به گزارش خبرنگار مهر، جلال خالقی مطلق، شاهنامه پژوه و استاد ایرانی دانشگاه هامبورگ - که چند روزی است به ایران بازگشته است - روز سه شنبه در آستانه بزرگداشت فردوسی (25 اردیبهشت) در دفتر مجله بخارا حاضر شد و به پرسش‌های حاضران درباره تصحیح 8 جلدی‌اش از شاهنامه، میزان شناخت ایرانیان از فردوسی و روند شاهنامه پژوهی در ایران پاسخ داد.
سرنوشت یادداشت‌های خالقی مطلق بر تصحیح 8 جلدی شاهنامه از زبان خودش
خالقی مطلق در این نشست که از همان ابتدا به صورت پرسش و پاسخ برگزار شد، در پاسخ به سوالی درباره آخرین وضعیت یادداشت‌هایی که بر تصحیح 8 جلدی شاهنامه نوشته است، با اشاره به شیوه این تصحیح گفت: بعد از اتمام کار تصحیح 5 دفتر از شاهنامه، بخش اول یادداشت‌های جلدهای اول و دوم را به همراه واژه‌نامه‌ای در 2 جلد و در حدود 1000 صفحه در آمریکا منتشر کردم. بخش دوم یادداشت‌ها را هم که شامل دفترهای سوم و چهارم و پنجم می‌شد، در 500 صفحه منتشر کردم.
وی افزود: می‌ماند جلدهای 6، 7 و 8 که به دلیل بیماری دیسک کمر و درد پا دیگر نتوانستم آنها را همانند دو جلد قبل منتشر کنم .به همین خاطر از دو دوست شاهنامه پژوهم (محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی) برای همکاری دعوت کردم. در نهایت امیدسالار بر دفتر ششم و خطیبی نیز بر دفتر هفتم یادداشت‌هایی نوشتند و خودم هم کار یادداشت‌های دفتر هشتم را ادامه دادم.
خالقی مطلق اضافه کرد: به هر حال بخش سوم یادداشت‌ها هم که شامل یادداشت‌های امیدسالار بر دفتر ششم به اضافه افزوده‌های من بود، آماده شد. بخش چهارم نیز که شامل یادداشت‌های خطیبی بر دفتر هفتم به اضافه افزوده‌های من بود، به همین ترتیب آماده شد. جمع کل یادداشت‌ها به اضافه واژه نامه حدود 2400 صفحه شده است. این دو بخش را نیز به دائره‌المعارف اسلامی داده‌ام و امیدوارم به زودی منتشر شود.
یکسال است که سرگرم تصحیح دیگری از شاهنامه هستم اما بدون نسخه بدل
این شاهنامه پژوه در پاسخ پرسش دیگری درباره ادامه فعالیت‌اش در زمینه مطالعاتی مذکور گفت: بلافاصله که کار تصحیح شاهنامه را تمام کردم، به سراغ کار دوم رفتم و الان درست یک سال است که مشغول این کار هستم؛ معتقدم این شاهنامه برای اهل فن نوشته شده اما برای دیگران هم باید چنین کوششی را انجام داد؛ می‌خواهم بدون نسخه بدل و برای عموم خوانندگان متنی از شاهنامه تصحیح کنم و آخرین یافته‌هایم را در آن بیاورم.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر در این باره که چرا کار تصحیح 8 جلدی شاهنامه را - که بیش از 4 دهه از عمر او را به خود مشغول کرده است - به تنهایی و نه با کمک جمعی دیگر از استادان و شاهنامه پژوهان انجام داده است؟ گفت: کارهای دسته‌جمعی حسنی دارد و عیبی؛ حسن‌اش این است که زودتر به پایان می‌رسد اما عیبش این است که نظرات پراکنده در آن داخل می‌شود.
این شاهنامه پژوه در عین حال افزود: البته کتاب‌هایی مانند دیوان حافظ را - که حجم زیادی ندارند - می‌توان به راحتی و به صورت فردی تصحیح کرد اما این گفته درباره کتاب‌هایی مانند مثنوی، خمسه نظامی و یا شاهنامه درست نیست.
از 16 نسخه خطی برای تصحیح شاهنامه استفاده کردم
خالقی مطلق درباره نسخه‌هایی که برای تصحیح شاهنامه آنها را مقابله کرده است، گفت: من 50 نسخه‌ای را که متعلق به قرن‌های 7 و 8 و آغاز قرن نهم هجری بوده‌اند، بررسی کرده‌ام و از میان اینها 16 نسخه را انتخاب کردم و بر اساس آنها متن را تصحیح کردم.
شاهنامه بایسنقری ارزش علمی برای تصحیح شاهنامه ندارد
وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر درباره جایگاه "شاهنامه بایسنقری" - اثری که دو سال پیش در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید - گفت: این اثر تنها به دلیل نقاشی‌ها و حواشی آن مورد توجه است و الا متن آن دارای اشکالات فراوانی است؛ مینیاتورهای این اثر بیشتر هیئت طبقه حاکم را نشان می‌دهد که سمبل زیبایی بوده‌اند. این اثر اصولاً ارزش علمی برای تصحیح شاهنامه ندارد اما یکی از شاهکارهای کتاب‌آرایی در جهان به شمار می‌رود.
خالقی مطلق در عین حال افزود: شاهنامه شاه طهماسبی بسیار مهمتر از شاهنامه بایسنقری است اما این اثر (شاهنامه شاه طهماسبی) به دلیل اینکه تاجر ارمنی‌اش، تعدادی از صفحاتش را کنده و تعدادی را هم جابجا کرده است، از ارزش افتاده و کسی به آن توجه نمی‌کند.
در ابیاتی که فردوسی در مدح سلطان محمود سروده، رنج شاعر را به خوبی می‌بینیم
وی درباره مدایح موجود از سلطان محمود غزنوی در شاهنامه، گفت: بعضی ناسیونالیست‌های افراطی معتقد‌اند که حدود 220 بیتی که فردوسی در مدح سلطان محمود سروده، از وی نیست اما اینگونه نیست و فردوسی قطعاً چنین ابیاتی را سروده است. افرادی هم که می‌گویند چنین نیست به کلی از واقعیت‌های تاریخی به دورهستند. البته برخی کاتبان شاهنامه بیت‌هایی الحاقی به شاهنامه اضافه کرده‌اند اما مدح محمود در شاهنامه اصیل است و اتفاقاً این همان نکته‌ای است که ما را به رنجی که این شاعر کشیده پی می‌بریم.
خالقی مطلق در توضیح این مورد گفت: حتی در یک جا هم فردوسی نگفته که صله‌ای از سلطان محمود دریافت کرده است و اینها در زمانی رخ می‌دهد که شاعرانی تنها با هدف دریافت زر و صله در مدح پادشاه شعر سروده‌اند حال آنکه شاعری مانند فردوسی نه تنها این کار را پولی نگرفته بلکه جلو سلطان سنی مذهبی مانند محمود، به شیعه بودن خود افتخار می‌کند.
معلوم نیست بیت "بسی رنج بردم در این سال سی/عجم زنده کردم بدین پارسی" از آن فردوسی باشد
این شاهنامه پژوه همچنین در پاسخ سوال خبرنگار مهر که پرسید "این گفته برخی شاهنامه پژوهان که می‌گویند بیت بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی ، از آن فردوسی نیست" چقدر صحت دارد؟" گفت: علاوه بر شاهنامه، هجونامه‌ای هم به فردوسی نسبت داده شده که 6 بیت از آن در چهارمقاله عروضی سمرقندی آمده است اما مقداری دیگر ابیات ساختگی است. اما درباره این بیت خاص، نمی‌توان نظر قطعی داد که از آن فردوسی است یا نه.
شاملو نه فردوسی را می‌شناخته است نه حافظ و مولوی را
وی همچنین در پاسخ به پرسش دیگر این خبرنگار که نظرش را درباره انتقادات شاملو به فردوسی پرسید، گفت: مطالبی که مرحوم شاملو درباره فردوسی گفته، نشانه بی‌اطلاعی یک فرد از یک اثر حماسی مانند شاهنامه است. من کاری به تبحر او در شعر نو ندارم چون تخصصی در این باره ندارم. ضمن اینکه ایشان طرفداران بسیاری در شعر نو دارند اما اینگونه عقاید را درست نمی‌دانم.
خالقی مطلق همچنین شاملو را شاعری که "هیچ شناختی از حافظ و مولوی هم نداشته است" توصیف کرد و در ادامه به نقد این شاعر معاصر به "زن ستیزی" فردوسی پرداخحت و افزود: کسانی مانند شاملو که در موارد دیگر این همه به نسخه چاپ مسکو شاهنامه استناد می‌کنند، در این مورد هم استناد کنند؛ آن بیت معروف "زن و اژدها هر دو در خاک به / ..." در هیچکدام از 15 نسخه معتبری ماند نسخه مول، نسخه گروخی و نسخه چاپ مسکو که من آنها را برای تصحیحم اساس قرار دادم وجود ندارد.
نباید" نا زمان" فکر کنیم
این شاهنامه پژوه در ادامه گفت: ما حق نداریم گذشتگان را با عقاید امروز خودمان به پای میز محاکمه بکشانیم. این نوعی نا زمان فکر کردن است. چطور می‌توانیم در ادبیاتی که به طور کلی زن ستیز است، شاعری را محاکمه کنیم که از زن، خوب گفته است؟
وی در پایان سخنانش شاهنامه را اثری غیر قابل مقایسه با دیگر آثار حماسی توصیف کرد و گفت: اثری نمی‌بینم که بتوانم به راحتی آن را با شاهنامه مقایسه کنم چرا که ما در این اثر تنها با یک شاعر روبرو نیستیم بلکه با یک حکیم روبروییم.
پیش از سخنان خالقی مطلق، علی دهباشی مدیرمسئول مجله بخارا، با ارائه یک بیوگرافی از این شاهنامه پژوه کشورمان، گفت: آنچه وی در تصیحش از شاهنامه در طول چهار دهه انجام داد، کاری سترگ بود که برای اولین بار در تاریخ ادبیات ایران اتفاق افتاد و آن اینکه برای نخستین بار یک محقق و استاد ایرانی موفق شد مهمترین متن ادبیات فارسی را با شیوه‌ای علمی تصحیح کند.
۰۷:۴۲ - ۱۳۹۹/۰۳/۲۱
نظر شما