نوروز؛ از جمشيد تا ثبت در سازمان ملل/ "روزنوين" و جشن ماندگار ايرانيان

به گزارش خبرنگار مهر، عيد نروز را هرساله 51  كشور در جهان جشن مي گيرند، كشورهايي نظير آذربايجان، تركمنستان، تركيه، قزاقستان، تاجيكستان، ازبكستان، افغانستان و... كه هركدام براي خود آيين و رسوم مختلفي براي نوروز دارند.

عيد نوروز در چهارم اسفند سال 88 در سازمان ملل متحد به عنوان یک روز بین المللی ثبت شده و اين امر گواه پيشينه تاريخي و تمدني نوروز دارد.

نوروز در ايران نيز جشن گرفته مي شود و هر منطقه براي عيد نوروز آيين و رسوم مختلفي دارد. جشن نورز را به جمشيد پيشدادي نسبت داده اند و تاكنون نيز به عنوان يك آيين ماندگار ايرانيان باقيمانده است.

ابوالقاسم فقيري پ‍ژوهشگر برجسته استان فارسي در كتاب آداب و رسوم نوروزي در فارس درباره واژه نوروز چنين آورده است: نوروز واژه اي است مركب از دو جزء كه روي هم به معناي روز نوين است و بر نخستين روز از نخستين ماه سال خورشيدي ، آنگاه كه آفتاب برج حمل انتقال مي يابد، گذارده مي شود و در اصطلاح به جشن سر سال پارسي - ايراني " روز نخستين فروردين ماه برابر 21 ماه مارس مسيحي" كه آغاز بهار برگزار مي شود، گفته آيد.

اصل پهلوي واژه نو ك روچ nok roc يا NOGROZ بوده است.

پيداش نوروز

فقيري در ادامه درباره پيدايش نوروز نيز چنين آورده است: بيش تر تاريخ نيوسان و صاحبان فرهنگ " جمشيد" پادشگاه پيشدادي را پايه گذار نوروز  و ساير رسمهاي نيكو دانسته اند.

مسعودي مي گويد: بيشتر مردمان بر اين اعتقادند كه نوروز در روزگار او پديد آمده و در پادشاهي اش آييني شده"....

"....و باز عيد بودن نوروز را چنين گفته اند كه چون جمشيد براي خود تخت ساخت در اين روز بهرآن سوار شد و جن و شياطين  آن را حمل كردند و به يك روز از كوه دماوند  به بابل آمد و مردم براي ديدن اين امر شگفت شدند و اين روز را عيد گرفتند".

نوروز عام و نوروز خاص

فقيري در ادامه كتاب خود پيرامون  نوروز عام و نوروز خاص چنين آورده است: "بيروني" پس از ذكر اينكه نوروز نخستين روز است از فروردين ماه مي گويد: دو آنچ از پست اوست از اين پنج روز همه جشنهاست و ششم فروردين ماه،نوروز بزرگ دارند، زيرا خسروان بدان پنج روز حقهاي حشم و گروهان و بزرگان بگزاردندي و حاجتها رواكردندي، آن گاه بدين روز ششم، خلوت كردندي خاصگان راه".

بدين سان مي بينيم كه پنج روز اول فروردين جشن نوروز گونه اي همگاني داشته و عموم مردمان به اجراي مراسم و سرور و شادماني مي گذرانيده اند، از اين رو آن را نوروزعامه ناميده اند و از ششم فروردين ماه كه جشن نوروز به گونه اي ويژه و درباري برگزار ميشده است نوروز خاصه گفته اند.

نوروز پس از اسلام

 فقيري همچنين در كتاب خود درباره نوروز پس از اسلام نيز گفته است: با روي كارآمدن دولت صفوي و برگزيدن تشيع  به عنوان مذهب رسمي، اين جشن رونق و تازگي و درخششي عظيم يافت.

در اين عصر علماي شيعه به گردآوردي روايات و اخبار امامان در مورد نوروز قيام كردند كه از همه مهمتر كتاب "السماء والعالم" علامه مجلسي است كه حاوي فصلي مشبع است و در اخبار و روايات و اعمال و ادعيه و از كار نوروزي و فضايل نوروز و جنبه ديني آن كه ازجمله، اين ها را نقل مي كنيم: حديث "يوم النيروز هوالذي" يعني روز نوروز آن است كه در آن خدا به دعاي يكي از پيامبران باران به مردم فرستاد و آب به ايشان داد و آب پاشي به يكديگر در نورز سنت شده، اين حديث اشاره به اين نكته است كه در زمان قديم معمول  بوده كه آب بريكديگر مي پاشيدند(آبريزان) و حتي در برخي از نواحي ايران هنوز معمول است و اين را شگون مي گيرند.

نوروز در شیراز

ابوالقاسم فقیری در کتاب "آداب و رسوم نوروزی در فارس درباره سنتهای نوروزی این خطه چنین آورده است: سه روزه رفته ای سی روزه حالا زمستون رفته ای نوروزه حالا خودت گفتی سر هفته میایم شمارش کن ببین چند روزه حالا(از ترانه های محلی فارس)

از یکی دو هفته پیش از نوروز شیرازیان به استقبال نوروز می روند و به طور کلی جنب و جوشی در میان مردم پدیدار می شود، بوی عید را می توانی بشنوی و این درست زمانی است که می توان بوی بهار را در کوچه های شیراز استشمام کرد.

دور دوازده گانه نوروز

هرسال به نام حیوانی از گذشته های دور نامگذاری شده، چون پرسیده شود امسال چه سال است، جواب می دهند: "امسال مثلا سال خرگوش است".

موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زان چار چه بگذری نهنگ آید و مار
آن گاه به آب و گوسفند است حساب حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار

در شيراز چه چيزهايي در خوان نوروزي مي گذارند؟

پيش از هر چيز بايد از هفت سين نام برد كه عبارتند از سبزه، سير، سركه، سمنو، سماق، سير و سنجد. علاوه بر اينها هفت نوع ميوه نيز سر سفره شيرازيها وجود دارد كه شامل از انار، انگور، پرتقال، نارنگي، مدني(ليموترش) نارنج و سيب است.

باورهای مردم شیراز درباره نوروز

در این کتاب همچنان درباره باورهای مردم شیراز در نوروز آمده است: هنگام تحویل سال حتما باید در خانه شیر روی آتش داشته باشد. بعضی هم شیر برنج درست می کنند که در روستاها بدان آش شیر می گویند.

هنگام تحویل سال همه لباس نو می پوشند. به اصطلاح باید طوق نو به گردن داشته باشند. هنگام تحویل سال سکه ای در دست می گیرند که تا پایان سال دستشان بی پول نشوند.
صبح عید رسم است چهارگوشه خانه را کوبیده، می گویند:" هرچه بدر، سرش به سنگ".

همچنين مي گويند هركس گل درخت (اشرفي) را بچيند و سال ديگر زير همان درخت بنشيند به مرادش مي رسد.

نوروز در فسا

پيش از اين در اكثر روستاهاي فسا از جمله زادون قبل از عيد حجامتچيها از بزرگ و كوچك خون مي گرفتند و اين كار را به خاطر سلامتي مي دادند و بعد از آن مردم دانه هايي را كه مي خواستند سبز كنند در آب مي ريختند.

همچنين مردم اين شهرستان علاوه بر سبزه، سير، سركه، سمنو، سماق، سير و سنجد هفت ميم را نيز در سفره مي گذاشتند كه شامل مرغ، ميوه، مسقطي، ماست، مويز، مدني و ماهي است.

رسم است كه آينه اي در كف سفره گذاشته و تخم مرغي روي آن مي نهند و يك عدد انگشتري روي تخم مرغ گذاشته و بر اين باورند كه هنگام سال نو تخم مرغ لرزشي پيدا كرده و انگشتري مي افتد.

نوروز در فيرو‍زآباد

علاوه بر تميز كردن خانه، خريد و سبز كردن سبزه مردم شهرستان فيروزآباد نيز مانند ديگر شهرستانهاي استان داراي رسم و رسوماتي مخصوص خود هستند كه به عنون نمونه مي توان به پخت شيرينيهاي مختلف از جمله دون برشته، پوكك برنجي، دون برشته گندمي اشاره كرد. زنان اين شهرستان در فصل تابستان كه هندوانه است تخم هاي آن را جمع كرده و براي نوروز نگه مي دارند.

آجيل فيروزآبادي نيز كه در نوروز مورد استفاده قرار مي گيرد شاكل هسته زردآلو، الوك، بنه، نخود، مغز پسته، فندق، كشمش، خرك، قيسي، توت خشك و مغز گردوست.