تجربه پیمودن کوتاه ترین فاصله بین کویر تا جنگل در شاهرود/ حاجی فیروز پیشاهنگ فرا رسیدن نوروز

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان شاهرود به عنوان یکی از بزرگترین شهرستان های ایران اسلامی در 390 کیلومتری شمال شرق تهران با 43 هزار و هشتصد کیلومتر مربع وسعت، 1400 متر ارتفاع از سطح دریا و با اقلیم های متفاوت جغرافیایی، بزرگترین پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را در خود جای داده و با احتساب مناطق شکار ممنوع موجود به قارّۀ کوچک مشهور است.

شاهرود در ردیف شهرهای بسیار خوش آب و هوای ایران

شاهرود، در حد فاصل دو نوع آب و هوای خشک و کویری، در جنوب و مرطوب و پرباران در شمال جای گرفته که آب و هوایی معتدل برای این شهر فراهم کرده و آن را در ردیف شهرهای خوش‌آب و هوای ایران قرار داده‌است.

این شهر در حد فاصل شهرهای دامغان، میامی، سبزوار،  بردسکن ، گرگان و در  میانه راه تهران ـ مشهد واقع شده است.

کوتاه ترین فاصله میان کویر تا جنگل در شاهرود

تنوع اقلیمی به قدری در شاهرود آشکار است که کوتاه ترین فاصله بین کویر تا جنگل را تنها می توان در این شهرستان مشاهده کرد به طوری كه با طیّ مسافت کوتاهی در حدود 45 كيلومتر از شاهرود به سمت شمال به جنگل های هیرکانی ابر با زیباترین چشم انداز ها (کهن ترین جنگل جهان) و با طيّ همين مسافت به سمت جنوب به کویر و زیبایی های منطقه چاه جام و در نهایت به طرود و نخلستان های آن می رسیم که مردم آن منطقه به شتر داری اشتغال دارند.

اوج زیبایی مناظر طبیعی شاهرود در جنگل های ابر و قطری

اوج مناظر طبيعي شاهرود در جنگل های ابر و قطري مشاهده مي شود كه حدود 45 دقيقه باشاهرود فاصله دارد.

در این نقطه گویی آسمان به زمین رسیده است، می توان بر روی آنها ایستاد و مجموعه ای از رنگ ها و فرم ها در تمام فصول با چشم اندازهایی بی نظیر مشاهده کرد.

بهار بالكه هاي برف مانده، بر شيار دره ها و چمن هاي تازه روئيده همچون ماهوت و مخمل، گل هاي زرد، قرمز، بنفش و آبي، چاله هاي پرآب حاصل از برف زمستان و پرندگاني زيبا كه در آسمان زيباي آن پرواز مي كنند. تابستان با هواي خنك و روح بخش و اطراق كردن بربالاي بلندي ها و در شب به نظاره نشستن ماه و ستارگان و  پائيزش با رنگ هاي متنوع و آفتاب دلچسب و صداي خش خش برگ ها در زيرپا و سرانجام زمستان سرد اما سفيد و زيبا با اشكال ويژه حاصل از يخ زدن برف ها برروي درختان.

فصل بهار بهترین زمان بازدید از مجن ماسوله کویر ایران

یکی از جاذبه های گردشری منطقۀ ﻣﺠﻦ دﯾﺪن آﺑﺸﺎر و ﺗﻨﮕﻪ زﯾﺒﺎی آن اﺳﺖ. ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯾﯿﻼﻗﯽ و ﺳﺮﺳﺒﺰی ﮐﻪ در 33 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ شاهرود اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ از مجن ﺗﺎ آﺑﺸﺎر را از ﻣﯿﺎن ﺑﺎﻏﺎت ﺑﺎ ﺻﻔﺎ ﮔﺬﺷﺖ.

اﯾﻦ آﺑﺸﺎر ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ﺷﮕﺮف، دﯾﻮاره ﮐﻮه را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ و راه ﺧﻮد را هموار ﮐﺮده اﺳﺖ. بهترین زﻣﺎن ﺑﺎزدﯾﺪ از ﻣﺠﻦ در ﻓﺼﻞ بهار و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ.

وجود 40 گونه پستاندار در منطقه حفاظت شده خوش ییلاق

پناهگاه حيات وحش خوش ييلاق، 135 هزار هكتار وسعت دارد و گونه هاي مختلفي از جانوران و گياهان را مي توان در منطقه مشاهده كرد.

وجود 30 تا 40 گونه پستاندار در اين پناهگاه گزارش شده است، پلنگ، خرس قهوه اي، گراز، شوكا، آهو، مرال، كل و بز، قوچ و ميش (اوريال) از بزرگترين و مهمترين پستانداران منطقه به شمار مي آيند.

بزرگترین نخلستان شمال شرق کشور در منطقه طرود

منطقۀ کویری طرود در 120 کیلومتری جنوب شاهرود (مسیر اصفهان و یزد) که بزرگترین نخلستان شمال شرق کشور را در خود جای داده به همراه رمل های کویری زیبا و دیدنی چاه جم و بلندای زیبا و دیدنی آرامگاه پیرمردان در این بخش کویری نیز جلوه ای دیگراز قدرت یزدان پاک را به تماشا می گذارد.

خوارتوران بزرگترین منطقه حفاظت شده خاور میانه

منطقۀ خوارتوران با وسعت یک میلیون هشتصد و شصت و شش هزار هکتار، 25 درصد از مناطق حفاظت شدۀ خاورمیانه، دومین بیوسفر جهان بعد از سرنگیتی تانزانیا و بزرگترین منطقۀ حفاظت شدۀ خاورمیانه و تنها زیستگاه یوزپلنگ و گور خر آسیایی و زاغ بور یکی دیگر از مناطق زیبا و خاص شهرستان شاهرود  است.

قلعه بالا و رضا آباد روستاهای هدف گردشگری

روستاي زیبای قلعه بالا در 140 كيلومتري جنوب شرقي شاهرود و 24 كيلومتري شهر زیبای بیارجمند قرار دارد. اين روستا با جمعيتي بالغ بر 595 نفر پرجمعيت ترين روستاي اين بخش است. روستای هدف گردشگری قلعه بالا در حاشيۀ دشت كوير، از موقعيت نيمه بياباني با پوشش گياهي متوسط برخوردار بوده و داراي اقلیم كوهپايه اي است این روستا داراي پيشينۀ تاريخي بسیاری است كه نمونه هايي از آن در كتاب تاريخ قومس ذكر شده است.

كوهپايه ای بودن اين روستا سبب شده تا ساخت و ساز مناطق مسكوني و زمين هاي زراعي و باغات به صورت پلكاني در آید و این امر در کنار کاربرد مصالح سنتی و بومی در ساخت خانه ها با اقلیم کوهپایه ای بر فراز پهنه ای از کویر منظرۀ زيبایی را بوجود آورده و نظر هر تازه واردي را به خود جلب می کند.

همجواري با پارك ملّي توران و وجود حيوانات و پرندگان وحشي نظير يوز پلنگ آسيايي، گور خر آسيايي و  زاغ بور گردشگران و طبیعت گردان بسیاری را به اين روستا جذب می کند. چشمه هاي اطراف روستا نظير هوژده، عنابو، دلبر، تنگه، انجير آور و … از جمله اماكني است كه هر ساله مورد توجه مردم از روستاها و شهرهاي همجوار جهت تفرج قرار مي گیرد.

روستای رضا آباد:

روستای عشایرنشین رضا آباد از توابع بخش بیارجمند شهرستان شاهرود در 240 کیلومتری جنوب شرقی شاهرود و 120 کیلومتری جنوب شرقی بیارجمند واقع شده است. آب و هوای آن در تابستان گرم و خشک و در زمستان معتدل است. شترداری در منطقه رایج و مهم ترین جاذبه گردشگری آن تپه رمل های ماسه ای و جنگل های اسکنبیل به اشکال مختلف است که تا پشت دیوارهای جنوبی خانه های روستا امتداد دارد. اهالی رضا آباد از اقوام ایل چوداری هستند که زنان هنرمند آن به کار بافت قالی و گلیم های پر نقش و نگار مشغولند.

اماکن تاریخی از دیگر جاذبه های گردشگری شاهرود

اما اماکن تاریخی ارزشمند شهرستان شاهرود نیز  از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان محسوب شده که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

قدمت بازار شاهرود به دوره قاجاریه می رسد

 بازار شاهرود يكي از بازار هاي تاريخي و بزرگ استان سمنان است كه در مركزشهر قرار دارد. قدمت اين بازار به دورۀ قاجاريه باز مي گردد، بازار شاهرودعلاوه بر راسته اصلي داراي سه سوق و چهارسوق و چندين كاروانسرا، آب انبار، حمام و مدرسه و از نظر اقتصادي از جايگاه ويژه اي در شاهرود برخوردار است.

 موزۀ شاهرود:

بنای موزۀ شاهرود در سال 1306 ساخته شده که در گذشته ساختمان بلدیۀ (شهرداری) قدیم بوده است. در سال 1376 به شمارۀ 188 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده  است.

این موزه از دو بخش مردم شناسی و باستان شناسی تشکیل شده است. در بخش باستان شناسی آثاری مربوط به پیش از تاریخ تا قبل از میلاد مسیح، دورۀ قبل از اسلام و دورۀ اسلام ارائه می گردد. بخش مردم شناسی موزه شامل ابزار ها، البسه و تصاویریست که فعالیت و شئون گوناگون زندگی مردم منطقۀ شاهرود را نشان می دهد.

 مسجد شیخ علی اکبر شاهرود:

این مسجد که متعلق به دورۀ قاجاریه است به همّت مرحوم شیخ علی اکبر مجتهد از روحانیان مجتهد و عالی رتبۀ شهر بنا نهاده شد. این بنا با قدمت 170 ساله از زیباترین و کاملترین مساجد شهرستان شاهرود به حساب می آید و شامل فضاهای گنبد خانه، شبستان، طلبه خانه و آب انبار است.

این مسجد دارای دو ورودی است که یکی به خیابان شهید صدوقی و دیگری به کوچه مسجد شیخ علی اکبر مرتبط است.

خانه یغمائی ها تنها بنای دارای بادگیر شهرستان شاهرود

خانه یغمائی ها که بجای مانده از خانه های زیبای شاهرود قدیم است در خیابان تهران و خیابان بهرام واقع شده و در اوایل دورۀ پهلوی به سال 1305 ه. ش ساخته شده است،  این بنا به لحاظ مشخصه های معماری سنتی در سطح شهرستان بی نظیر است.

ازجمله ویژگی های خانه یغمائی ها وجود تنها بادگیر شهرستان در این خانه و نورگیرحوض خانه، تقارن هایی که در پلان و نما وهمچنین تزئینات آجری ازاره های پیرامون حیاط است.

شاهرود قطب عرفان ایران

وجود ارآمگاه بایزید بسطامی و شیخ ابوالحسن خرقانی باعث شده شهرستان شاهرود به قطب عرفان شرق نامیده شود.

آرامگاه بایزید بسطامی این عارف شهیر در شمال مقبرۀ امام زاده محمد (ع) واقع است. مقبرۀ این عارف فاقد هرگونه تزئین بوده و به نظر می‌‌رسد هیچ گاه ساختمانی مشابه آرامگاه دیگر بزرگان روی آن بنا نشده باشد و در حقیقت بی اعتنایی به مادیات و گریز از تجمل در این آرامگاه بوضوح به چشم می‌آید.

آرامگاه بایزید بسطامی داری یک پنجرۀ مسقف آهنی است. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور امام علی (ع) برآن حک شده است.

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی:

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در 24 کیلومتری شمال شاهرود در روستای قلعه نو خرقان روی یک تپه قرار دارد و فضای سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصی بخشیده است.

روی قبر شیخ یک قطعه سنگ مرمری قرار دارد که اشعاری برآن حک شده است، در جوار این مقبره مسجدی بوده که گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی کاری هی زیبا داشت، در حال حاضر از مسجد و گنبد یاد شده، فقط محراب آن باقی مانده است که برخلاف مسجد های دیگر این نواحی رو به مغرب است. محراب مذکور داری گچبری های زیبا و استادانه به خط فارسی است.

مسجد جامع و برج کاشانۀ بسطام:

 مسجد جامع بسطام حد فاصل 200 متری جنوب آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته است. این مسجد به دو قسمت تقسیم می‌شود. قسمت اول عبارت است از صحن مسجد که داری محرابی است که با گچبری‌های بسیار زیبا و هنرمندانه ترئین شده  است.

قسمت دوم از لحاظ شیوه و صنعتی که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبری مستطیل دوم با تمام گچبری‌های این محراب کاملاً محسوس است.

در قسمت جنوب شرقی مسجد جامع شهر بسطام برجی بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف بوده، شکل خارجی آن کثیرالاضلاع و منتظم سی ضلعی است.

مجن، نگینی در دامنه البرز شرقی

شهر كوچك و زيباي مجن با نماي شهري خاص خود و طبيعتي با صفا كه به ماسولۀ کویر شهرت يافته همچون نگيني در دامنه البرز شرقی مي درخشد. بافت فشرده سنتي به صورت پلكاني بربالاي كوه، رو به آفتاب نمايان است به ويژه خانه هاي بومي كه به رنگ سرخ زينت داده شده است نگاه هر تازه واردي را به خود جلب مي كند.

این شهر به علت داشتن طبيعت دلپذير (آبشار تنگه داستان، فرحزاد و چشمۀ هفت رنگ) معماري بومي و فرهنگ سنتي تا حدي دست نخورده، از جذابترين نقاط ايرانگردي و جهانگردي کشور است.

شهر مجن از آداب، رسوم و آیین های با ارزشی برخوردار است که نمونه هایی از آن مانند: مراسم نخل گردانی روز عاشورا، آیین چلچلا و گِل هاکُنی نوروز در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

عید نوروز در شاهرود

عید نوروز باستانی در شهرستان شاهرود همانند سایر مناطق كشورمان به رغم گذشت اعصار و قرون متمادی همچنان به عنوان یكی از اعیاد كهن اصلی و رسمی مردم این منطقه گرامی داشته می شود.

پژوهشگران ازجمله علل ماندگاری نوروز را علاوه بر پایبندی مردم این منطقه به سنت های ملی ومذهبی، سردسیر بودن شهرستان و همزمانی این عید با تغییر فصل و شروع بهار دل انگیز می دانند.

مردم شاهرود همزمان با پایان زمستان كه با رویش شكوفه ها و سبزه ها و آغاز بهار طبیعت همراه است با رسوم ویژه ای به استقبال سال نو می روند. خانه تكانی، تهیه سبزه، برگزاری مراسم چهارشنبه آخرسال، تهیه انواع نان و شیرینی مخصوص عید از جمله برجسته ترین آداب و سنن دیرین مردم شاهرود قبل از فرارسیدن سال نواست.

به اعتقاد مردم همزمان با زدودن غبار از منازل و اثاثیه باید به پاك كردن روح و زدودن هرگونه آلودگی از دل ها و پیرایش آن پرداخته شود.

افزایش  روزی، زیبایی، شادی روح اموات و گردش کار نماد چهار سبزه عید

سیدعلی اصغر شریعت زاده محقق و پژوهشگر شاهرودی دركتاب فرهنگ مردم شاهرود می نویسد: تقریبا 10 تا 20 روز مانده به نوروز، اهالی این شهرستان مقدمات تهیه سبزه هفت سین را فراهم می كنند. البته هر سبزه ای به مناسبتی تهیه می شود، گندم برای افزایش رزق و روزی، عدس برای زیبایی، پیاز نرگس برای شادی روح اموات و آفتابگردان نیز به منظور گردش كار است، البته در سال های اخیر تنها تهیه سبزه گندم و عدس رایج است.

 براساس سنت های قدیمی بانوی منزل در غروب روز سیزدهم نوروز سبزه را رو به قبله به نیت طلب باران بر روی پشت بام منزل می اندازد و از خدا می خواهد علاوه بر نزول باران در رزق و روزی به روی مردم باز باشد و درد غم و ناراحتی از میان مردم برچیده شود.

اهالی شهر شاهرود رشد بیشتر هر یك از دانه های كاشته شده گندم و جو را در گردش سال، مظهری از رشد خوب آن دانه در سال نو زراعی می پندارند، از این رو با كاشتن دانه ها و رویاندن و سبز كردن آن ها آغاز دوباره كار كشت و زرع بر روی زمین و پروراندن دانه و گیاه را در سال نو تقدیس كرده و هم به دانه های كاشته برای زراعت تفال می زنند.

شوم بودن چهارشنبه آخر سال در اعتقاد مردم

بنابر عقیده عوام، بنای جهنم در روز چهارشنبه آخرسال پی ریزی شده است و قابیل نیز درهمین روز خون برادرش را به زمین ریخت به همین مناسبت مردم شاهرود نیز شب و روز چهارشنبه آخر سال را بسیار شوم می دانند.

 حاجی فیروز پیشاهنگ فرا رسیدن نوروز

سنت باستانی حاجی فیروز كه قرن های متمادی از پیشاهنگان فرارسیدن ایام نوروز بود و برخی از آداب دیگر از جمله نوروزخوانی و شكستن كوزه كه سال هاست در این شهرستان رو به فراموشی سپرده شده است. دگرگونی طبیعت در گردش سال و نقش آن در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم واكنش هایی نمادین در فرهنگ رفتاری مردم پدید آورده، كه در مجموعه ای از آئین ها و آداب و رسوم به هنگام نوروز نمایان می شوند.

خود نمایی خاک سرخ بر روی دیوار

زنان روستاها، قالی و قالیچه و گلیم را در آب رودخانه و چشمه ها می شویند. پرده ها، روتشكی، روبالشتی و رو طاقچه ای را عوض می كنند. در برخی از نقاط كوهستانی شهرستان شاهرود مانند شهر تاریخی مجن زنان دیوار اتاق ها و خانه را با گل مخصوص که به خاک سرخ مشهور است  نقاشی می كنند. گل و گیاه در باغچه خانه می كارند و آنچه برای خانه نیاز باشد می خرند.

اهالی شاهرود به خانه تكانی در اصطلاح "خانه درریزی" گفته و بر این عقیده اند كه اگر تار عنكبوت "كارتونو" در گوشه های دیوار و سقف خانه مشاهده شود باید آن را زدود چون كه بدیمن است و برای اهل خانه فقر به دنبال دارد.

عرفه روز مردگان

زنان در روزی بنام "عرفه" است به نظافت و پاكیزگی منزل پرداخته و برای یكایك اعضای خانواده هدایایی تهیه كرده و در این روز مبادرت به پخت آش می کنند.

در "عرفه مرده ها" كه آخرین روز از سال كهنه است زنان برای خیرات اموات خود طعامی چون حلوا و نان روغنی می پزند. در شاهرود این روز را روز مردگان می پندارند و باور دارند كه مردگان در این روز آزادند و از آسمان به زمین فرود می آیند تا آن روز را نزد اقوام خود باشند. بنابراین پندار مردم روز عرفه را به یادآوری مردگان اختصاص داده اند و با تن تطهیر شده و جامه نو یا پاك به گورستان ها و بر سر گور در گذشتگان خود می روند. چراغ و شمع می افروزند و زیارت اهل قبور می خوانند، غروب همان روز برخی از اهالی روستاهایی چون منطقه خوارتوران و طرود بر اساس باوری بر روی بام خانه ها فانوس می گذارند. چراغ خانه را زودتر از معمول روشن می كنند و تا سپیده دم روز اول سال نو روشن نگه می دارند. پخت نان روغني موسوم به گولاچ و زيارت قبور دراين مناسبت متداول است، يك شب مانده به سال نو به نام علفه زنده ها ناميده شده و آداب خاصي دراين شب برگزار مي شود.

شاهرودي ها باجمع كردن نوعي سبزي صحرايي براي شام علف (شنگي پلو) می پزند. چيدن گياهان صحرايي ازجمله شنگی، گندمك و سلمه از ديگر آداب اين روز است.

عیدانه:

چند روز مانده به عید آن دسته از خانواده هایی كه برای پسرشان نامزدی اختیار كرده اند هدایایی چون لباس، سمنو، طلا، پارچه، ماهی و... موسوم به عیدانه می فرستند و از گذشته های دور تا به امروز این سنت دیرینه در بین مردم شهرهای مجن شاهرود و روستاهای بسطام متداول است.

ذکر مناجات در کنار دیگ سمنو

چند روز به سال نو زنان محل دور هم جمع شده و مبادرت به پخت سمنو می كنند، بدین صورت كه عصاره گندم را با مقداری آرد اضافه کرده  و مدام هم می زنند تا ته نگیرد، در پایان كار سمنو را دم داده و اطراف دیگ را آب می پاشند، در كنار دیگ نماز خوانده و به ذكر دعا مشغول می شوند، بنابر باوری كهن معتقدند كه اسامی مبارك ائمه بر روی سمنو می افتد.

تهیه آب دعا در ساعات پایانی سال

در برخي نقاط از جمله شاهرود عده اي از خادمان مساجد و تكايا اقدام به تهيه آب دعا در ساعت پاياني سال مي كنند. براي اين منظور آيات قرآن، اسماءالله و ذكر هفت سلام (سلام قولا من رب الرحيم، سلام علي نوح في العالمين، سلام علي موسي و هارون، سلام علي آل ياسين، سلام علي ابراهيم، سلام عليكم طبتم فادخلوها خالدين، سلام عليكم طبتم بما صبرتم فنعم عقبي الدار) با مركب زعفران بر روي سطح ظروف چيني تحرير شده و سپس در ميان تشت آب فرو برده مي شود، در اولين دقايق سال نو آب دعا به نيت تبرك و شفا بين حاضرين تقسيم مي شود.

صنایع دستی و سوغات شاهرود

نمد مالی روستای ابرسج، بافت گلیچ، جاجیم و چوقا (نوعی پارچه پشمی) در شهر مُجن، منبت چوب، ساخت سازهای سنتی، گلیم بافی، تراش سنگ های نیمه قیمتی، هنرساخت سرامیک در شاهرود و ابرسج، سفالگری شاهرود، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب و رودوزی های سنتی از جمله رشته های فعال در این عرصه شناخته می شود.

صنعت سفال و سرامیک سازی شاهرود از اهمیت ویژه ای برخوردار  است. از دیگر صنایع دستی شهرستان می توان به دست بافته های سنتی شهرکلاته خیج، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن دوزی زنان منطقۀ کویری خوارتوران اشاره کرد.

اگر به شاهرود سفر کردید  به این نکته پی خواهید برد که قاره کوچک تنها يك نام نيست بلكه تلفيقي از طبيعت سرسبز، اماكن تاریخی و عرفانی و مردمي مهمان نواز است که هر که در این سرای درآید نانش دهند  و از ایمانش نپرسند.