چالشهای تحقق اهداف علمی برنامه پنجم توسعه / بلاتکلیفی پژوهش

دکتر علی محمد زلفی گل که به عنوان دانشمند برتر ISI در رشته شیمی شناخته شده و اکنون رئیس دانشگاه بوعلی همدان است در پی ابلاغ سیاستهای برنامه پنجم توسعه در گفتگو با خبرنگار مهر به مرور و الزمات تحقق این برنامه پرداخت.

تربیت انسانهای توسعه یافته نیازمند ظرفیت علمی، سیاسی و اقتصادی خاصی است

زلفی گل در حالی که منابع انسانی متخصص را رکن اصلی رسیدن به توسعه دانش بنیان و اهداف چشم انداز نظام دانست، گفت: منابع انسانی متخصص هم باید خوب آموزش ببینند و هم اینکه خیلی خوب در خدمت توسعه باشند که دانشگاهها برای تربیت منابع متعهد و متخصص و شهروندان قانون مدار و دانش بنیان باید به خوبی سرمایه گذاری کند. برای داشتن انسانهای توسعه یافته به ظرفیت علمی، سیاسی و اقتصادی خاصی نیاز داریم که دانشگاهها مهمترین بستر این ظرفیت هستند.

این مدیر عرصه علوم و تحقیقات کشور اعلام کرد: در حال حاضر در دانشگاههای کشور اعم از دولتی و غیر دولتی بیش از 50 هزار عضو هیئت علمی و بیش از 150 هزار دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری حضور دارند که باید بر روی پایان نامه کار کنند و یک نوعی تولید علم داشته باشند. برای اینکه از پتانسیل این جمعیت بالغ بر 200 هزار نفری به خوبی استفاده شود باید ملزومات پژوهشی مورد نیاز آنها برآورد شود.

نقش تنها 20 درصد از دانشگاهیان در تولید بروندادهای پژوهشی پر رنگ است

زلفی گل در توضیح بیشتر به مهر گفت: نقش فقط حدود 20 درصد از پژوهشگران کشور و اعضای هیئت علمی دانشگاهها در تولید علم پر رنگ و نقش بقیه کمرنگ است زیرا وقتی افرادی که مقالات و مستندات علمی و بروندادهای پژوهشی را تولید کرده اند، آنالیز می کنیم مشاهده می کنیم که سالانه حدود 20 درصد از ظرفیت عظیم اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی که بالغ بر 200 هزار نفر هستند، استفاده می شود لذا باید علت اینکه از نهایت پتانسیل این نیروها استفاه نمی شود را بررسی کنیم.

دانشگاهها یک دهه است تجهیز نشده اند

وی در بیان یکی از دلایلی که از کل ظرفیت اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگران کشور استفاده نمی شود، گفت: حدود یک دهه است که ملزومات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی برای دانشگاههای کشور خریداری نشده که این به دلایل مختلفی از جمله تحریم، بی توجهی به پژوهش، عدم تخصیص اعتبارات پژوهشی و ... رخ داده است و باعث شده که دانشگاهها، آزمایشگاهها و کارگاهها طی سالیان گذشته تجهیز نشوند و اساتید و پژوهشگران نیز ملزومات پژوهشی مورد نیازشان را در اختیار نداشته باشند.

وقتی 2 درصد سهم پژوهش به 5/0 درصد تبدیل می شود، تکلیف روشن است

این دانشمند برتر ISI در رشته شیمی با بیان اینکه عملیاتی شدن اهداف سند چشم انداز 20 ساله نظام و برنامه پنجم توسعه نیازمند ظرفیت سازی است، گفت: در برنامه چهارم توسعه که مقرر بود 2 درصد از تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص یابد اما فقط حدود 5/0 درصد از تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص یافته است بنابراین وقتی 2 درصد تبدیل به 5/0 درصد می شود، معلوم است که تکلیف چیست. این نشان می دهد که یا اراده ای وجود ندارد یا به هر ترتیب آنچه باید اختصاص پیدا می کرده، به هر دلیلی محقق نشده است.

عدم باور مدیران اجرایی کشور به پژوهش

وی افزود: عدم باور مدیران اجرایی کشور به پژوهش، چالشی بر سر راه تحقق بودجه های پژوهش است. مدیران اجرایی کشور فکر می کنند اعتباری که برای پژوهش هزینه می کنیم مانند این است که دور ریخته می شود! در صورتی که هزینه کردن برای پژوهش سرمایه گذاری برای آینده است.

مجلس مقصر عدم تحقق سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی است

زلفی گل با بیان اینکه "عدم تحقق سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به مجلس برمی گردد و به نظرم دست دولت هم نیست." به مهر گفت: مجلس برای تحقق این سهم باید کنترل دقیق کند و ردیف های فصل تحقیقات بخشها و سازمانهای مختلف را موقع تصویب بودجه سالانه کنترل کند و در صورتی که دولت در لایحه اش به پژوهش بی اعتنایی کرده بود، خود مجلس از محل صندوق ذخیره ارزی یا هر محلی که می تواند اقدام به تحقق سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی کند. به نظر من دولت در عدم تحقق سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی مقصر نیست.

برنامه های معاونت علمی رئیس جمهور با شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری تداخل دارد     

علی محمد زلفی گل معتقد است: ساز و کارهایی که قانون در زمینه پژوهش دیده عملیاتی نشده است. به عنوان مثال شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری باید تشکیل جلسات متعدد می داده اما این اتفاق نیافتاده است. معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری تعبیه شده است که به نوعی برنامه هایش با برنامه های شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری تداخل دارد و به نظر می رسد که آنها یکدیگر را مقابل هم می بینند یعنی یکدیگر را در راستای هم نمی بینند.بنابراین وظایف هر کدام از آنها باید تعریف شود.

وی ادامه داد: معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری اعتقاد دارد بودجه تحقیقاتی را او باید ساماندهی و در راستای اولویتهای کشور هزینه کند، در صورتی که شورای عالی علوم، تحقیقاتی و فناوری فکر می کند که باید بر سمت و سوی هزینه شدن کل بودجه پژوهشی نظارت کند و اولویتها را باید این شورای عالی تعیین کند.

شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری به خوبی نقش خود را ایفا نکرده است

این استاد شیمی دانشگاه بوعلی همدان خاطرنشان کرد: به هر ترتیب هم شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری و هم معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری مدتی نه چندان زیاد است که در نظام پژوهشی کشور تعبیه شده اند و هنوز شرح وظایفشان به طور واضح و کامل مشخص نیست. لذا مشاهده می شود که در چند سال گذشته شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری تعداد جلسات محدودی داشته و نتوانسته به خوبی نقش خود را ایفا کند.

زلفی گل با بیان اینکه در برنامه های توسعه گذشته، برنامه و راهکار مدونی برای و فناوری و تولید ثروت از دانش نداشته ایم و کشور دارای توفیقات خیلی کمی در این زمینه بوده است، گفت: در دهه چهارم انقلاب اسلامی باید راهکار مناسبی مطابق معیارهای علمی و قابل قبول در برنامه پنجم توسعه و نقشه جامع علمی کشور برای تولید ثروت از دانش دیده شود. یعنی مشخص شود که تکلیف دانشجویی که می خواهد فناوری تولید کند و مقاله تولید نکند چیست و همچنین روشن شود که آیا یک استاد برای ارتقا از دانشیاری به استادی می تواند تولید فناوری را جایگزین تولید مقاله کند یا خیر.

وی در خصوص تاکید رهبر معظم انقلاب بر تکمیل نقشه جامع علمی کشور در برنامه پنجم توسعه گفت: مقام معظم رهبری می دانند که نوشتن نقشه جامع علمی کشور کار ساده ای نیست. برخی فکر می کنند نقشه جامع علمی کشور مانند یک کتابی است که راحت بتوانیم بنشینیم و آن را بنویسیم. به نظر می رسد زمانی نقشه جامع علمی کشور از وجاهت برخوردار است که حداقل صدها پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری در رشته های مختلف علوم انسانی، فنی مهندسی و ... در این زمینه به طور تخصصی مطالعه کرده باشند و الزاماتی که در تدوین یک نقشه علمی در حوزه های مختلف باید دیده شود را تشریح کنند.

دولت بهای لازم را به انجمنهای علمی تخصصی نمی دهد

زلفی گل در تشریح الزامات تدوین برنامه پنجم توسعه به مهر گفت: در تدوین نقشه جامع علمی کشور و تدوین برنامه پنجم توسعه باید از انجمنهای علمی تخصصی رشته های مختلف که پتانسیل خوبی نیز در آنها وجود دارد، استفاده شود اما متاسفانه دولت بهای لازم را به آنها نمی دهد. دولت باید از انجمنهای علمی تخصصی حمایتهای لازم را داشته باشد و در طرحهای مختلفی که کشور پیش رو دارد از آنها نظرخواهی کند.

برنامه نویسان پنجم باید به یک سوال پاسخ دهند

وی افزود: از تدوین کنندگان برنامه پنجم توسعه انتظار دارم به این سوال پاسخ دهند که چرا پس از 100 سال نفت کشورمان را خام می فروشیم؟ ما اجازه نداریم مواد خام از جمله نفت و گاز و ... را خام فروشی کنیم زیرا این خیانت به نسل آینده است بنابراین در برنامه پنجم توسعه باید مشخص شود که چه راهکارهایی را باید بکار گیریم تا بتوانیم اجزای مواد خام کشورمان را شناسایی کنیم.

علی محمد زلفی گل شیمی دان اضافه کرد: مجلس باید وزارت نفت را وادار کند که از پروژه های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری شیمی نیز حمایت شود تا به جای اینکه بر روی پروژه هایی کار کنند که صرفا مقاله ساز باشد، موضوع پایان نامه هایشان را طوری انتخاب کنند که از نتایج تحقیقات و پایان نامه های آنها در جهتی استفاده شود که دیگر نفت را خام نفروشیم و فرآورده فروشی کنیم.