قیروان؛ بخش مهم تمدن اسلام در شمال آفریقا

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از عرب آنلاین، قیروان شهری است در تونس که در 160 کیلومتری تونس پایتخت این کشور قرار دارد و در دوران فتوحات اسلامی نقش استراتژیکی ویژه ای داشت.

عقبة بن نافع سر دار مسلمان، این شهر را در سال 50 هجری/ 670 میلادی که آغاز فتوحات اسلامی در آفریقا بود، فتح کرد. وی این شهر را به منظور استقرار مسلمانان ساخت تا بتواند اسلام را در آفریقا اشاعه دهد. از این رو این شهر مهمترین و قدیمی ترین شهرهای اسلامی بلکه نخستین شهر اسلامی در آفریقا است که در واقع آغازگر تاریخ تمدن اسلام در مغرب عربی است.

وی زمانی که وارد این شهر شد اهالی قیروان را جمع کرد و گفت: "خداوند این شهر را سرشار از علما و فقها گرداند و با اسلام عزت یابد. پروردگارا این شهر را از هتک حرمت و آتش برحذر دار."

از آن دوران به بعد قیروان به شهری مترقی شهرت یافت به یژه در دوران اغالبیها (سلسله اغالبی) که مرکز علم و فرهنگ بود و بیشتر اندیشمندان و علما از شهرهایی چون بغداد، کوفه، بصره و حتی یونان به این شهر می آمدند تا علوم مختلف را در آن فراگیرند. اغالبیها قیروان را به عنوان پایتخت برگزیدند و تمام تلاش خود را برای آبادانی آن به کار بردند و قیروان مرکز تمدن و فرهنگ طی عصرهای مختلف شد.

از ویژگیهای این شهر می توان به ساخت بیت الحکمه به عنوان نخستین دانشگاه اسلامی که مرکز تجمع اندیشمندان و علمای بزرگ جهان بود اشاره کرد که فعالیتهای علمی و فکری بسیاری در آن شکل می گرفت. به طوریکه شیخ سحنون و مالک بن انس علمای بسیاری را پرورش و رشد دادند.

مسجد عقبةبن نافع در قیروان

هر چیزی در قیروان با عظمت و بزرگی اسلام ساخته شد. به ویژه مسجد عقبة بن نافع به عنوان بزرگترین آثار اسلامی در آفریقا به شمار می رود. این مسجد تاریخی با  برخورداری از تزئینات زیبا و برجسته یکی از آثار باستانی و مفاخر مهم جهان اسلام است که نه تنها الگویی برای ساخت مساجد آفریقایی بود، بلکه بسیاری از معماران غربی نیز از آن الهام می گرفتند. مساحت مسجد در ابتدا بسیار کوچک بود، اما با گذشت زمان و با اهتمام خلفا و امرا در مراحل مختلف تاریخ اسلام تغییرات زیادی در آن ایجاد کردند. گلدسته مسجد عقبه از زیباترین گلدسته هایی است که مسلمانان در آفریقا آن را بنا کردند و همه گلدسته هایی که پس از آن در کشورهای آفریقایی ساخته شدند بر اساس این مسجد بود و جز در موارد نادر با آن اختلاف ندارند. 

همانطور که کوردوبا (قرطبه) در اندلس و فاس در مراکش نقشی اساسی و مرکز علمی بودند، قیروان نیز از نخستین مراکز علمی در آفریقا بود و نقش کلیدی در تدریس  و پرورش و اشاعه علوم دینی داشت. معماری این شهر در دوران فاطمیها به اوج خود رسید به طوریکه بناهای تاریخی به منظور ارائه ابعاد معنوی علمی و معرفتی این شهر ساخته شد که در قرن 12 به شهری دینی تبدیل شد که فعالیتهای دینی آن در ماه مبارک رمضان و میلاد پیامبر اکرم (ص) بسیار برجسته بود.

با توجه به جایگاه برجسته اسلامی و تمدنی قیروان، زین العابدین بن علی رئیس جمهور تونس دستور دارد برای نگهداری و حفاظت از شهر تاریخی و دینی قیروان طرحی ارائه دهند تا از بافت عمرانی آن محافظت کرده و از دستاوردهای تاریخی، تمدنی و اسلامی این شهر به خوبی حفاظت شود. همچنین طی این طرح مسجد عقبة بن نافع را بازسازی و ترمیم کرد.

از برجسته ترین مراکزی که در این شهر تأسیس شده مرکز مطالعات قیروان است که در سال 1988 تأسیس شد و وظیفه اصلی آن معرفی تمدن اسلامی و تمدنهای دیگر انسانی در زمینه های مختلف و علوم و معارفی بود که به فهم اسلام کمک فراوانی می کند.

تأسیس مرکزی برای ترمیم دستنوشته ها در سال 1995 نیز در آفریقا و جهان عرب منحصر به فرد بود. به مناسبت میلاد حضرت محمد(ص) مسلمانان از همه شهرها به قیروان سفر می کنند تا از جشنهای ویژه این روز بهره مند شوند. تزئین خیابانها و بازارهای قدیمی، لباسهای زیبای محلی و نورپردازی زیبا قیروان را برجسته کرده است. به ویژه تهیه شیرینی ویژه این روز به نام مقروض که با خرما، گردو و عسل و روغن تهیه می شود.