ابتکارات ابن‌سینا در فیزیک ارسطویی قابل‌توجه است

به گزارش خبر نگار مهر، همایش "فیزیک و متافیزیک ابن‌سینا" عصر روز چهارشنبه 11 دیماه در محل پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور صاحبنظران و اندیشمندان برگزار شد.

محور سخنرانی اول، حرکت و کمال در اندیشه بوعلی بود که توسط دکتر پور حسن ایراد گردید. عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی علت طرح موضوع را مناقشه بسیار مهم میان ابن سینا، حاج ملا هادی سبزواری و علامه طباطبایی در باره موضوع حرکت و کمال دانست.

وی گفت: ابن سینا تلاش کرده در موضوع حرکت از فلسفه یونانی جدا شود و او در کتاب منطق المشرقیین به اندیشه ایرانی باز می‌گردد. عمده مباحث ابن سینا در خصوص حرکت در طبیعیات شفا آمده است، هر چند دیدگاه اصلی حرکت وی در کتاب نجات آمده است.

او تصریح کرد: ابن سینا در نجات درباره حرکت سه موضوع را مورد بحث قرار می دهد. موضوع اول نفس است. او نفس را به جای صورتی می‌گیرد که توسط ارسطو بیان شده است.موضوع دوم کمال است و موضوع سوم بحث غایت است.

او تاکید کرد که دیدگاه ابن سینا در مورد حرکت انتزاعی نیست بلکه انضمامی و عینی است.

وی با تقسیم بندی صورت گرفته از حرکت به حرکتهای قطعیه و توسطیه،خاطر نشان کرد: ابن سینا به حرکت توسطیه معتقد است.

او گفت: از نظر ابن سینا حرکت عین کمال و نفس است؛نه اینکه سبب و علت کمال باشد. بوعلی دیدگاه و مناقشات پیشین در باره حرکت را قابل قبول نمی‌دانست لذا در کتاب نجات در صدد تبیین حرکت به گونه ای دیگر برآمد.

وی تصریح کرد:ارسطو حرکت را پشت سر گذاشتن قوه‌ها و رسیدن به فعلیتها می‌داند در صورتی که ابن سینا معتقد است از تعریف ارسطو نمی‌توان حرکت به کمال را دریافت کرد. بوعلی معتقد است که در بحث حرکت به سه مسئله و محور باید توجه شود :اول رابطه حرکت و سکون که رابطه‌ای متضاد و متناقض نیست آنچنانکه یونانیان معتقد بودند.دوم ضرورت توجه به چهار مفهوم زمان، کمال، میل و عشق در حرکت و سوم بحث مربوط به قوه و فعل است که مرتبط با حرکت است.

به اعتقاد وی از نظر ابن سینا غیریت مفاد است از مفیدی به نام حرکت نه اینکه خودش مفید باشد. به عبارت دیگر غیریت ثمره حرکت است.

او گفت: ابن‌سینا در بحث حرکت تدریج را می‌پذیرد و مراد او از تدریج حرکت از قوه به فعل است.ابن‌سینا لازمه حرکت را داشتن غایت می‌داند و حرکت عین کمال و خود آنست.

وی تصریح کرد: حرکت از دیدگاه ابن‌سینا آنی الحدوث است و حرکت به معنای متداول تدریجی آن که به ذهن متبادر می‌شود نیست بلکه آنی الحدوث و غایت مند است که این غایتمندی در حرکت در اندیشه یونان وجود ندارد.

او گفت: در یونان تعقل و تأمل در مورد اصل" وجود" نیست بلکه اندیشه ها پیرامون بحث " موجود" است و لذا "موجود" مبنای بحث است و نه" وجود".

وی در پایان گفت: حرکت از نظر ابن سینا، حرکت بین مبدأ و غایت است.حرکت کمال است و وقتی به کمال رسید می تواند غایتی باشد برای حرکت بعدی.

"مفهوم و نحوه وجودی حرکت در فلسفه ابن سینا" عنوان سخنرانی دکتر نجفی افرا بود.

دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، بحث خود را با مقدمه‌ای از انواع حرکت آغاز کرد.او گفت: یکی از تعاریف ارائه‌شده از حرکت توسط ابن سینا به این صورت است که، حرکت کمال نخستین است بر آن چیزی که امر بالقوه است از آن حیث که بالقوه است.

او اشکالات وارد شده به این تعریف را به این صورت می‌داند که این تعریف از حرکت، تعریف به اخفی است. یعنی تعریف مذکور دوری است و در این تعریف برخی مفاهیم مانند "نخستین" و "قوه" به کار رفته که  فهم و تعریف خود این مفاهیم از مفهوم حرکت آسانتر نیست. دومین ایراد اینکه این مفهوم مانع اغیار نیست یعنی فاقد شرط صحت است و این تعریف شامل غیر حرکت نیز می شود. سومین ایراد این است که حرکت بدون غایت ،معنا دار نیست.

نجفی لوازم حرکت از منظر بوعلی را شش چیز می‌داند که عبارتند از:1-مبدأ (ما منه الحرکه)،2-منتهی(ما لیه الحرکه)،3-فاعل(ماعنه الحرکه)،4-قابل یا موضوع(ما به الحرکه)،5-مسافت(مافیه الحرکه) و6 –زمان(ما علیه الحرکه).

او با اشاره به  تقسم بندی صورت گرفته از حرکت به حرکت قطعیه و حرکت توسطیه،خاطر نشان کرد: حرکت قطعیه چیزی بین مبدأ و منتهی است و تمام هویت حرکت بین مبدأ و منتهی قرار دارد و نه در مقاطعی از حرکت.وقتی حرکت در یک امتداد لحاظ می‌شود نسبت به ما قبل حالت با فعل و نسبت به ما بعد حالت قوه را دارد.حرکت توسطیه یعنی حرکت، گستره ای میان مبدأ و منتهی دارد.

او گفت: بر اساس این تقسیم بندی از حرکت می توان چهار دیدگاه را در مورد نحوه وجود حرکت تبیین کرد:1-دیدگاه معتقدان به حرکت توسطیه،چنانکه حکمای پیش از میرداماد از جمله ابن سینا بر این عقیده بودند.2-منتقدان به هر دو حرکت در عالم خارج، که در این طیف فلاسفه ای چون  میرداماد و ملاصدرا قرار می گیرد.3-دیدگاه منتقدانی که معتقد به اعتباری بودن تفاوت حرکت توسطیه و قطعیه بودند و 4- معتقدان به حرکت قطعیه.

جایگاه"میل" در حرکت شناسی ابن سینا ، موضوع سخنرانی دکتر سعیدی مهر بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تر بیت مدرس با تعریف حرکت از منظر ارسطو و تبیین ارتباط حرکت با طبیعت شناسی از منظر ارسطو بحث خود را به مفهوم"میل" در اندیشه ابن سینا در باره حرکت سوق داد.

او گفت: ارسطو دو تعریف از حرکت را در کتاب فیزیک خود آورده است. در اولین تعریف ،حرکت به معنای فضیلت آنچه بالقوه است در زمانی که موجود بالقوه در حالت فعلیت است نه از آن جهت خودش بلکه از آن جهت که قوه حرکت دارد. درتعریف دوم حرکت به معنای فعلیت آنچه بالقوه است از آن جهت که بالقوه است ،به حساب می‌آید.

او ضرورت  بحث ارتباط حرکت با طبیعت شناسی را در اندیشه ارسطو به ارتباط موضوع با طبیعت دانست.چرا که طبیعت ، مبدأ حرکت و تغییر است و از آنجا که موضوع بررسی طبیعت است، ارسطو می کوشد تا معنی حرکت را روشن سازد.

به اعتقاد وی اصل مذکور در فلسفه قرون وسطی به صورت شعار"جهل به حرکت،جهل به طبیعت خواهد بود" در آمده است که مبین اهمیت مفهوم ومعنای حرکت است.

سعیدی مهر جریان حرکت در مقولات مختلف را از دیدگاه ارسطو به این صورت بر شمرد:1-موجب حصول یک صورت جوهری می شود،2- موجب تغییر در کیفیت است،3- موجب تغییر در کمیت است،4- موجب تغییر در مکان است.

وی تصریح کرد: در فلسفه ارسطو حرکت وضعی نداریم و در اندیشه او حرکت مکانی بر سایر گونه های حرکت تقدم دارد و یکی از دو دلیل چرایی تقدم این نوع حرکت  به بیان ارسطو این است که حرکت به کلیترین و اصیلترین معنایش،تغییر مکان است که حرکت مکانی نام دارد.

سعیدی مهر با اشاره به تقسیم بندی ارسطو از حرکت به دو حرکت طبیعی و قسری ،گفت:حرکت قسری یعنی حرکت در خلاف جهت حرکت طبیعی.

او گفت :طبیعت در اندیشه ابن سینا به معنای مبدأی است در جسم که علت حرکت و سکون بالذات می باشد.از نظر ابن سینا دو علت برای حرکت وجود دارد.اول اینکه یک چیزی در درون شی حاصل می شود و دوم میل به حرکت است.

وی تصریح کرد: از نظر ابن سینا میل کیفیتی محسوس و قابل شدت و ضعف است که در حال سکون نیز در جسم وجود دارد.به عنوان مثال هنگام نگه داشتن سنگ در دست،سنگ به دست فشار وارد می‌کند.

او گفت: میل از نظر بوعلی به دو نوع طبیعی و قسری تقسیم می‌شود که میل طبیعی، میلی است که از طبیعت بر می‌خیزد و میل قسری میلی است که در شی‌ء ایجاد می‌شود.

به اعتقاد سعیدی مهر از نظر ابن سینا این دو میل قابل جایگزینی هستند به این صورت که میل طبیعی می تواند جایگزین میل قسری شود و بالعکس.به عنوان مثال وقتی سنگی پرتاب می شود میل قسری دارد یعنی قاسری نیرویی به آن وارد می کند و سپس این میل ضعیف می شود و میل طبیعی جایگزین آن می شود تا به زمین برسد و ساکن شود.

تعریف،تبیین و مقاسه مبحث صوت از دیدگاه  ابن سینا با فیزیک جدید، موضوع سخنرانی دکتر رحیمی بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به فرمولها و قوانین فیزیک جدید،سه مؤلفه و شاخص اصلی اجسام را جرم(m )،فاصله شی نسبت به مبدأ مختصات(x ) و زمان(t ) دانست. وی میل قسری در اندیشه ابن سینا را به انرژی جنبشی در فیزیک نیوتنی و میل طبیعی را به انرژی پتانسیل  تشبیه کرد.

او با اشاره به کتاب قراضه طبیعیات که به اعتقاد وی منسوب به بوعلی است، به بحث وی در باره صوت در این کتاب پرداخت و بسیاری از مباحث ارائه شده در باره صوت در این کتاب را بر اساس فیزیک جدید صادق دانست.