دارایی‌بافی؛ میراث ناملموس شهر یزد

به گزارش خبرنگار مهر در یزد، در این میان جایگاه مردم یزد همواره حائز اهمیت بوده است، چنان که از متن یک سنگ نوشته تاریخی واقع در دهلیز مسجد جامع یزد بر می آید مردم شهر یزد قرنهاست که به بافت پارچه ها یا به قول مورخان، شعر بافی اشتغال دارند. متن این سنگ نوشته چنین است: " حکم جهان مطاع شد آنکه چون شرافت و وزارت و رفعت و معالی پناه نجابت و عزت و عوالی دستگاه شمسا للنجابه و الوزاره و الرفعه و العز و المعالی میرزا محمدحسن وزیر دارالعباده یزد به عرض رسانید که سکنه دارالعباده مذکور اکثر شعرباف و در کمال بیچارگی و پریشانی و پیوسته به خدمات فرمایشی سرکار خاصه شریفه اشتغال می نمایند و ......"

اما پارچه بافی یزد یا همان شعربافی به چند رشته مختلف تقسیم می شود که از جمله آنها می توان از دارایی بافی، احرامی بافی، ترمه بافی و ... یاد کرد که هر یک از این بافته ها از نظر نوع و روش بافت همچنین دستگاه بافندگی، نقشها و طرحها و موارد مصرف با یکدیگر تفاوت دارد.

اما آنچه در مورد دارایی بافی یا شعر بافی یزد مهم است آن است که تاکنون تحقیقی دقیق و جامع در مورد آن صورت نگرفته و اگر در جایی سخن از آن به میان آمده در حد کلی گویی بوده و جنبه بررسی خاص ندارد که همین کلی گویی ها نیز همگی توسط مستشرقین و یا محققین خارجی صورت پذیرفته است.

این عدم توجه از سوی محققین خود باعث ایجاد برخی اشتباهات و تحریفات در مورد این نوع بافته های سنتی و بومی شده است، مستشرقین گاه آن را جزو صنایع خاور دور دانسته اند زیرا همزمان با ورود این مستشرقین به ایران و همزمان با دوره ای که این مستشرقین به تحقیقات در ایران و دیگر نقاط جهان می پرداختند، پارچه بافی در شرق دور به خصوص در هند رونقی دوباره یافته بود به خصوص بعد از حرکت مهاتما گاندی در زمینه رونق پارچه بافی سنتی هند، این مهم باعث شد تا این مستشرقین هنر پارچه بافی یا همان شعربافی یزد را به پارچه بافی هند دانسته و مقتبس از آن بدانند که این عقیده به طور کامل اشتباه است زیرا اگر به نوع بافت و روش دارایی و ترمه و احرامی در یزد نگاهی بیندازیم تفاوتهای آن با پارچه بافی هندی مشخص و بسیار واضح است.

همچنین با مطالعه دقیق و کامل تاریخ در خواهیم یافت که ایرانیان بودند که برای قرنها پارچه های زیبای خود را به کشورهای شرق دور صادر می کرده اند، چه در دوره پیش از اسلام و چه در دوره اسلامی تا دوره صفوی و شاید بهتر است بگوییم، یزد که در دوره پیش از اسلام یکی از مراکز بزرگ زرتشتیان ایران بود در این خصوص نقش غیرقابل انکاری داشت.

با ورود اسلام و دین جدید به مرکز اصلی دین زرتشتی، زرتشتیان که اکثر صنعتگر و شعرباف بودند با نقل مکان خود از ایران به هند پارچه بافی هند را تحت تأثیر خود قرار دادند.

قابل توجه این که مواد اولیه مورد نیاز این شعربافان نیز در خود یزد و توسط صنعتگران آن تهیه می شده و گواه این مطلب آن است که در گذشته در قسمت شرقی مسجد جامع یزد بازاری وجود داشته است به نام بازار نخ ریسان که در این بازار مواد اولیه و نخ های ابریشمی مورد نیاز شعربافان به ویژه دارایی بافان به معرض فروش گذاشته می شد، این بازار بعدها توسط بانیان مسجد جامع خریداری و به ملحقات مسجد جامع تبدیل شد.

نکته دیگری که باید در نظر داشت آنکه قلمرو هنر و هنر صنعتهای هر کشور به قلمرو تاریخی و سیاسی آن محدود نمی شود زیرا می توان اثر دست هنرمند مصری و یونانی و آشوری را در کاخهای پادشاهان هخامنشی ببینیم و یا تأثیر هنر فلزکاری ساسانی را بر فلزکاری دوره سلجوقی اسلامی دید، بنابراین نمی توان با تصور محدوده مکانی و جغرافیایی اصالتی را از هنر ـ صنعتی برداشت و یا بدان متعلق کرد.

در دوره هخامنشی و تحت نظارت ایرانیان هنرمندان مصری، یونانی، هندی و ایرانی همگی در کنار هم کارمی کردند تا هنری خلق کنند در حد خال رخ هفت کشور و هنر هخامنشی نیز بدون هیچ گونه تنگ نظری تمام عناصر هنرهای گوناگون را در خود متعالی ساخت و نتیجه آن نیز این است که گل لوتوس مصری در جای جای هنر هخامنشی می نشیند و یا اثر دست مجسمه ساز یونانی کاملاً مشهود است، اما همگی با هویتی ایرانی خودنمایی می کنند و یا در مورد نگارگری ایرانی و یا هنر صفوی که یکی از بزرگترین اوجهای هنر ایرانی است و یا در مورد فلزکاری دوره سلجوقی که اکثر عناصر و طرحها از دوره ساسانی است.

به هر ترتیب به نظر می رسد هنر صنعت دارایی بافی یکی از مهمترین هنر صنعتهای شهر یزد است که هم اکنون رو به نابودی است و جا دارد تا به عنوان میراث ناملموس مردم این خطه ثبت شود.