
* فارغ التحصیلان سایر دانشگاهها می توانند استخدام شونده خوبی برای دستگاهها و ارگانها باشند و اگر رویکرد دانشگاه علمی کاربردی تنها تربیت استخدام شونده است به نظر می رسد سیاست این دانشگاه زیر سوال خواهد رفت؟
- دانشگاه جامع علمی کاربردی در ابتدا با هدف ارتقای شغلی شاغلین ایجاد شد. پس از آن بحث تربیت استخدام شونده مطرح شد و اکنون تربیت استخدام کننده مورد هدف قرار گرفته است.
* با توجه به اینکه تربیت استخدام کننده تاثیر شگرفی بر اجتماع خواهد گذاشت که یکی از اثرات آن ماندگاری نیروی انسانی تحصیلکرده در محل سکونت است و اجرای این سیاست می تواند موجب مهاجرت معکوس باشد، تربیت استخدام کننده چگونه در نظام علمی کاربردی تحقق می یابد. آیا این تنها یک شعار است یا یک واقعیت؟
- دانشگاه جامع علمی کاربردی برای تربیت استخدام کننده در فاز اول 458 انجمن علمی تشکیل داده که این انجمنها دانشگاهی نیستند بلکه وظیفه آنها تعریف یک طرح با توجیه اقتصادی و فنی است. در واقع این بدین معنی است که که اگر در مرکزی 5 رشته تحصیلی وجود داشته باشد و 120 نفر در هر رشته درس بخوانند یک انجمن علمی با گروه های 20 نفره ایجاد می شود که 30 پیشنهاد پروژه ارائه می کنند و در هر گروه 20 نفره یک مدرس به عنوان مشاور حضور خواهد داشت که تعریف دقیقی از طرح ارائه شود. در واقع می توان یکسری فعالیتهای تکمیلی ایجاد کرد که بخشی از نیازهای استان را تامین می کنند. این طرح از یک شهرستان آغاز می شود و نیازهای منطقه مورد شناسایی قرار می گیرد. طرح تعریف می شود و وام و تسهیلات ارائه می شود. در واقع این شیوه باعث می شود دانشجویان در شهرهای خود بمانند و استخدام کننده باشند. در واقع دانشگاه جامع علمی کاربردی می تواند منادی مهاجرت معکوس در کشور باشد.
بنابراین رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی معتقد است بستر لازم برای اجرای این سیاست به طور کامل مهیا است. آیا واقعا مانعی بر سر راه شما وجود ندارد؟
- سوال بجایی است. ما آرمانهایی داریم که کاملا عملیاتی هستند و برای آن کاملا برنامه ریزی کرده ایم اما این امر به اعتبار نیاز دارد که دانشگاه از آن برخوردار نیست اگر چنین اعتباراتی در اختیار دانشگاه قرار گیرد می توان با یک برنامه ریزی مناسب این هدف را محقق کرد.
* برای تحقق مهاجرت معکوس و ماندگاری نیروهای بومی باید مشاغلی تعریف و نیروی متخصص تربیت شود. پیش از این از تعریف شغل توسط دانشگاه متبوع خود سخن گفته بودید. با توجه به اینکه تعریف شغل را یکی از ارکان دانشگاه علمی کاربردی می دانید این دانشگاه تا کنون چه تعداد شغل را تعریف کرده است؟
- دانشگاه جامع علمی کاربردی با تدوین و تهیه هر برنامه آموزشی در واقع 5 شغل را ایجاد و تحت پوشش متخصصان قرار می دهد. با توجه به اینکه تا کنون 662 برنامه از سوی دانشگاه جامع علمی کاربردی تدوین شده است، این دانشگاه توانسته در مدت فعالیتش 3 هزار و 310 شغل تعریف کند.
* علاوه بر دانشجویان پذیرفته شده در مراکز علمی کاربردی شما متولی کارورزی دانشجویان سایر دانشگاهها نیز هستید اما به نظر می رسد در این راه نیز با مشکلاتی از جمله ناهماهنگی دستگاهها مواجه هستید.
- دانشگاه جامع علمی کاربردی می تواند متولی کارورزی فارغ التحصیلان باشد به همین دلیل وزارت علوم این وظیفه را به دانشگاه علمی کاربردی سپرده است. برای کارورزی فارغ التحصیلان مقرر شده بود دستگاهها برنامه ای به ما ارائه دهند و اعلام کنند چند نفر را نیاز دارند تا دانشگاه جامع علمی کاربردی دانشجویان را بر اساس رشته تحصیلی برای کارورزی به سمت آنها سوق دهد. همچنین مقرر بود یک دوره تکمیلی کوتاه مدت توسط دانشگاه علمی کاربردی ایجاد شود تا دانشجویان پس از طی این دوره گواهینامه دریافت کنند. این امر سبب می شد دانش آموختگان راحت تر توسط بخشهای مختلف به ویژه بخش خصوصی جذب شوند. اما متاسفانه این طرح از سوی وزارت کار فعلا مسکوت است.
* اجرای درست برنامه های علمی کاربردی نظارت جدی را می طلبد. آیا نظارتها واقعی است یا صوری؟
- دولت توجه ویژه خود را به این نظام نشان داده و با ایجاد ستاد هماهنگی که ریاست آن بر عهده معاون اول رئیس جمهوری است بر تظام علمی کاربردی و فنی و حرفه ای نظارت می کند.
* غیر از نظارت ستاد هماهنگی مهمترین امر وجود استانداردهایی برای راه اندازی مراکز علمی کاربردی است. به طور حتم شما صراحتا مشکلات علمی کاربردی در سالیان گذشته را نمی پذیرید اما من به عنوان خبرنگار حوزه آموزش عالی معتقدم ضعفهایی در اعطای مجوز، برگزاری دوره ها و فضای آموزشی و آزمایشگاهی مراکز وجود داشته است. برخی معتقدند روابط در این دانشگاه بیش از ضوابط در تاسیس مراکز حاکم بوده است.
- دانشگاه جامع علمی کاربردی استانداردهایی برای تاسیس مراکز خود دارد. مراکز علمی کاربردی حداقل باید 1200 مترمربع فضا داشته باشند که 60 درصد آن نیز ملکی باشد. از میان 158 مرکزی که موافقت اصولی با تاسیس آنها صادر شد در حال حاضر 50 مورد توانایی این امر را داشته اند.
واحدهای غیرتولیدی دانشگاه علمی کاربردی باید 710 مترمربع فضای آموزشی، 100 متر مربع فضای کتابخانه ای و 610 مترمربع سایر فضاهای آموزشی داشته باشند. سایر فضاها می تواند شامل بخش اداری، رفاهی، نمازخانه، سرویس، بوفه، سالن اجتماعات باشد. مجموع این فضاها 1200 مترمربع است که حداقل فضای لازم برای تاسیس واحدهای غیرتولیدی علمی کاربردی محسوب می شود. مراکز جدیدی که در دانشگاه علمی کاربردی تاسیس می شوند اعم از دولتی، عمومی و خصوصی باید 1200 مترمربع فضا داشته باشند که 60 درصد آن ملکی باشد. تا شهریور 1388 هم مراکزی که از قبل مجوز دریافت کرده بودند فرصت دارند خود را با این استاندارد تطبیق دهند.
* پس شما می پذیرید که این دانشگاه در تاسیس مراکز مشکلاتی داشته که در صدد رفع آن برآمدید؟
- ابزار اصلی دانشگاه علمی کاربردی در حال حاضر نیروی انسانی است. در قدیم دائم درخواست تاسیس مرکز ارائه می شد اما در حال حاضر بر اساس نیازسنجی که در مناطق خصوصا مناطق محروم برای رفع نیاز منطقه صورت می گیرد مجوز ایجاد مرکز علمی کاربردی به بخش خصوصی داده می شود. تاکنون 163 مرکز غیر دولتی علمی کاربردی راه اندازی شده است.
دانشگاه علمی کاربردی نیازسنجی زمانی و مکانی می کند. وظیفه این دانشگاه ایجاد مهارت، دانش، تخصص و اشتغال بوده و در این زمینه هم موفق شده است. ما در این دانشگاه می خواهیم به نیاز یک منطقه و بخش پاسخ دهیم پس پذیرش بومی داریم.
200 مرکز را در کشور بر اساس پاسخگویی به نیازهای محلی نیازسنجی کرده ایم. فراخوان اجرای این کار اول بهمن 1384اعلام شد. در اردیبهشت 1385 بیش از 600 گروه درخواست مجوز کردند که بیش از 300 مورد برای دریافت مجوز به وزارت علوم ارائه شد که تا کنون 158 مورد موافقت اصولی اخذ شده است.
به ورود بخش خصوصی به نظام علمی کاربردی اشاره کردید. آیا این سیاست دانشگاه علمی کاربردی منطبق با اصل 44 نظام است.
- دانشگاه جامع علمی کاربردی مسئولیتش استفاده از تمام امکانات بخش دولتی، عمومی و خصوصی است. برنامه سوم توسعه هم این امر را مورد تاکید قرار داده است. اصل 44 وقتی ابلاغ می شود گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور است. سرمایه اصلی اقتصاد دانش محور نیروی انسانی متخصص است. در واقع زمانی اصل 44 محقق می شود که افراد دارای دانش، تخصص و مهارت باشند. بخش خصوصی می تواند در انجام خیلی از وظایف موفق عمل کند. تجربه هم این امر را ثابت کرده است.
نگاه ژرف رهبری برای پیاده سازی اصل 44 تنظیم کننده و پایدار ساز سیستم است و عملا سیستم اقتصاد کشور ما را پایدار می کند چون موجب می شود از قابلیتها به خوبی استفاده شود.
پس تایید می کنید که دانشگاه علمی کاربردی توانایی اجرای اصل 44 در آموزش عالی را دارد؟
- فکر می کنم که این توانمندی در بخش آموزش عالی علمی کاربردی امکانپذیر باشد. در گذشته ورود بخش خصوصی به آموزش عالی علمی کاربردی خیلی شفاف و منطبق بر استانداردها نبود اما امروز اینگونه نیست.
پس پذیرفتید در گذشته مشکلاتی بوده است! الان چگونه بخش خصوصی را وارد نظام علمی کاربردی می کنید؟
- مراکز خصوصی با همان استانداردهای اعلام شده در فوق ایجاد می شوند. ما در دوره قبل 24 درصد مرکز غیردولتی داشتیم که در پذیرش امسال شمار آنها به 45/31 درصد رسیده است. مراکز عمومی نیز در سال گذشته 87/22 درصد بودند که امسال به 84/21 درصد رسیده است.دولتی نیز در سال گذشته 58/48 درصد بوده است که در سال جاری به 64/47 درصد کاهش یافته است.
* فرض اینکه مراکز شما خود را با استانداردها مطابقت دادند. دوره هایی که به این مراکز می دهید با چه ملاک و معیاری است. در این مورد هم پیش از این اعتراضاتی بود که گفته می شد به فلان مرکز دوره بیشتر و ظرفیت بیشتر می دهند زیرا نزدیکی ویژه ای با ریاست دارد. تایید می کنید؟
- ایجاد و تقویت شورای نظارت کشوری دانشگاه علمی کاربردی ضروری است. این شورای نظارت کشوری شامل چهار کمیته علمی اجرایی، دانشجویی فرهنگی، امور عمومی، امور مالی است.
وقتی مرکزی از دانشگاه علمی کاربردی درخواست ایجاد دوره ای را ارائه می کند بازدید کارشناسی و تخصصی صورت می گیرد تا همه استانداردها و شرایط لازم را داشته باشد. پس از این بازدید در کمیته تخصصی علمی کاربردی ایجاد این دوره مورد بررسی قرار می گیرد که در صورت تایید به شورای گسترش آموزش عالی برای تایید نهایی ارائه می شود.
شورای نظارت بر حسن و اجرای دوره نظارت می کند و بازدید علمی تخصصی صورت می گیرد. اگر شورای نظارت بر حسن اجرای دوره مهر تایید نزند دوره تمدید نخواهد شد. در واقع مجوز دوره های علمی کاربردی تنها برای یک دوره صادر می شود که در صورت حسن اجرا دوباره تمدید می شود. در غیر این صورت مجوز باطل خواهد شد.
البته در استانها نیز کمیته های استانی نظارت ایجاد شده اند که تنها می توانند کار کارشناسی کنند اما نمی توانند نوع تنبیه را مشخص کنند. کمیته علمی اجرایی در مورد نوع تنبیه تصمیم می گیرد. البته اگر حداقل تتبیه را درنظر بگیرد لازم الاجراست اما اگر نوع تبیه بالا باشد باید شورای نظارت و ارزیابی کشوری نظر نهایی را اعلام کند.
* بنابراین صراحتا تاکید می کنید که دوره های کم کیفیت را تمدید نخواهید کرد و این جریمه ای برای مراکز خواهد بود.
- در واقع مجوز دوره های علمی کاربردی تنها برای یک دوره صادر می شود که در صورت حسن اجرا دوباره تمدید می شود. در غیر این صورت مجوز باطل خواهد شد.
کمیته های شورای نظارت کشوری چهار کتاب قانونی دارند که بر اساس آن بر واحدهای علمی کاربردی نظارت می کنند. هرگونه تخلف از سوی مراکز علمی کاربردی بر اساس این کتاب تنبیهاتی دارد. در برخی موارد به تذکر بسنده می شود و در برخی دیگر دوره تمدید نمی شود. البته اگر شدت تخلف زیاد باشد دوره برای 3 دوره متوالی تمدید نخواهد شد. این مصوبه شورای نظارت کشوری دانشگاه علمی کاربردی است و با جدیت اجرا می شود.
یکی دیگر از معضلات دانشگاهها به غیر دوره های روزانه دانشگاههای سراسری پذیرش دانشجو بدون معیار و ملاکی مناسب است. مثلا برخی دانشگاهها سالانه ظرفیتی به دانشگاه خود اضافه می کنند که اصلا با افزایش بودجه و امکانات آنها تناسب ندارد و تنها گفته می شود چون برنامه چهارم توسعه بر افزایش ظرفیت تاکید کرده باید جمعیت دانشجویی کشور زیاد شود. دانشگاه علمی کاربردی هم بدون حساب و کتاب دانشجو می گیرد؟
- دانشگاه علمی کاربردی ظرفیت پذیرش 908 هزار و 867 نفر را دارد اما با توجه به اینکه کیفیت آموزش و تربیت نیروی متخصص هدف اول دانشگاه علمی کاربردی است برای پذیرش دانشجو نیز استانداردهای خاصی داریم که باید رعایت شود تا پذیرش دانشجو امکانپذیر باشد. به عنوان مثال برای پذیرش 300 تا 1000 دانشجو، 1000 تا 2000 دانشجو و بیش از 2000 دانشجو استانداردهای جداگانه و کاملی وجود دارد که تا رعایت نشوند امکان پذیرش این تعداد داوطلب به مراکز داده نمی شود.
و سخن آخر رئیس دانشگاه علمی کاربردی
- تقویت نظام علمی کاربردی ضروری است و تقویت این نظام می تواند دستیابی به اهداف سند چشم انداز را تسریع و تسهیل کند. یکی از تقویتهایی که باید در علمی کاربردی صورت گیرد حمایت از دانش آموختگان این دانشگاه است. در سال 85 با حدود 30 میلیارد تومان اعتباری که به دانشگاه برای وام داده شد 962 طرح تصویب شد که در حال حاضر دانش آموختگان در حال فعالیت هستند. سال 1386 نیز 400 میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافت که به مشکلاتی برخورد و در سال 1387 هیچ بودجه ای متاسفانه تاکنون اعلام نشده است.
...............................................
مصاحبه از رضا یغمایی
نظر شما