سایه تخریب بر سر محیط زیست/ مراتع همدان هر روز کوچکتر می شوند

به گزارش خبرنگار مهر در همدان، همدان دارای 822 هزار هکتارعرصه مرتعی است که این مساحت، شامل یک درصد از وسعت مراتع کشور می شود.

به گفته کارشناسان، مراتع در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن، تنظیم گردش آب در طبیعت، تأمین علوفه مورد نیاز دام ها، تولید محصولات دارویی و حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری نقش اساسی دارد.

از آن جایی که منابع طبیعی و به خصوص مراتع به عنوان ثروت ملی نقش مؤثری در حفظ منابع پایه و بهبود شرایط اکولوژیکی دارد، توجه به حفظ مراتع و افزایش عملیات اصلاح و احیای آن ها و ایجاد تعادل بین دام و مرتع برای جلوگیری از نابودی این منابع ارزشمند اقدامی ضروری است.

نگاهی به وضعیت استان همدان نشان می دهد که طی سالیان متمادی به دلیل چرای بی رویه دام، سطح وسیعی از مراتع استان تخریب شده است و بیشتر اوقات مراتع به اراضی دیم تبدیل شده و مورد بهره برداری دامداران قرار گرفته است.

تنها هشت درصد مراتع همدان غنی هستند

در سال های اخیر به دلیل چرای بی رویه دام و نبود تعادل بین ظرفیت دام و مراتع، مساحت مراتع خوب و متوسط روز به روز کاهش یافته است به گونه ای که به گفته مسئولان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان، تنها 63 هزار هکتار معادل هفت و شش دهم درصد مراتع استان را مراتع خوب تشکیل می دهد.

یک کارشناس ارشد حفاظت خاک و آب با بیان اینکه متأسفانه بهره برداری از مراتع استان به شیوه های غیر علمی و ناصحیح انجام می شود، گفت: این مسئله موجب شده است توان تولیدی مراتع استان به شدت کاهش یابد.

تعادل دام و مرتع رعایت نمی شود

محسن احمدیان افزود: جمعیت متعدد بهره بردار، نظام دامداری سنتی و معیشتی، حضور دام مازاد بر ظرفیت مجاز چرای دام و نبود تعادل دام و مرتع از دیگر چالش های پیش روی مرتعداری است.

وی اضافه کرد: گروه جمعیتی بزرگی در استان متکی به مرتعداری هستند و از این راه امرار معاش می کنند که برای حفظ همزمان مراتع و تداوم معیشت آن ها باید چاره ای اساسی اندیشیده شود.

ناگفته پیداست که با توجه به خشکسالی سال های اخیر، مراتع وضعیت خوبی ندارد در برخی از مناطق به دلیل کمبود بارندگی و چرای بی رویه دام از مراتع بیش از ظرفیت آنها استفاده می شود.

وجود دام های مازاد تهدیدی جدی برای مراتع

محسن احمدیان با بیان اینکه وجود دام های مازاد تهدیدی جدی برای مراتع به شمار می آید، گفت: فشار ناشی از وجود دام در عرصه های طبیعی، پوشش گیاهی مناطق مرتعی را به نابودی کشانده و ذخایر ژنتیکی با ارزش را در معرض انقراض قرار داده است.

وی اضافه کرد: با توجه به آنکه تعادل لازم بین مراتع و تعداد دام ها برقرار نیست، وجود گونه های گیاهی مهاجم نیز تداوم حیات گونه های گیاهی مراتع را با خطر مواجه می کند و با وجود مشکلات فعلی در مراتع امکان بروز فرسایش خاک، جاری شدن سیلاب و از دست رفتن فضای سبز وجود دارد.

سهم یک درصدی همدان از مراتع کشور

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز گفت: در همدان 822 هزار هکتار عرصه مرتعی وجود دارد که 42 درصد مساحت استان و یک درصد مراتع کشور را تشکیل می دهد.

محمد دهبانی در گفتگو با خبرنگار مهر در همدان افزود: در حال حاضر 63 هزار هکتار از مراتع استان را مراتع خوب، 318 هزار هکتار را مراتع متوسط و 441 هزار هکتار را مراتع درجه سه و کم تراکم تشکیل می دهد.

دهبانی ظرفیت مراتع درجه یک استان همدان را 75 هزار و 492 واحد دامی، مراتع درجه دو را 222 هزار و 601 واحد دامی و ظرفیت مراتع درجه سه را 294 هزار و 932 واحد دامی در یک فصل چرایی شش ماهه عنوان کرد.

دامپروری سنتی بر مراتع فشار می آورد

وی اظهار داشت: یکی از معضلات فعلی مراتع استان و حتی کشور، چرای مفرط دام است و تا زمانی که زمینه اشتغال پایدار برای ساکنان روستاها فراهم نشود، بیشتر آنان برای امرار معاش به حرفه دامپروری به شیوه سنتی روی می آورند که در نتیجه آن فشار بر مراتع نیز بیشتر خواهد شد.

دهبانی افزود: میزان علوفه قابل بهره برداری از مراتع استان همدان معادل 120 هزار تن است که جوابگوی 594 هزار و 994 واحد دامی است.

جمعیت دامی سه برابر ظرفیت مراتع همدان است

وی از صدور پروانه چرا برای بهره برداری از این علوفه ها خبر داد و گفت: در حال حاضر جمعیت دامی استان همدان شش میلیون و 54 هزار و 900 واحد دامی است که از این میزان یک میلیون و 792 هزار و 350 واحد دامی به مراتع وابسته هستند.

وی اضافه کرد: در وضعیت فعلی و با شرایط حاکم بر مراتع استان، 594 هزار واحد دامی در طول چهار ماه از سال می توانند از علوفه قابل برداشت در این عرصه ها استفاده کنند، بدون این که لطمه ای به لحاظ مسائل زیست محیطی به آن ها وارد شود.

وی با تأکید بر اینکه به دلیل خشکسالی سال های اخیر باید بین ظرفیت مراتع و تعداد دام ها تعادل برقرار شود، گفت: مراتع در هر اقلیمی دارای ظرفیت چرای مجاز خاصی هستند و عواملی نظیر بارندگی، درجه حرارت، ارتفاع روی توان اکولوژیکی آن ها اثرگذار است.

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان یادآور شد: در حال حاضر ظرفیت دام موجود در استان سه برابر ظرفیت مراتع است و با وجود یک میلیون و 792 هزار و 350 واحد دامی، مراتع ما تنها جوابگوی 594 هزار و 994واحد دامی در سال است.

ارزش زیست محیطی مراتع همدان چهار برابر ارزش علوفه تولیدی است

دهبانی تاکید کرد: ارزش تولیدی علوفه مرتعی در استان همدان با احتساب دو هزار و 100 ریال برای هر کیلوگرم علوفه برابر 252 میلیارد ریال و ارزش زیست محیطی آن حدود یک هزار میلیارد ریال است.

وی به فواید قرق کردن مراتع اشاره کرد و گفت: قرق کردن به منظور حفظ، احیا، توسعه یا ایجاد تعادل طبیعی از طریق جلوگیری از ورود دام یا هر نوع بهره برداری دیگر در مدت معین در محدوده ای از مساحت مراتع انجام می شود.

وی ایجاد فرصت مناسب برای زادآوری و رشد و زایش گیاهان مرتع، ایجاد فرصت برای بازسازی پوشش گیاهی و افزایش کمی و کیفی آن، ایجاد شرایط مناسب برای افزایش توان تولید مراتع و جلوگیری از فرسایش خاک را از فواید قرق کردن مراتع عنوان کرد و گفت: حفاظت از مناطقی که به لحاظ فقر پوشش گیاهی شرایط فرسایش خاک را تسریع می کند و افزایش گونه های خوش خوراک و تغییر ترکیب گیاهی و بازسازی گونه های مناسب با شرایط اقلیمی محیط از فواید انجام قرق است.

34 هزار هکتار از مراتع استان همدان قرق شد

دهبانی اظهار داشت: در سال گذشته 34 هزار هکتار از مراتع استان همدان قرق شد.

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با اشاره به اینکه بهره برداری از مراتع استان همدان توسط دو گروه از دامداران انجام می شود، گفت: گروه اول شامل دامداران محلی است که جمعیتی حدود 63 هزار و 676 خانوار را شامل می شود.

دهبانی گفت: در حال حاضر از این تعداد 41 هزار و 535 خانوار موجود هستند و مابقی ترک دامداری کرده اند یا فوت کرده اند.

وی گفت: بیشترین دام استان همدان به این گروه اختصاص دارد و معمولا از اوایل بهار تا اواخر پاییز از مراتع استان همدان استفاده می کنند.

1290 خانوار عشایری از مراتع همدان استفاده می کنند

دهبانی با بیان اینکه گروه دوم شامل  دامداران عشایر است، اظهار داشت: این گروه شامل هزار و 290 خانوار دامدار کوچ رو و نیمه کوچ رو مجازند که از مراتع استان همدان به عنوان مراتع ییلاقی و از مراتع استان های خوزستان، ایلام، لرستان، کرمانشاه و مرکزی به عنوان مراتع قشلاقی و از مراتع استان لرستان به عنوان مراتع میانبند استفاده کنند.

وی گفت: این گروه از دامداران عشایری هر ساله از اواسط اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه وارد استان همدان می شوند و از اوایل شهریور تا اواخر مهر از مراتع خارج می شوند.

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با تاکید بر اینکه دام باید زمانی وارد مرتع شود که مرتع آمادگی برای چرای دام داشته باشد، گفت: در ابتدای فصل بهار خاک مراتع مرطوب است و در اثر تداوم تردد دام بسیار فشرده می شود که این حالت برای رشد گیاهان و ذخیره آب در خاک مضر است.

چرای دام در اوایل فصل بهار گیاه را ریشه کن می کند

دهبانی با اشاره به اینکه در این هنگام گیاهان مرتعی تازه از خاک بیرون آمده اند و رشد سالانه خود را آغاز کرده اند، گفت: در این برهه زمانی گیاهان بسیار ضعیف هستند و با چرای دام خیلی راحت ریشه کن می شوند.

این مسئول در اداره کل منابع طبیعی استان اظهار داشت: چنانچه دام خارج از زمان مناسب به مرتع وارد شود، خسارت ناشی از چرای زودرس، شامل کوبیدگی زمین و ریشه گیاه، کاهش زادآوری گیاهان مرتعی، تکمیل نشدن چرخه رشد رویشی و زایشی گیاهان بر مراتع وارد می شود.

دهبانی تاکید کرد: برای جلوگیری از این مشکلات دامداران و بهره برداران مرتعی باید زمان ورود به مراتع را رعایت کنند تا از این طریق به بهبود مرتع کمک کنیم.

با این تفاسیر بی گمان ارزش مراتع و ضرورت نگهداری از آنها بیش از همیشه نمود پیدا می کند بویژه اگر بدانیم که این عرصه های طبیعی چه نقش تعیین کننده ای در حفظ پوشش گیاهی، حفظ و تقویت منابع آب، حفظ خاک، افزایش محصولات خوراکی، دارویی و صنعتی، حفظ سلامت دام، تامین گوشت مورد نیاز کشور و افزایش سطح رفاه مردم دارند.