به گزارش خبرنگار مهر در رشت، در تالش عنصری اسطوره ای به نام "چهارشنبه خاتون" وجود دارد که با صفات "گلابتون گیسوی بلند اندام زیبا" و "پری گیسو بلند" و این گونه القاب توصیف می شود.
"چهارشنبه خاتون" با آب و برکت پیوند خاص دارد این پری گیسو بلند در شب چهارشنبه سوری به هر خانه ای سر می زند و از غذاهای خاص چهارشنبه سوری که برایش گذاشته اند لقمه ای می خورد و برای خانواده های که خانه خود را در آستانه بهار و سال نو پاکیزه کرده اند دعا می کند و به آنها برکت می دهد.
در تالش رسم است که شب چهارشنبه سوری مقداری از غذاهای خود را در ظرفی می گذارند و پشت در خانه یا اتاق قرار می دهند تا چهارشنبه خاتون از آن بخورد و برایشان برکت بیاورد.
برای دیدن چهارشنبه خاتون باید بعد از نیمه شب چهارشنبه آخر سال سر کهنه ترین چاه آب منطقه بروند لباس را به تمامی از تن به در کنند سر در چاه فرو برند و چهارشنبه خاتون را صدا بزنند.
آنگاه آب چاه می جوشد و "خاتون بلند بالای گلابتون گیسوی چهارشنبه" از آن بیرون می آید و سیلی به گوش کسی که صدایش کرده است می زند اگر او نترسید نگریخت و یا بیهوش نشد هر چه از او بخواهد برایش فراهم می سازد.
همچنین خریدن آینه و اسفند و ماهی سفره هفت سین در شب چهارشنبه سوری شگون دارد به ویژه در رشت این کار را با آداب خاصی انجام می دهند و معمولا اگر دختر دم بخت در خانه داشته باشند خریدن اسفند بر عهده اوست.
علاوه بر اسفند و آینه و آجیل و سبزی و ماهی سفره هفت سین بسیاری از لوازم دیگر عید را هم شب چارشنبه سوری تهیه می کنند به همین لحاظ بازار فروشندگان و بازارهای هفتگی بسیار گرم است و بازار چهارشنبه سوری جلوه و جلای خاصی دارد، چراغانی می کنند آذین می بندند و هر فروشنده ای با شعر و ترانه ای به عرصه کالای خود می پردازد.بازارهای هفتگی پیش از نوروز را به هر روزی که منسوب باشد " عید بازار" می نامند.
"شال اندازی" از رسمهای چهارشنبه سوری در گیلان
"شال اندازی" هم از رسمهای پر شور و زیبای چهارشنبه سوری در گیلان و در اغلب مناطق ایران بود که امروز تا آبادیهای دور دست کوهستانی و جنگلی عقب نشینی کرده است و در همه جا معمول نیست.
شب که فرا می رسد پسران جوان شال یا دستمالی بر می دارند و برای شال اندازی یا دستمال اندازی به خانه های همسایگان و اهل محله می روند.
معمولا سر راه گلی هم می چینند و به گوشه شال یا دستمال می بندند و آن را آهسته از دراتاق به داخل می اندازند و خود در گوشه ای پنهان می شوند.
صاحبخانه مقداری آجیل چهارشنبه سوری و شیرینی و گاهی پول به جای گل در دستمال یا شال می بندد و آن را در آستانه در قرار می دهد و شال اندازن آن را بر می دارند و به سرعت دور می شوند.
" بره گردانی " از رسمهای دینرینه چهارشنبه سوری در مناطق کوهپایه ای گیلان
"بره گردانی " سابقا در مناطق کوهپایه ای گیلان رسم بود که گالشها بره سفید سر حال و به اصطلاح شیرمستی را انتخاب کرد پشتش را با حنا رنگ می کردند و دستمال رنگینی به گردنش می بستند و به خانه روستاییان می رفتند، بره را در اطاق نشینمن رها می کردند. بره در اتاق گشتی می زد و صاحبخانه یکی دو سکه پول و مقداری آجیل و شیرینی در دستمال گردنش می ریخت، بچه ها هم دستی به سر و گوشش می کشیدند و نوازشش می کردند.
گالش هم سال نو را مبارکباد می گفت و با بره اش به خانه ای دیگر می رفت، بره گردانی را گاهی شب اول سال هم انجام می دادند و مردم پای بره را خوب و خوش شگون می دانستند.
" فال گرفتن " و " خبرگیری " از آینده نیز از جمله رسمهای چهارشنبه سوری است که در همه نقاط گیلان و بیشتر مناطق ایران معمول است.
فال گوش ایستادن بر سر چهار راهها و گفتگوی اولین رهگذاران را به تناسب نیت خود تأویل کردن و فال کوزه گرفتن از این گونه رسمهاست.
رسم " قاشق زنی " در چهارشنه سوری در بنیاد خود نوعی مراد خواهی است
رسم دیگر چهار شنبه سوری "قاشق زنی" است که اگر چه امروزه بیشتر برای بچه ها جنبة تفریح و بازی دارد اما در بنیاد خود نوعی مراد خواهی بوده است، قاشق زنها با موادی که ضمن قاشق زنی جمع می کردند آش می پختند و بین مردم تقسیم می کردند تا مرادشان برآورده شود.
چهارشنبه سوری بی تردید ریشه در آیینهای کهن پایان سال دارد و به احتمال، بازمانده جشن "فروردگان " است، که در دوره اسلامی با تغییر تقویم و تقسیم سال به ماه و هفته با حفظ اغلب عناصر باستانی در آخرین چهارشنبه سال قرار گرفته است.
چهارشنبه سوری در گیلان بلکه در تمامی نقاط ایران بر جسته ترین و پر شورترین رسم در مجموعه رسمهای مقدمه نوروز است و مهمترین عنصرش آتش است و نامش هم از شعله های آتش برخاسته چرا که " سوری" به معنی سرخی است و هم از این رو در بسیاری از نقاط "چهارشنبه سرخی" نامیده می شود.
" کولی کولی چارشنبه " نام گیلانی رسم چهارشنبه سوری است
اهالی ماسال برای چهارشنبه سوری یا " کولی کولی چارشنبه " رسم به خصوصی دارند. شب چهارشنبه سوری به طرف قبله در هفت جا پشته های کاه می گذارند و هنگام غروب آتش می زنند سپس از روی آتش می پرند و می گویند " کولی کولی چارشنبه " همه مردم آن شب شادی کرده و عده ای با تفنگ شلیک می کنند و بعد در کنار سفره شام گرد هم می آیند مرسوم است که در این شب در سفره باید هفت قسم خورش خوردنی باشد.
در آستارا توده های از کلش "ساقه های خشک شالی" را به تعداد پنج یا هفت یا نه کپه گرد می آورند و آتش می زنند اول بزرگترها وبعد جوانترها و بچه ها از روی آنها می پرند.
در دیلمان نیز پنج یا هفت یا 9 کپه گون می گذارند، آتش می زنند و از روی آنها می پرند و می گویند "گل گل چارشنبه، نکبت بشه دولت بیه " در رودبار و روستاهای اطراف آن سه یا پنج یا هفت کپه کاه می گذارند و آتش می زنند و از آن آتش سرخ روی می خواهند و در بندرانزلی و حول و حوش آن هم از روی آتش کلشهای شالی می پرند و می گویند " گول گول چارشنبه ، به حق پنشبه، نکبت بشه فشوکت بشه، سرخی بیه ".
در نومندان و لیسار و هشتپر نیز هفت کپه کلش روشن می کنند و به زبان ترکی درد و بلایشان را روی شعله های آتش می ریزند، پس از پریدن از روی آتش ظروف شکستنی معیوب را به دور می ریزند و دختران دم بخت را برای دقایقی از خانه بیرون می کنند تا در آن سال به خانه بخت بروند و ظرف آبی راهم که کنار آتشها نهاده اند به زمین می پاشند.
آب دومین عنصر مهمی است که به اشکال مختلف در مراسم چهارشنبه سوری حضور دارد در اغلب نقاط شرق گیلان شب چهارشنبه سوری ظرف آبی از رودخانه یا چشمه به خانه می برند و برخی هم هنگام بردن آب هیچ کلامی بر زبان نمی آورند و این آب را "لال آب" می نامند.
در علی آباد سرای املش پس از پریدن از روی آ تش جوانان کوزه ای بر می دارند و آن را از آب هفت چشمه پر می کنند و این آب را که آب را که " آب هفت کوثر" می نامند به طرف آسمان می پاشند تا سال پر بارانی داشته باشند با آن سر و روی می شویند تا سلامتی بیاورد و به مزرعه می پاشند تا زمین پر محصول شود.
در تالش، رودبار و شرق گیلان شب چهارشنبه از روی آب روان می پرند
در دیلمان صبح چهارشنبه به حمام می رفتند و با چل طاس پنج یا هفت یا 9 جام آب روی سر خود وی ریختند و همچنین در تالش، رودبار و شرق گیلان به ویژه در مناطق کوهستانی رسم است که شب چهارشنبه از روی آب روان می پرند و این کار را موجب دفع بلا و بیماری می دانند و در رستم آباد رودبار پس از پریدن از روی آب فرد بزرگ خانواده دو سنگ از داخل آب بر می دارد یکی را در انبار برنج و یکی را در انبار آرد می گذارد تا برکت بیاورد.
به هر حال چهارشنبه سوری در فرهنگ گیلان ارج و اعتبار خاصی دارد و نسبت به اغلب مناطق ایران با تفصیل بیشتری انجام می شود.
نظر شما