شناخت فعل خداوند به شناخت انسان هم می‌انجامد

دکتر بخشعلی قنبری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که آیا از خداشناسی می توان به خودشناسی رسید یعنی همان طور که امام علی(ع) می فرمایند من عرف نفسه فقد عرف ربه، برعکس آن امکان پذیر است، گفت: هم از راه خودشناسی می توان به خداشناسی برسیم، یعنی یا خدایی که خود تصویر کردیم را بشناسیم و هم می توانیم از خداشناسی به خودشناسی برسیم.

وی افزود: دلیل اینکه از راه خداشناسی می توان به خودشناسی رسید این است که وقتی خدا را بررسی می کنیم در مورد خداوند می توان از سه چیز سؤال کرد؛ از وجود، صفات و افعال خداوند؛ یعنی خداوند ذات، صفات و افعال دارد. ذات خداوند که قابل شناخت نیست و فقط می توان گفت خداوند موجود است، اما کیفیت و ماهیت وجود خداوند چگونه است را نمی دانیم.

این محقق و نویسنده با تأکید بر اینکه راجع به وجود خداوند می توان از الهیات سلبی استفاده کرد، اظهار داشت: یعنی نه اینکه بگوئیم ذات خداوند چیست، بلکه می توانیم بگوئیم ذات خداوند چه چیزی نیست؟ فقط به سلبیات خداوند توجه داشته باشیم تا از این طریق بتوان ذات خداوند را شناخت.

قنبری با اشاره به اینکه نوبت که به صفات خداوند می رسد، می توان از صفات خدا پی به خداشناسی برد، گفت: به این صورت که اگر قائل باشیم که خداوند صفت اخلاقی و انسان وار دارد، آنگاه از طریق تحلیل صفات اخلاقی و انسان وار خدا می توان به صفات انسان دست یافت، یعنی از راه صفت شناسی خداوند می توان به صفت شناسی انسان برسیم.

وی با بیان اینکه راه دوم شناخت خدا، از راه افعال خداست، بیان کرد: وقتی می گویئم خداوند افعالی دارد نظر ما این است که خدا وقتی خواست کاری را انجام دهد یا اراده کرد کاری انجام شود، چه موجوداتی را به وجود آورد؟ ازجمله موجوداتی که در متون دینی ادیان سامی مطرح شده خلق «انسان» است. پس از طریق فعل خداوند ما می توانیم به بخشی از شناخت انسان برسیم، چون یکی از افعال خداوند خلقت انسان است، البته این امر با توجه به اندیشه هایی است که قائل به خلقت انسان هستند.

این نویسنده کشورمان تصریح کرد: در اندیشه هایی که قائل به خلقت نیستند، بلکه قائل به صدور هستند، این مسأله قوی تر هم می شود. به دلیل اینکه در این اندیشه اعتقاد بر این است که خداوند خلق نمی کند، بلکه خداوند تجلی یا فیضان می کند در هر دو صورت ما می توانیم از راه خداشناسی به یکی از تجلیات خداوند که انسان است پی ببریم. در اندیشه های وحدت وجودی معمولا به این مقوله پرداخته می شود.

قنبری با طرح این پرسش که از راه خودشناسی چگونه می توان به خداشناسی رسید؟، گفت: گاهی شخص از طریق شناخت خود به این نتیجه می رسد که خدایی وجود دارد که او را آفریده است و می تواند با او ارتباط داشته باشد. به لحاظ کیفی پس از ورود به این مسأله شناخت او از طریق شناخت خدا که از طریق خودشناسی حاصل شده شناختش نسبت به خودش به لحاظ کیفی متفاوت می شود، یعنی این شناخت مثل شناخت اولیه که با شناخت خود به خدا رسیده و وقتی خدا را شناخت از طریق سیر در اوصاف خداوندی می تواند به شناخت عیمق تر خودش هم پی ببرد و لذا در این فرض ها می توانیم از طریق شناخت خدا به شناخت خودمان نائل شویم.