برنامه وزارت بهداشت برای بررسی عوارض فعال واکسن کرونا

به گزارش خبرگزاری مهر، مسعود یونسیان اظهار داشت: در حال حاضر حتی برای بیماری های عفونی نیز اعتقاد بر این است که علاوه بر میکروب، شرایط دیگری هم باید وجود داشته باشد؛ اما برای بیماری های غیرواگیر، غیرممکن است که یک بیماری به یک علت ایجاد شده باشد و علل متعددی در بروز یک عارضه یا بیماری نقش دارند بنابراین بررسی علیت یا روابط علت و معلول بین یک عامل و بیماری، کاری بسیار پیچیده و تخصصی است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: دارو یا واکسنی که تاییدیه اولیه گرفته به این معنی نیست که لزوماً دارای عوارض نیست، بلکه روال جاری برای هر نوع دارو، واکسن و فرآورده بیولوژیکی که وارد بازار می شود، این است که بعد از ارزیابی های سازمان غذا و داروی یک کشور و تایید آن محصول، حتماً لازم است که بعد از مصرف نیز مورد پایش قرار گیرد چون خیلی از عوارض نادر، در مطالعات بالینی شانس بررسی و ظهور را ندارند.

وی خاطرنشان کرد: توصیه سازمان جهانی بهداشت، مراجع بین المللی و نیز سازمان دارو و غذای کشورها این است که چون واکسن ها در شرایط اورژانسی، تاییدیه گرفته اند. بنابراین باید پایش (مراقبت) پس از تزریق واکسن جدی گرفته شود. منظور از شرایط اورژانسی این است که فرآیندی که در شرایط معمول چند سال طول می کشید، خوشبختانه به دلیل استفاده از تکنولوژی و تلاش بی وقفه دانشمندان، در عرض کمتر از یکسال به نتیجه رسیده است و لذا زمان کافی برای بررسی همه جوانب واکسن در اختیار نبوده است و از طرفی، عوارض بیماری آنقدر بالاست که باید تصمیمی قبل از صدور تاییدیه نهایی اتخاذ شود.

مدیر مطالعه ملی واکسیناسیون بیماری کرونا گفت: وزارت بهداشت، برنامه بررسی عوارض فعال واکسن را با کمک جمعی از محققین در ۷ دانشگاه علوم پزشکی کشور شروع کرده و به محض اتمام مطالعه، نتایج آن اطلاع رسانی می شود. در این مطالعه در خصوص ۳ واکسن پرکاربرد، مطالعات عوارض بر مبنای مراقبت های فعال انجام می شود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: منظور از مراقبت فعال این است که تمامی افرادی که تمایل به حضور در این مطالعه را دارند، پس از اخذ رضایت آگاهانه برای حضور در مطالعه توسط کارشناسان بهداشتی، بدون اینکه در روند واکسیناسیون فرد مداخله ای کنند مورد بررسی قرار می گیرند. ابتدا به مدت ۷ روز با آن افراد به صورت روزانه تماس گرفته شده عوارض را از او می پرسند و پس از آن هم تا ۳ ماه، هر هفته یکبار با آن فرد تماس می گیرند و اگر عوارضی مشاهده شده باشد، ثبت می کنند.

وی تاکید کرد: بسیاری از عوارضی که گزارش می شود، نشان دهنده تاثیر واکسن ها هستند مثل درد عمومی بدن، تب، سردرد، علائم شبیه سرماخوردگی که نه تنها ایجاد نگرانی نمی کند بلکه اصولاً می توان آن را علائمی از تحریک سیستم ایمنی در نظر گرفت.

یونسیان اظهار داشت: علاقه مندیم بدانیم که نسبت عوارض واکسن های مختلف چقدر است. البته غیر از این روش که فعال نامیده می شود (چون کارشناسان با افراد واکسن زده تماس می گیرند)، لازم است که مراقبت به صورت غیرفعال نیز انجام شود که در آن از خود افراد واکسن زده درخواست می شود عوارض خود را در سامانه ای ثبت نموده یا با شماره تلفن های خاصی تماس گرفته و آنها را اعلام نمایند. به این ترتیب، اگر افرادی دچار عوارض نادری شدند که در مراقبت فعال (که تعداد نمونه کمتری دارد) شانس بروز و بررسی آن وجود نداشته باشد، بتوانند آنها را گزارش و ثبت کنند. هم در مراقبت فعال و هم غیرفعال، تشکیل کمیته ای متشکل از متخصصین رشته های مختلف از جمله عفونی، ایمونولوژی، بیماری های داخلی، فارموکولوژی، اپیدمیولوژی و در صورت نیاز متخصصین قلب، ارتوپدی و سایر رشته های مرتبط برای بررسی پرونده های عوارض ضروری است تا نسبت دادن عارضه به واکسن را تایید یا رد کنند.

وی یادآور شد: الزاماً نمی توان گفت که اگر تزریق واکسن همزمان با بروز یک عارضه شده باشد یا متعاقب تزریق واکسن عوارضی رخ دهد، این از عوارض واکسن است. افرادی که در کمیته بررسی عوارض واکسن هستند، باید متخصصانی مستقل باشند که در تیم تولید و تهیه کننده واکسن حضور نداشته باشند و تعارض منافعی نداشته باشند.

استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران بیان داشت: قبلاً هم واکسن هایی (از قبیل آنفلوانزا یا مننژیت) به صورت سالانه یا به علت های خاص در افراد مختلف تزریق می گردید اما تعداد آن قابل مقایسه با واکسن کرونا نیست و بدیهی است که وقتی تعداد زیادی از افراد جامعه واکسن تزریق می کنند، ممکن است تعداد بیشتری دچار عارضه شوند و یا حتی فوت کنند، درحالیکه این عوارض هیچ ارتباطی به واکسن نداشته و بحث انتساب عارضه و یا فوت آنها، حساسیت ویژه ای دارد.

یونسیان گفت: اگر بپذیریم که در کشور بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵) به طور متوسط هر سال، ۵ در هزار نفر از مردم به علل مختلف فوت می کنند، انتظار داریم از یک میلیون نفر، در طول یکسال ۵ هزار نفر بدون اینکه آن را به یک علت بیرونی خاص و جدید منتسب کنیم، فوت کنند و اگر تغییری در مرگ مورد انتظار یعنی ۵ در هزار نفر، رخ دهد، قابل بررسی است. به عبارت دیگر، اگر طی یک ماه پس از واکسن زدن یک میلون نفر، ۴۰۰ نفر فوت کنند، این تعداد معادل همان نفراتی است که به سایر دلایل فوت می کرده اند (تقسیم ۵۰۰۰ بر ۱۲ ماه سال) و اگر نسبت بیش از این باشد باید به فرایند واکسیناسیون نسبت داده شود.

وی افزود: البته هر دارو یا واکسنی ممکن است عوارضی داشته باشد (این موضوع شامل داروهای گیاهی و سنتی نیز می شود) و نمی شود ادعا کرد دارو یا واکسنی ساخته شده که هیچ عارضه ای ندارد. بلکه باید دید خطرات استفاده از این دارو یا واکسن در برابر خطرات عدم استفاده از آن چگونه است.

یونسیان خاطرنشان کرد: ممکن است گزارش های پراکنده ای برسد که به عنوان نمونه یک بازیگر یا فرد معروف در سن ۸۷ سالگی دو هفته پس از تزریق واکسن، فوت کرده است. نه می شود گفت که چون دو هفته پس از تزریق واکسن بوده، الزاماً ناشی از واکسن است و نه نمی شود با سهل انگاری گفت که هیچ ارتباطی با واکسن ندارد.

عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: از مردم تقاضا داریم که وقتی گزارش هایی می بینند یا می شنوند که فردی پس از تزریق واکسن، فوت کرده دچار اضطراب نشوند چون الزاماً ارتباطی به تزریق واکسن ندارد کما اینکه اگر چنین رویکردی داشته باشیم باید بگوییم غذا خوردن و نفس کشیدن هم باعث مرگ می شود چون از بین افرادی که غذا می خورند و نفس می شکند، روزانه حدود ۱۰۰۰ نفر در کشور فوت می کنند. اگر تعداد مرگ و میر در کشور از ۱۰۰۰ نفر به حد قابل ملاحظه (از نظر آماری معنی دار) افزایش پیدا کند، باید نگران شد.

وی یادآور شد: در شاخص های بهداشتی، یک صورت و یک مخرج کسر داریم و هر چقدر مخرج کسر بزرگ تر شود، طبیعی است که صورت کسر هم بزرگتر شود بدون اینکه واقعه خاصی رخ داده باشد و چون برخی، مخرج کسر یا تعداد افرادی که واکسن تزریق کرده اند را نمی بینند، ممکن است نگاه کردن به صورت کسر که چند نفر آن واقعه را تجربه کرده اند، ایجاد نگرانی یا تشویش کند. مردم نگران نشوند. یکی از وظایف متخصصین بهداشتی و اعضای هیات علمی دانشگاه ها، رصد این موارد است و آنها افراد مستقلی هستند که در شرکت های تولید کننده واکسن نیستند که تعارض منافع داشته باشند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در خصوص واکسن استرازنکا که گفته می شود از هر ۱۰۰ هزار نفر کمتر از یک نفر دچار لخته در وریدهای مغزی می شود و از هر ۴ نفر فرد مبتلا به این عارضه هم یک نفر هم فوت می کند، یعنی اینکه از بین جمعیت بیش از ۱۰۰ هزار نفری که روزانه آلوده می شوند (همه موارد مراجعه نکرده و همه افرادی که مراجعه می کنند تست نمی دهند و تست همه بیماران هم مثبت نمی شود) اگر همه اینها واکسن تزریق می کردند و آلودگی آنها را نداشتیم، انتظار داشتیم که کمتر از یک نفر دچار عارضه فوق شود و تازه این یک نفر هم یک چهارم احتمال فوت دارد در حالی که در حال حاضر روزانه شاهد مرگ صدها نفر به دلیل ابتلا به این بیماری هستیم. کمتر از یک مرگ در روز به هیچ وجه قابل مقایسه با مرگ روزانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ بیمار در کشور نیست.

یونسیان گفت: عوارض واکسن به قدری کم و ناچیز است که قابل مقایسه با وضعیت کنونی مرگ و میر ناشی از بیماری کرونا نیست. ابتلا به بیماری کووید ۱۹ شانس ایجاد لخته در ورید مغز را ۴ برابر بیشتر از تزریق واکسن استرازنکا افزایش می دهد و یا مصرف هورمون های جنسی که به خاطر درمان اختلالاتی یا مثلاً برای درمان علائم و عوارض ناشی از یائسگی در زنان به کار می رود، شانس ایجاد لخته را به مراتب بیشتر افزایش می دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار داشت: نه تنها عوارض بیماری کووید ۱۹ چندین برابر احتمال ایجاد عارضه ایجاد لخته در ورید مغز را افزایش می دهد بلکه خیلی از فعالیت هایی که به عنوان فعالیت های روزمره پذیرفته ایم و داروهایی که مورد استفاده قرار می گیرد، عوارضی بیش از عوارض تزریق واکسن دارند البته این داروها را کنار نمی گذاریم چون فوایدی که از آنها می بینیم به مراتب بیشتر از عوارض آن است. به همه این موارد، باید مرگ های بیماران مبتلا به سایر بیماری ها که خدمات مورد نیاز را دریافت نمی کنند، عوارض اقتصادی ناشی از تعطیلی ها که منجر به بروز مشکلات جسمی و روانی بی شماری می شود و بسیاری از موارد دیگر را هم اضافه کرد.

این استاد اپیدمیولوژی خاطرنشان کرد: "پاراسلسوس" دانشمند اتریشی و پدر علم شناسی در قرن شانزدهم معتقد است که تمام مواد سمی هستند و هیچ ماده ای در طبیعت نیست که سمی نباشد و این دوز ماده است که سمیّت آن را تعیین می کند و از این در علم داروسازی استفاده شده و می گویند که باید با توجه به مقدار دارویی که تجویز می کنید و احتمال خطری که ایجاد می کند، در برابر فایده ای که به بیمار می رسانید، چقدر اختلاف وجود دارد. مطمئناً اگر دارویی عوارضش بیشتر از منافعش باشد و حتی اگر عوارضش به منافعش نزدیک هم باشد، کنار گذاشته می شود.

یونسیان گفت: ما از داروها و واکسن هایی استفاده می کنیم که کفه منافع شان به مراتب، و ده ها و صدها برابر بیشتر از عوارض شان باشد. این اصل در کارآزمایی های بالینی مورد توجه قرار می گیرد.

وی یادآور شد: مردم عادی و افرادی که رشته آمار حیاتی را نخوانده اند شاید برداشت درستی از احتمالات نداشته باشند بنابراین با مشاهده یک عارضه که در رسانه ها اعلام می شود، دچار نگرانی می شوند که مثلاً اگر احتمال مرگ وجود دارد، نباید واکسن بزنیم. سالانه ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر در حوادث ترافیکی و تصادفات از بین می روند و با این وجود رانندگی، استفاده از وسایل نقلیه و بیرون رفتن از منزل را به عنوان یک واقعه خطرناک در نظر نمی گیریم و از آن پرهیز نمی کنیم. چگونه است که با مشاهده فوت سالانه ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر در حوادث ترافیکی و ایجاد چند ده تا چندصد هزار آسیب، ناتوانی و نقص عضو، استفاده از خودرو را کنار نمی گذاریم و با احساس امنیت، خودمان، خانواده، زن و بچه و پدر و مادر را سوار خودرو می کنیم و مسافرت های درون و برون شهری می رویم، ولی با مشاهده یک یا تعداد معدودی مرگ، که صرفاً ادعا می شود با واکسن مرتبط بوده و اغلب آنها به دلایلی که گفته شد هیچ ربطی به واکسن ندارند، دچار تردید در استفاده از واکسنی می شویم که اگر کل کشور آن را استفاده کنند کمتر از ۱۰۰ مرگ را ممکن است باعث شود ولی چندصدهزار مرگ را پیشگیری می کند؟!

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه رسالت رسانه ها اطلاع رسانی به جامعه است، گفت: اگر اطلاعاتی می خواهد به دست مصرف کننده برسد، خام باشد ممکن است قابلیت استفاده توسط مردم را نداشته باشد. نباید رسانه را سانسور یا محدود کرد اما قبل از انتشار اخبار و تفسیر آن توسط مصرف کننده، باید پردازش شود. احتمال مرگ و یا یک عارضه پس از تزریق واکسن، ۰ و ۱ است و این سیگنال ها باید پردازش علمی و مستقل بدون ملاحظات سیاسی شوند و از حالت داده به حالت اطلاعات در بیایند و این پردازش وظیفه متخصصین گروه های پزشکی است. به عبارت دیگر، همانگونه که اعداد صفر و یکی که در کامپیوتر ایجاد می شوند قابل تفسیر نبوده و باید یک برنامه کامپیوتری آنها را تبدیل به اطلاعات قابل فهم و قابل استفاده کند، در اینجا هم این داده های خام باید توسط دانشمندان رشته های مربوطه پردازش شوند تا قابلیت فهم و استفاده توسط مردم و سیاستگذاران را پیدا کنند.

وی یادآور شد: سازمان جهانی بهداشت علاقه مند است که مطالعه عوارض واکسن های جدید را بداند و آنها را منتشر کند. در مورد بعضی از واکسن ها، اطلاعات کافی از عوارض نداریم چون هنوز مورد استفاده گسترده قرار نگرفته اند.