ضرورت توانمندسازی معلمان دینی/ آموزشهای دینی باید به‌‎روز باشند

مصطفی اسرار کارشناس بخش مطالعات پژوهش سازمان دارالقرآن در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با نقش آموزش و پرورش در انتقال مفاهیم و معارف دینی به دانش آموزان گفت: در آموزش و پرورش اگر از چشم انداز متون دینی آموزشی نگاه کنیم، معمولا باید دو بخش را به صورت مجزا در نظر بگیریم. یک بخش کتابهایی که به صورت مستقیم به آموزشهای دینی می پردازند که در آن میان می توان به کتاب دینی، قرآن و به نوعی کتاب آموزش زبان عربی به عنوان زبان انتقال مفاهیم دینی به دانش آموزان اشاره کرد.

وی افزود: بخشی از کتابها نیز به صورت غیرمستقیم وارد بحث می شوند و می توانند به شکلی در انتقال معارف و مفاهیم دینی نقش داشته باشند. باید بتوانیم از فرصتهای کتابهای علمی دیگر که در قالب متون آموزشی چون فیزیک ، شیمی و ریاضی آموزش می دهیم استفاده کنیم چرا که این کتابها به نوعی حوزه هایی هستند که به پژوهش و بررسی نظام آفرینش می پردازند.

کارشناس بخش مطالعات پژوهش سازمان دارالقرآن گفت: برای مثال زیست شناسی کاری چون بررسی آیات و نشانه های الهی در زمینه موجودات زنده انجام نمی دهد و فیزیک و شیمی قانون مندی های نظام هستی را بررسی می کنند، به این ترتیب این کتابها نیز علومی هستند که نظام آفرینش را مورد بررسی قرار می دهند همان نظام آفرینشی که قرآن ما را دعوت کرده درباره آن بیندیشیم،  تفکر کنیم، نظم آنها را ببینیم و معرفت خود را به خداوند بیشتر کنیم.

وی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش مجموعه ای دارای ظرفیتهای مختلف است و اجزای مختلفی هم دارد گفت: هسته اصلی که در رابطه با آن آموزش صورت می گیرد دانش آموز است ، برنامه ، معلم، متون درسی و برنامه های جانبی چون پرورشی به صورت غیرمستقیم به آموزش می پردازند، خانواده ها یا اولیا در انتقال معارف و مفاهیم دینی  به تناسب موقعیت خود نقش دارند.

کارشناس بخش مطالعات پژوهش سازمان دارالقرآن یادآور شد: دانش آموز 13 سال در اختیار نظام آموزش و پرورش است و طی این سالها باید به روش و منش و تربیت علمی برسد که بتواند برای جامعه مفید و مسئولیت پذیر باشد، البته جدا از آموزش و پرورش رسانه ها هم در آموزش این مفاهیم دینی سهیم هستند اما اگر بتوانیم برنامه جامعی تدوین کنیم که همه این مؤلفه ها چون نقش معلم، متون درسی، اولیا و برنامه های درسی در آن قرار بگیرد و همپوشی لازم را داشه باشد رشد و کمال علمی و معنوی دانش آموزان تحقق خواهد یافت.

مصطفی اسرار با اشاره فعالیتهای بسیاری که تا کنون در این رابطه صورت گرفته اظهار داشت به رغم این فعالیتها تا کنون در تدوین یک برنامه جامع که بتواند همه این عناصر را دربرگیرد دچار نوعی نارسایی بوده ایم. این عناصر گاهی به صورت جزیره ای عمل می کنند و این امر مانع ایجاد همپوشی در برنامه ها می شود.

نویسنده کتابهایی چون دانستنی های قرآن، واژه نامه قرآن و از مفاهیم قرآن با اشاره به اینکه بخشی از هویت دانش آموز در خانواده شکل می گیرد گفت: دانش آموز زمانی که وارد فضای آموزش و پرورش می شود یک سری اکتسابات دارد، اما زمانی که در آموزش و پرورش می گذراند بهترین زمان ساخت شخصیت دانش آموز تلقی می شود و این فرصت در شرایطی برای انتقال و آموزش معارف و مفاهیم دینی به بهترین شکل مورد استفاده قرار می گیرد که تمام مؤلفه های آموزش و پرورش بتوانند در یک مجموعه واحد جمع شوند.

تغییر متون دینی مطابق جغرافیای مناطق/ معلمان دینی ضعفهای جدی دارند

حجت الاسلام مهدی رستم نژاد عضو هیئت علمی جامعة المصطفی در رابطه با نقش آموزش و پرورش در انتقال مفاهیم و آموزه های دینی به دانش آموزان اظهار داشت: کمبود آموزگارانی که بتوانند در انتقال مفاهیم دینی موفق عمل کنند در نظام آموزش و پرورش مسئله بسیار جدی است. 

وی افزود: آموزگارانی که قرار است مفاهیم دینی را به دانش آموزان منتقل کنند علاوه براینکه خود باید درک درستی از این مفاهیم داشته باشند باید بتوانند پاسخگوی نیاز دانش آموزانی که تشنه دانستن این مفاهیم هستند نیز باشند، چون همانطور که در خود قرآن هم اشاره شده همه قرآن را نمی فهمند مگر عالم قرآن.

 حجت الاسلام رستم نژاد با اشاره به اینکه جدا از مسئله درک مفاهیم دینی مسئله انتقال آن نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است گفت: تربیت مدرس آموزش و پرورش برای رسیدن به این هدف خاص تعریف نشده است. اخیرا قدمهایی در این رابطه برداشته شده و در برخی مناطق و شهرها اساتیدی تدریس می کنند که نسبت به سایرین موفق تر عمل می کنند. به طور قطع متن آموزشی هم یکی از ضعفهای انتقال مفاهیم صحیح دینی است، اما به هرحال وجود متن قوی نیز نیازمند مدرس و معلم فهیم آن متن است.

 رستم نژاد با اشاره به اینکه در صورت وجود متن آموزشی قوی و معلمی که این متن را درک کرده و از مهارتهای انتقال و تدریس خوبی برخوردار باشد باز هم موانعی در راه خواهد بود گفت: معارف دینی با علم فیزیک و ریاضی متفاوت است و پشتوانه تجربه ندارد، بلکه پشتوانه فطری دارد.

این محقق و پژوهشگر قرآنی اظهار داشت: کارهایی که از سوی برخی شرق زده ها و غرب زده ها صورت می گیرد، زهری در راستای این امر محسوب می شود و حتی نوعی دین گریزی را موجب می شود، یکی از موانع فشارهای بیهوده ای است که در آموزش و پرورش بر دانش آموز وارد می شود. بدون اینکه بستری آماده و ابزارهای لازم فراهم شود دانش آموز برای حفظ کردن متن آموزشی به منظور ارتقای رتبه تحت فشار قرار می گیرد. آموزش و پرورش نباید آموزش معارف دینی به دانش آموزان را در مقام مقایسه با سایر موضوعات درسی قرار دهد.

وی همچنین در بحث راهکارها برای تعلیم و تربیت صحیح معارف دینی  به ضرورت تغییر متون آموزشی برحسب مناطق جغرافیایی و همچنین تغییر متن آموزشی بر اساس سطوح مخاطبین اشاره کرد و گفت: دین را باید شیرین در مذاقها جاری کنیم تا دین گریزی به عنوان یک پدیده معاصر از بین برود.

کتابهای درسی عامل دلزدگی از مطالعه/ آموزش و پرورش فاقد نظام هماهنگ است

حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه استاد حوزه و دانشگاه و مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در رابطه با نقش آموزش و پرورش در انتقال مفاهیم دینی به دانش آموزان اظهار داشت: در علوم تربیتی و رشته های حوزه روانشناسی روشن شده است که دو نماد مهم در شکل گیری هویت انسانها تأثیرگذار هستند.

وی افزود: این دو نهاد تأثیرگذار خانواده و دیگری آموزش و پرورش است،؛ به طوری که افراد خانواده و معلمان آموزش و پرورش نقش تأثیرگذاری در ساختار و بافت فکری فرهنگی کودکان، شکل گیری آنها برای هویت سازی که در جامعه پیدا می کنند و ظهور و بروز خاصی که از این هویت نشان می دهند ایفا می کنند.

حجت الاسلام خسرو پناه با اشاره به ضرورت جدی گرفتن نقش آموزش و پرورش گفت: آموزش و پرورش از چند مؤلفه مهم تشکیل می شود، مؤلفه نخست معلمان هستند که در میان سایر مؤلفه ها از اهمیت بیشتری برخوردار است، مؤلفه دوم کتابهای درسی هستند که محتوای علوم و معارف در آن درج شده و به دانش آموزان منتقل می شود ، مؤلفه سوم سازمان و ساختار مدیریت آموزش و پرورش است و مؤلفه چهارم دانش آموزان هستند. این مؤلفه ها کاملا به هم مرتبط هستند. اگر نقشه جامع فرهنگی و مدیریت در آموزش و پرورش تدوین شود دستاوردها و نتایج آن مشهود خواهد بود .

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه نهاد آموزش و پرورش باید به قدری نظام مند عمل کند که بتواند بر خرده فرهنگهایی چون عرفانها و گروه های انحرافی و وارداتی غلبه کند اظهار داشت: درواقع محیط مدرسه باید ساختار و بافت فکری دانش آموز را مدیریت کند . عملکرد آموزش و پرورش باید به گونه ای باشد که جریانهای ماهواره ای و رسانه ای نتوانند بر دانش آموز تأثیر منفی بگذارند، در غیر این صورت دانش آموز می تواند بر سه مؤلفه دیگر تأثیر منفی بگذارد و آنها را مغلوب کند. این سه مؤلفه در حقیقت مغلوب خرده فرهنگهایی شده که بر دانش آموز تأثیر گذاشته است.

مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: یکی از مشکلات جدی نهاد آموزش و پرورش این است که این نهاد دارای یک نظام سیستماتیک، هماهنگ و منظمی نیست ، فعالیتها به صورت جزیره ای انجام می شوند و فاقد نظام هندسی و سامان‌مند چارچوب مدار است. به همین علت نظام آموزش پرورش درگیر نوعی حالت کسالت شده است و کار علمی معلمان با انگیزه جدی دنبال نمی شود و حتی برخی دچار نوعی دو شغلی شده اند و مطالعات آنها گاهی از دانش آموزان ضعیف تر است.

وی افزود: این امر بدان معنا نیست که آموزش و پرورش دچار فقدان آموزگاران فاضل و عالم و جدی شده است، بلکه تعداد این نوع آموزگاران درحال کاهش است. آسیب مدیریت در آموزش و پرورش جدی است، علت این است که بیشتر مواقع وزارت آموزش و پرورش را افرادی عهده دار شده اند که خود نیروی آموزش و پرورش نبودند و دغدغه آموزش و پرورش را از درون نمی شناختند. نگاه مسئولین به آموزش و پرورش نگاه درستی نیست، برخی تصور می کنند که آموزش و پرورش یک نهاد مصرفی است نه یک نهاد تولیدی. غافل از اینکه وزارت آموزش و پرورش انسان تولید می کند .

وی همچنین درباره کتاب های درسی آموزش و پرورش اظهار داشت: در  کل مجموعه کتابهای درسی نیز یک نظام هماهنگ وجود ندارد برای مثال کتاب روانشناسی یک شناخت از انسان ارائه می شود اما در معارف اسلامی نوع دیگری از شناخت ارائه می شود. یکی از موارد آسیب زدگی علمی که میان دانش آموزان هم وجود دارد و براساس آن سطح مطالعات آنها بسیار پایین است، به کتابهای درسی باز می گردد ، ما باید از انواع تکنولوژیهای آموزشی استفاده کنیم و نباید تنها به کتاب محدود شد. روشهای تکنولوژیک بسیاری در دنیا وجود دارد که می تواند دانش آموز را در دریافت اطلاعات یاری کند، از سوی دیگر حجم کتابهای درسی بسیار زیاد است و این امر می تواند عاملی برای خستگی ذهنی دانش آموز باشد.

ضرورت به‌روز بودن آموزشهای دینی/ کتابهای دینی نیازمند تجدیدنظر هستند

دکتر محمد علی آذرشب رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب مجمع تقریب مذاهب اسلامی در رابطه با آموزش مفاهیم دینی به دانش آموزان به بحث روشها و محتوای این آموزه ها اشاره کرد. از نظر محتوا دین با فطرت ، عقل و عاطفه انسان سازگاری دارد و آموزش دینی نیز باید با این سه مؤلفه فطرت، عقل و عاطفه سازگاری داشته باشد در غیر این صورت این آموزش مؤثر نخواهد بود.

دکتر آذر شب همچنین اظهار داشت: در بحث روشها باید سه عنصر را مورد توجه قرار داد که قرآن نیز آن را در قالب حکمت، موعظه حسنه و زیبایی مورد اشاره قرار داده است. حکمت توجه به شرایط مخاطب و بحث زمان و مکان است باید پیامی به مخاطب ارائه کنیم که در نظر مخاطب حکیمانه باشد و خارج از محدوده زمانی و مکانی مخاطب نباشد.

رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب  یادآور شد: موعظه حسنه بدین معنا است که وقتی با دیگران وارد سخن می شوید باید از زیباترین روشها استفاده کنید. عنصر سوم به گفتگوی دو جانبه ارتباط دارد که براساس توصیه قرآن باید برای انتقال آموزه های دینی باید به بهترین وجه با مخاطب وارد گفتگو شویم.

وی با اشاره به اهمیت شرایط محیطی برای مؤثر واقع شدن آموزه های دینی گفت: این شرایط به حفظ تقدس ارزشها اطلاق می شود. ارزشهای دینی زمانی مورد احترام است که جنبه تقدس پیدا کند، چنین ارزشهایی در دل و جان افراد قرار می گیرد. دانش آموزی که این آموزشها را دریافت می کند اگر در شرایط محیطی خود با افراطی رو به رو شود که به چنین ارزشهایی توجه ندارد با بحران ارزشها رو به رو می شود، چرا که ارزشها تقدس خود را از دست داده است، در این صورت آموزه های دینی مورد شک و شبهه قرار می گیرد.

دکتر محمد علی آذرشب درباره مهمترین ضعف آموزش و پرورش در ارائه آموزه های دینی گفت: این مسئله حائز اهیمت است که متصدیان آموزش  دینی در مدارس شخصیت انسانی و ارزشی خود را به دانش آموز ارائه کنند. اغلب مسائلی که از آموزه های دینی منتقل می شوند به معلم ارتباط دارند. برخی دانش آموزان احساس می کنند معلم با جان و دل و از روی ایمان و اعتقاد با وی صحبت می کنند و این معلم به قدری به عقل، جان و عاطفه دانش آموزان نزدیک می شود که این آموزه ها در دل و جان آنها می نشیند. اما برعکس آن هم صادق است.

وی همچنین ضرورت به روز شدن برنامه های آموزش دینی را مورد تأکید قرار داد و گفت: در کتابهای مدارس باید تجدید نظر شود، علاوه بر اینکه علومی چون ریاضی و فیزیک باید همگام با تحولات علمی روز و آخرین نظریات تغییر کنند، باید مجموعه ای درباره بهترین راه ارائه کتابهای درسی دینی باشند و عرضه آن به طور مرتب درحال تکامل باشد. یکی از نشانه ها طی شدن راه تکامل زیبایی شناسی و ارائه زیباتر این آموزه ها است.

آذرشب تأکید کرد: کتاب دینی و معارف اسلامی باید یکی از کتابهایی باشد که به طور مرتب درحال پیشرفت است و در پس آن استوانه ای از متفکران و کارشناسان قرار گرفته باشند تا بهترین راه های ارائه اصول و روشهای آموزه های دینی بررسی کنند.

نقش کتابهای معرفتی در تربیت دینی/ معلمان مدارس باید توانمندسازی شوند

حجت الاسلام سید جواد بهشتی دبیر ستاد اقامه نماز آموزش و پرورش و مدیر دفتر گسترش فرهنگ قرآن و عترت وزارت آموزش و پرورش در رابطه با نقش آموزش و پرورش در انتقال مفاهیم دینی اظهار داشت: در این رابطه باید از دو تعبیر آموزش دینی و تربیت دینی استفاده کنیم .

وی در ادامه در تعریف این دو تعبیر گفت: آموزش دین همان انتقال مفاهیم است. یعنی ما دانش آموزان را از مقطع پیش دبستانی تا مقطع پیش دانشگاهی که 13 سال بوده و در اختیار آموزش و پرورش قرار دارد، مطالبی را متناسب با ظرفیت آنها درباره خدا، پیامبر، اخلاق، آینده جهان، جانشینان پیامبر و مطالبی از این دست ارائه می دهد که در زمره دانش قرار گرفته اما بخشی از تربیت هم محسوب می شود.

حجت الاسلام بهشتی با اشاره به فعالیتهای وزارت آموزش و پرورش در این رابطه گفت: در میان این فعالیتها می توان به گنجاندن این مطالب در کتابهای دینی، قرآن، عربی، فارسی، تاریخ و حتی جغرافیا اشاره کرد به طور کلی این کتابها مضامین و اصطلاحاتی از دین است که طی مطالعه چنین درسهایی در اختیار دانش آموز قرار گرفته است و از آنجا که دانش آموز باید به پرسشهای امتحان از همین کتابها پاسخ دهد به مطالعه، مرور، حفظ، درک و حتی نوشتن این مطالب می پردازد و در نتیجه آنها را خواهد آموخت.

وی افزود: تعبیر دوم همان تربیت دینی است که باید در فرآیند آن شخصیت با ایمان کودک شکل گیرد که البته این امر فرآیندی پیچیده و ظریف است و به علت تنوع انسانها و تنوع تربیت با دشواری هایی هم رو به رو است اما در این میان اگر مربی دلسوز و از مهارتهای تربیتی برخوردار باشد به مرور زمان می تواند به شخصیت کودک شکل دهد.

مدیر دفتر گسترش فرهنگ قرآن و عترت وزارت آموزش و پرورش با تأکید بر اینکه بیشتر ضعفها در تربیت دینی است گفت: بسیاری از دانش آموزان آموزش دینی را دریافت کرده و از اطلاعات دینی برخوردار هستند اما رفتار دینی نداشته و به مناسک دینی عمل نمی کنند. برای رفع چنین ضعفی نمی توان تربیت و آموزش دینی را از یکدیگر جدا کرد . معلم علاوه بر کار آموزش کار تربیتی هم انجام می دهد و این امر غیر قابل اجتناب است اما باید به آنها یادآوری کنیم که امر تربیتی را نیز جدی بگیرند.

حجت الاسلام بهشتی تنها راه برطرف کردن این ضعف را توانمندسازی نیروهای آموزش و پرورش در همه رشته ها دانست .

دبیر ستاد اقامه نماز آموزش و پرورش تصریح کرد: ضعف کنونی کم توجهی به بعد تربیتی کار معلمان است. باید با این دید به مسئله نگاه کنیم که معلمان علاوه بر کار آموزشی در تمام مقاطع و رشته ها کار تربیتی هم انجام می دهند؛ اما برخی از آنها از مهارت ، دانش و تجربه کافی برخوردار نیستند.

وی اظهار داشت: نخستین اثرات تربیت دانش آموز در خانواده تجلی می یابد. این حقیقت که خانواده در تربیت دانش آموز تأثیرگذار بوده مورد تأیید است اما عکس این مورد نیز یعنی تأثیرات تربیت دینی دانش آموزان در خانواده نیز غیرقابل انکار نیست. دکتر حداد عادل در کتابی با عنوان " سحرخیزان تنها" به روایت داستان کودکانی پرداخته که در خانه هایی زندگی می کنند که خانواده های آنها روزه نمی گیرند اما این کودکان انگیزه روزه داری داشته و داستان خود را در این کتاب روایت کرده اند. این نمونه ها از موارد تأثیرگذار در خانوادها است که به مرور می تواند زمینه تغییر فرهنگ عمومی را ایجاد کند.