خیمه عربی بر خلیج فارس/ وضعیت میادین نفتی و گازی ایران به روایت آمار

اگر چه بسیاری از کارشناسان در سالهای اخیر همواره نسبت به توجه به میدانهای نفتی و گازی هشدار داده و عنوان کرده اند ایران باید بیش از اینها به حوزه های مشترک توجه داشته باشد، اما اظهارات اخیر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در خصوص برداشت 9 برابری شیخ نشینان حاشیه خلیج فارس از منابع هیدروکربوری این منطقه بیش از گذشته زنگ خطر را برای صنعت نفت یکصد ساله ایران به صدا درآورده است.

برداشت 9 برابری شیخ نشینان

بنا به گفته سیف الله جشن ساز اگر با یک خط فرضی خلیج فارس به دو نیمه مساوی تقسیم شود با فرض برابر بودن میادین نفتی (هرچند سهم ایران بیشتر است) کشورهای امارات، قطر،کویت،عربستان و عمان 9 برابر ایران از ذخایر خلیج فارس برداشت می کنند.

هرچند در این خصوص توضیحاتی بیشتری از سوی معاون وزیر نفت ارائه نشده، اما بازگو کردن این موضوع نگرانی های بسیاری را در راستای به خطر افتادن منافع ایران درخلیج فارس به ویژه در بخش میادین مشترک به وجود آورده است.

در حال حاضر چهار منطقه نفتی تحت پوشش شرکت نفت فلات قاره و همچنین میدان عظیم گازی پارس جنوبی سهم ایران از ذخایر خلیج فارس را تشکیل می دهند. این چهار منطقه عبارتند از منطقه خارک بامیادین ابوذر، فروزان و درود و تولید روزانه 325 هزار بشکه نفت از 193 حلقه چاه و 5 سکوی قابل بهره برداری، منطقه لاوان شامل میادین سلمان، رشادت و رسالت با تولید روزانه 92 هزار بشکه نفت با 95 حلقه چاه و 3 سکو، منطقه سیری با میادین نصرت، سیری، الوند و اسوند با تولید روزانه 95 هزار بشکه نفت با 100 حلقه چاه و یک سکو و  منطقه بهرگان با میادین سروش،نوروز، بهرگان و هندیجان با 192 هزار بشکه تولید روزانه از 411 حلقه چاه با 11 سکوی قابل بهره برداری.

فلات قاره کمتر از تعهد تولید می کند

اگر چه مدیر عامل شرکت نفت فلات قاره اعلام کرده است: بر اساس برنامه چشم انداز سهم این شرکت از تولید نفت باید به یک میلیون بشکه در روز و تولید گاز با توجه به دارا بودن ذخایر عظیم 160 تریلیون فوت مکعبی به 10 میلیارد فوت مکعب در روز افزایش یابد، در حال حاضر و بر اساس آخرین آمار در حالیکه این شرکت متعهد به تولید 750 هزار بشکه نفت در روز است، روزانه 702 هزار بشکه نفت توسط این شرکت تولید می شود.

این در حالی است که با توجه به شتاب شرکای عربی ایران در برداشت از میادین مشترک لزوم توجه ایران به این میادین  بیش از پیش آشکار می شود.

میدان فروزان

یکی از میادین مشترک ایران در منطقه خلیج فارس میدان فروزان است که در ناحیه خارک با کشور عربستان مشترک است.

هدف اصلی از اجرای طرح توسعه میدان فروزان که عربها آن را مرجان نامیده اند، افزایش تولید نفت خام به میزان 65 هزار بشکه در روز، ساخت تاسیسات جدید برای ارسال گازهای همراه نفت به جزیره خارگ به منظور جلوگیری از سوزاندن آن، بررسی ظرفیت افزایش بیشتر تولید فروزان و شناسایی لایه های جدید تولیدی آن اعلام شده است. در حال حاضر دو کشور ایران وعربستان به صورت جداگانه از این میدان برداشت می کنند.

میدانهای نصرت و مبارک

ناحیه سیری میدانهای نصرت و مبارک را در بر می گیرد که هر دو میدان با امارات مشترک است. میدان نصرت که در امارات با نام فاتح شناخته می شود توسط دو کشور و به صورت جداگانه مورد بهره برداری قرار گرفته است که بنا بر اعلام منابع آگاه ایران سهم ناچیزی از این میدان برداشت می کند.

این در حالی است که بر اساس توافق صورت گرفته بین ایران و امارات میدان مبارک به صورت یکجانبه از سوی امارات و شرکت نفت الهلال  مورد بهره برداری قرار گرفته و این کشور عربی متعد شده بر اساس میزان برداشت خود 50 درصد را به ایران اختصاص دهد.

البته کارشناسان معتقدند که مخزن مبارک تنها متعلق به ایران است و بر خلاف ادعای امارات عربی متحده، تنها از دید ساختار زمین‌شناسی میان دو کشور مشترک است.

میدان هنگام

میدان نفتى هنگام نیز با کشور عمان مشترک است و به گفته مسئولان شرکت نفت فلات قاره هم اکنون طرح جامع توسعه این میدان درحال تهیه است. این در حالی است که در مورد بهره‌برداری از میدان مشترک نفتی با عمان، ایران به نوعی توافق با همسایه جنوبی دست یافته، اما  تاکنون از این مرحله فراتر نرفته است.

میدان سلمان

میدان سلمان یکی دیگر از میادین مشترک ایران با کشور امارات است که در ابوظبی با نام البخوش معروف است. در حالی که 70 درصد مالکیت این میدان در اختیار ایران است و امارات تنها از 30 درصد حق برداشت برخوردار است ، اما این کشور عربی نزدیک به هفت سال است که از این میدان برداشت می کند.

اگر چه  طرح توسعه میدان مشترک نفت و گاز سلمان به منظور دستیابی به افزایش تولید پنجاه هزار بشکه نفت خام در روز و پانصد میلیون فوت مکعب گاز طبیعی و شش هزار بشکه میعانات گازی مازاد بر تولید کنونی در روز، چند ماه قبل به تصویب رسید ،اما شواهد حاکی از آن است که به دلیل برداشت امارات و مهاجرت گاز به سمت مخزن شریک عربی سهم ایران از این میدان به حدود 50 درصد کاهش یافته است.

در همین حال پروژه توسعه میدان سلمان که پیش از این قرار بود تحت عنوان قراردادی به نام کرسنت گاز اماراتی ها را تامین کند، به دلیل عدم تامین منافع ایران معلق مانده و قرار است به عنوان طرحی در راستای جلوگیری از سوزانده شدن 150 میلیون فوت مکعب گاز توسط یک خط لوله 285 متری گاز این میدان به عسلویه فرستاده شود.

میدان اسفندیار

میدان اسفندیار یکی دیگر از میادین مشترک ایران در خلیج فارس است. این میدان که مدیر عامل شرکت ملی نفت اخیرا عنوان کرده است، اطلاعی از آخرین وضعیت آن ندارد، با کشور عربستان مشترک بوده و مسئولان شرکت ملی نفت امیدوارند مشکلات مالی اجرای این طرح در آینده نزدیک برطرف شود. در عین حال بنا به گفته مدیر عامل شرکت نفت فلات قاره در حال حاضر بحثهای فنی و مالی این طرح با مالزی در حال پیگیری است.

میدان آرش

از سوی دیگر، میدان آرش که مورد اختلاف ایران و کشورهای کویت و عربستان است، بین ایران و کویت و کویت و عربستان مشترک می باشد و طی چند سال گذشته به صورت مشترک مورد بهره‌برداری این دو کشور عربی قرار گرفته است.

برداشت دو کشور عربی از این میدان در حالی صورت می گیرد که در سال ۲۰۰۱، کشور کویت مانع از عملیات اکتشاف و حفر چاه از سوی ایران در آبهای این میدان شد و ایران نیزبا اعلام اعتراض به کویت عملیات اکتشاف از این میدان را متوقف کرد و از آن زمان مذاکره در خصوص این میدان نفتی بین ایران و کویت در حال انجام است که متاسفانه تا کنون نتیجه ای از این مذاکرات حاصل نشده است.

بدین ترتیب با وجود اینکه ایران معتقد است نیمی از این میدان که در کویت با نام الدوره شناخته می شود متعلق با کشورمان است، مقامات کویتی سهم خود را بیش از سهم ایران می دانند.

ایران سهم خود از این میدان را 42 میلیون بشکه نفت خام و 5/65 میلیون بشکه میعانات گازی تخمین می زند.

میدان عظیم پارس جنوبی

اما ایران در بزرگترین مخزن گازی جهان با عنوان پارس جنوبی که قطر آن را گنبد شمالی می نامد ، نیز با این کشور عربی شریک است.

در حالی که قطر 10 سال زودتر از ایران به صرافت برداشت از این میدان عظیم گازی افتاده و تا چند روز دیگر اولین محموله ال.ان.جی خود را به مقصد انگلستان صادرخواهد کرد، طرحهای ال.ان.جی ایران نسبت به شریک قطری اختلاف محسوسی دارد و به نظر می رسد در بخش برداشت از گاز نیز از بین بردن شکاف بین کشورمان و شریک قطری نیاز به زمانی طولانی دارد.

میادین مهم همسایگان ایران

از سوی دیگر، از میادین مهم رقبای ایران در خلیج فارس می توان به میادین ام شریف، زاخوم، ام الانبار و مبارز در امارات، گنبد شمالی (پارس جنوبی)، الشبیع، دوخان، الخلیج(الفارسی)در قطر، زلوف، ابوسفاح، جانا ، خفیجی(مشترک بین عربستان و کویت) و میدان گازی بوخا در عمان اشاره کرد.

باید به این نکته توجه داشت که در حال حاضر سرمایه گذاری برای توسعه میدانهای نفتی و گازی بسیار سنگین و موضوع نیاز به جلب منابع مالی خارجی رو به افزایش است.

لزوم شتاب بیشتر

با توجه به اهمیت بسیار زیادی که میدانهای مشترک برای منطقه دارند، و کشورهای همسایه از مدتها پیش بهره برداری از این میدانهای مشترک را آغاز کرده اند، به نظر می رسد ایران نیز باید در راستای رقابت به شرکای شیخ نشین خود شتاب بیشتری به توجه به میادین مشترک دهد.ضمن اینکه در صورت ادامه روند فعلی قطعا زیانهای جبران ناپذیری متوجه کشور و صنعت نفت یکصد ساله ایران خواهد شد.

در این میان کاهش درآمد حاصل از برداشت از مخازن مشترک و برداشت حداکثری کشورهای همسایه موضوعی است که نباید به سادگی از کنار آن گذر کرد.

مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره معتقد است که میزان ذخایر نفت درجای ایران به زودی از 53 میلیارد بشکه به 90 میلیارد بشکه خواهد رسید .

اما باید توجه داشت این مهم محقق نمی شود، مگر اینکه ایران توجه بیشتری به پارامترهای توسعه میادین نفتی و سرمایه گذاری و برنامه ریزی مناسب در این خصوص داشته باشد.

گفتنی است، در حال حاضر بیش از 25 درصد نفت جهان از دریا استخراج می شود که در این میان خلیج فارس با 60 درصد، دریای شمال با 10 درصد و خلیج مکزیک با 9 درصد منابع و ذخایر هیدروکربوری در جایگاه اول تا سوم ذخایر هیدروکربوری قرار دارند.