تئاتر همچنان به جشنواره وابسته است

به گزارش خبرنگارتئاتر خبرگزاري " مهر " با آن كه فراخوان بيست و سومين جشنواره بين المللي تئاتر فجر در اسفند ماه سال گذشته اعلام شده بود، اما اين فراخوان هم چون فراخوان هاي پيشين جشنواره تئاتر فجر داراي ابهاماتي بود كه باعث سردرگمي گروه هاي اجرايي مي شد. بدين خاطر مديريت جديد مركز هنرهاي نمايشي و هيات نظارت و ارزشيابي در يكي از اولين حركت هاي جدي خود فراخوان جديدي را براي اين جشنواره صادر كردند.

" جلال تهراني " از كارگردانان تئاتر با مثبت خواندن فراخوان جديد جشنواره تئاتر فجر در مورد كليت اين فراخوان گفت: " بايد گفت كه اين فراخوان بسيار با حسن نيت تر و كارشناسي شده تر از فراخوان هاي قبلي است. البته به ياد داشته باشيم كه مدير جديد مركز هنرهاي نمايشي نسبت به مديران قبلي اين مركز، به برگزاري جشنواره علاقه بيشتري دارد. "
وي اضافه كرد: " همين كه برگزار كنندگان جشنواره با سنجش امكانات موجود، سقفي را براي تعداد نمايش هاي حاضر در جشنواره قائل شده اند، نكته بسيار مهمي است. هنگامي در دوره قبلي جشنواره بدون توجه به امكانات موجود تئاتر كشور چهل و هشت نمايش در جشنواره تئاتر فجر پذيرفته شد، ديديم كه هم اكنون تئاتر شهر و ديگر مراكز تئاتري با چه مشكلاتي مواجه هستند. "
تهراني در مورد نقاط ضعف فراخوان اعلام شده گفت: " اين نكته هم چنان در اين فراخوان نيز وجود دارد كه تئاتر ما به جشنواره وابستگي دارد و راه اجراي عمومي نمايش ها از جشنواره فجر مي گذرد. اگرچه جشنواره زدگي تئاتر ما ربطي به فراخوان آن ندارد اما بايد فكري كنيم كه اين وابستگي قطع شود تا تئاتر ما به رشد لازم برسد. "

اگر بخواهيم جزيي تر به فراخوان جديد جشنواره تئاتر فجر نگاهي بيندازيم، اولين تغيير در فراخوان جشنواره تئاتر فجر كه در بند اول اين متن خود را نشان مي دهد تعيين سقف نمايش هاي پذيرفته شده است. بنا به اين فراخوان تعداد سي و پنج نمايش از تهران، پانزده نمايش از شهرستان ها، ده نمايش در بخش مرور و ده نمايش از كشورهاي خارجي در جشنواره تئاتر فجر اجرا خواهند شد.

" امير دژاكام " استاد دانشگاه و كارگردان تئاتر كه نمايش " ليلي و مجنون " به كارگرداني وي هم اكنون در سالن اصلي مجموعه تئاتر شهر به روي صحنه است، در مورد اين بند مي گويد: " گذاشتن سقف آماري كار درستي نيست. چون امكان دارد هيات داوري نمايش ها در جشنواره هاي منطقه اي به اين نتيجه برسد كه كارهاي خوب و درجه يك شهرستاني بيش از پانزده نمايش است و يا اين كه شما نتوانيد در تهران سي و پنج اجراي خوب انتخاب كنيد. البته برعكس اين اتفاق هم امكان وقوع دارد، يعني شما در تهران بيش از سي و پنج اجراي خوب داشته باشيد ولي در شهرستان ها چهار نمايش خوب هم نبينيد. "
وي تاكيد كرد: " اين شرط آماري باعث مي شود كه هيات بازخواني براي رسيدن به سقف مورد نظر نمايش هاي بدي را براي حضور در جشنواره بپذيرد و يا كارهاي خوبي را از گردونه جشنواره خارج كند. پس بايد سقف نمايش ها نسبي و بنا به شرايط باشد تا هيات بازبيني و انتخاب بتواند با توجه به كيفيت نمايش ها، بهترين آنها را انتخاب كند. "
" امير دژاكام " در مورد بخش مرور جشنواره بيست و سوم گفت: " به نظر من بهترين نكته اين فراخوان بها دادن به بخش مرور است. به نظر من بايد بخش مرور به اصلي ترين بخش جشنواره تبديل شود. خود من در اين جشنواره فقط در بخش مرور شركت خواهم كرد. "

اما مهمترين تغييري كه در فراخوان بيست و سومين جشنواره تئاتر فجر روي داده ، حضور رسمي نمايشنامه هاي خارجي در بخش مسابقه است. در دورهاي پيشين يا حضور نمايش هايي كه از متون خارجي بهره مي برده اند در جشنواره تئاتر فجر ممنوع بوده يا اين كه نمايش هاي مذكورفقط مي توانستند در بخش خارج از مسابقه شركت كنند.
هم چنين در همين راستا بندي در فراخوان وجود دارد كه در آن براي اولين بار ارتباط گروه هاي نمايشي با مهمانان خارجي به رسميت شناخته شده است و گروه ها مي توانند براي به وجود آوردن امكان اجراي نمايش خود در خارج از كشور با مهمانان جشنواره به طور مستقيم ارتباط برقرار كنند. 
از پنج سال پيش كه جشنواره تئاتر فجر بين المللي شد، گروه هاي نمايشي حق نداشتند براي ايجاد امكان اجراي خارج از كشور با مهمانان خارجي جشنواره ارتباط مستقيم برقرار كنند . قسمت امور بين الملل مركز هنرهاي نمايشي آثاري را براي اجرا در خارج از كشور انتخاب مي كرد. هم چنين مهمانان خارجي جشنواره نيز حق تماشاي هر تئاتري را نداشتند و راهنمايان با هماهنگي مركز هنرهاي نمايشي فقط آنها را براي تماشاي نمايش هاي خاصي مي بردند.

" محمد يعقوبي " نمايشنامه نويس و كارگردان تئاتر و دارنده جايزه بهترين كارگردان از جشنواره تئاتر فجر در مورد اين تحولات در فراخوان جشنواره تئاتر فجر مي گويد: " به نظر من تحولات مثبتي در حال به وقوع پيوستن است. به طور مثال اين اتفاق خيلي خوبي است كه كارگردانان مي توانند با متون خارجي در بخش مسابقه شركت كنند. پيش از اين بيشتر احساس مي شد كه جشنواره تئاتر فجر جشنواره نمايشنامه ها است. "
وي ادامه داد: " به نظر من وقتي يك نمايشنامه غربي توسط كارگردان ايراني اجرا مي شود ديگر آن اثر غربي نيست و نمايشنامه به يك متن بومي تبديل شده است ، اين جادوي تئاتر است. در حالي كه در سينما اين اتفاق نمي افتد و حضور فيلم هاي خارجي مي تواند به سينماي ايران لطمه بزند. "
اين كارگردان تئاتر در مورد امكان ارتباط گروه هاي تئاتر با مهمانان خارجي جشنواره مي گويد: " به نظر من وجود اين بند حتي اگر به آن عمل نشود بسيار محترمانه و احترام برانگيز است. "

نمايش هاي كارگاهي كه با طرح هاي نمايشي و بدون اتكا به نمايشنامه از قبل نوشته شده اجرا مي شوند، از پر طرفدارترين گونه هاي نمايشي در بين گروه هاي تئاتري جوان و پيشرو هستند. در دروه هاي پيشين جشنواره تئاتر فجر حضور نمايش هاي كارگاهي نيز هم چون نمايشنامه هاي خارجي، بسيار مبهم بود. اگرچه بر طبق فراخوان هاي قبلي ارائه طرح هاي نمايشي مورد قبول دبيرخانه جشنواره تئاتر فجر قرار نمي گرفت اما در بعضي موارد نيز طرح هاي نمايشي به جشنواره راه مي يافتند. يكي از نكات برجسته فراخوان جديد قانونمند شدن ارائه طرح نمايشي به جشنواره تئاتر فجر بود.

" مهرداد راياني مخصوص " نايب رئيس كانون ملي منتقدان جمهوري اسلامي ايران و كارگردان تئاتر در مورد اين بند مي گويد: " من نظرم نسبت به اين بند مساعد است. معمولا بسياري از دوستاني كه در بخش خارج از مسابقه جشنواره تئاتر فجر به همين شيوه كارگاهي كار مي كنند. مثل آقاي " محمد رحمانيان " كه به گفته خودشان متن نمايش " اسب ها سال 59 هجري شمسي " را در حين تمرين نوشته اند. فكر مي كنم معمولا نمايش هايي كه به شيوه كارگاهي كار مي شوند نمايش هاي قابل قبول و تفكر برانگيزي هستند. "
وي افزود: " البته بايد براي پذيرش طرح در جشنواره تئاتر فجر بنيه علمي و سابقه كاري كارگردان ارائه كننده طرح در نظر گرفته شود. اگر كسي در آخرين نمايش خود موفق عمل نكرده باشد بايد در زمان ارائه طرح، هيات انتخاب روي وي تامل كند. "
اين استاد دانشگاه در ادامه صحبت هاي خود در مورد معايب اين فراخوان گفت: " فراخوان جديد جشنواره تئاتر فجر نتوانسته است مشكل اساسي را حل كند. اين مشكل از آنجا آغاز مي شود كه دبيرخانه جشنواره تئاتر فجر محدوديتي در ارائه متن قائل نشده است. در نتيجه سيل متن به اين دبيرخانه سرازير مي شود، آنها نيزمي خواهند از بين متون رسيده  هشتاد تا نود متن را انتخاب كنند و از بين اين تعداد نيز قرار است سي و پنج متن به جشنواره راه يابند. "
وي ادامه داد: " اين تعداد متن پذيرفته شده علاوه بر اين كه مشكلاتي نظير محدوديت مكان تمرين و امكانات پيراموني آن را ايجاد مي كند، در زمان بازبيني منجر به حذف تعدادي از گروه هاي نمايشي خواهد شد. در نهايت اين حذف ياس و سرخوردگي گروه هاي نمايشي به خصوص گروه هاي جوان را در پي خواهد داشت. مركز هنرهاي نمايشي بايد به آدم ها اعتماد كند و وقتي نمايشنامه اي در مرحله بازخواني پذيرفته شد بايد به گروه بگويد كه نمايش تو حتما در جشنواره حضور دارد. "
راياني تاكيد كرد: " البته سيستم سخت افزاري ما در تئاتر بسيار ضعيف است و نمي توان به اين گونه عمل كرد اما شايد جايي مانند خانه تئاتر بتواند به دور از هر سليقه اي نظام سهميه بندي را براي حضور كارگردانان در جشنواره تئاتر فجر ايجاد كند. تا همه بتوانند به نوبت و به دور از هرگونه فشار در جشنواره تئاتر فجر حضور پيدا كنند. "
راياني در پايان صحبت هاي خود تاكيد كرد: " بايد تعداد متن هاي پذيرفته شده كم شود و مركز هنرهاي نمايشي تا آنجايي كه مي تواند سريع تر به گروه هايي كه نمي توانند يا شرايط شركت در جشنواره را ندارند، نه بگويد تا مانند سال هاي گذشته انرژي و توان گروه هاي تئاتري بيهوده هدر نرود. "

اگرچه فراخوان جديد جشنواره تئاتر فجر نسبت به فراخوان هاي قبلي با نكات مثبت فراواني همراه است، اما هنوز نقايصي هم دارد. از مهمترين  نقايص موجود مي توان به عدم تعيين سقف براي متون پذيرفته شده در مرحله بازخواني، عدم تعيين تعداد نمايش ها در بخش خارج مسابقه و عدم قانونمند شدن اين بخش، عدم قطع وابستگي اجراي عمومي نمايش ها به جشنواره تئاتر فجر و عدم وجود قوانين مشخص براي بخش بازخواني و بازبيني جهت جلوگيري از سليقه اي عمل كردن هيات بازبيني و بازخواني اشاره كرد.
رفع  نقايص باقي مانده در فراخوان جشنواره  طي مراحل مختلف برگزاري بيست و سومين جشنواره بين المللي تئاتر فجر باعث مي شود  گروه هاي نمايشي  با آسايش خيال در جشنواره تئاتر فجر شركت كنند.