بشرویه؛ شهری به بلندای تاریخ/ سرزمین بادگیرها در انتظار گردشگران

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان بشرویه از نظر تاریخی قدمت بسیاری دارد. بر اساس شواهد و بناهای موجود (وجود قلعه دختر و ترناو) می توان گفت قدمت بشرویه به قبل از اسلام بر می گردد.

در قرن پنجم هجری ناصر خسرو هنگام عبور از این منطقه در دهستان رقه توقف کرده و از آبهای روان، زراعت، باغ ها و بارو، مسجد آدینه و.. سخن رانده است.

شالوده شهری بشرویه، نشان می دهد که این شهر، از ابتدای گسترش آن در دوره تیموری با رشدی نسبتا سریع به عنوان یک شهر مطرح شده است.

مهم ترین سند کالبدی مدنیت بشرویه از همان دوران کهن، وجود میدان تقریبا مستطیل شکل آن در مرکز شهر و در میانه راسته اصلی بازار قدیم بشرویه بوده است و در طول دوران دچار تغییرات زیاد شده است.

معابر بشرویه در مسیر قنات هایی که از سمت کوه های رقه در جریان است، شکل گرفته و مهم ترین معبر قدیمی بافت، کوچه حسینیه رباطی و راسته بازار اصلی بشرویه بوده است که پس از عبور از میدان اصلی شهر، در جهت غرب ادامه یافته و از شهر خارج می شده است.

شهر قدیم بشرویه، چهار محله اصلی دارد: میانده، پایین محله، مقری و سرپل. در این بافت که با خانه های خشت و گلی بادگیر های مختلف یکی از وسیع ترین بافت های تاریخی در خراسان جنوبی است، معماری نفیس تیموری و صفوی در بومی ترین شکل های خود مشاهده می شود که ویژگی اساسی اش، علاوه بر سالم بودن، تداوم و نفوذ آن در مناطق پیرامونی است. به گونه ای که کامل ترین سیر تحول معماری مسکونی در این خانه های قدیمی قابل مشاهده است.

خبرگزاری مهر در این گزارش سعی دارد جاذبه های شاخص این شهرستان تاریخی را که هر ساله مسافران و گردشگران زیادی دارد را معرفی کند.

بافت تاریخی بشرویه

بافت تاریخی بشرویه، یکی از معدود بافت‌های خشتی ثبت و حفاظت شده استان خراسان جنوبی است که با خانه ‌های خشت و گلی و بادگیرهای مختلف، سندی مهم و ارزشمند از معماری دوره تیموری و صفوی را بومی ‌ترین شکل‌های خود و به صورت انبوه خانه‌ های چهار صفه کوچک و بزرگ به نمایش می ‌گذارد و ویژگی اساسی آن، علاوه بر سالم بودن، تداوم و نفوذ آن در پیرامون شهر قدیم است.

این بافت از چهار ربع اصلی تشکیل شده است که میانده، مهمترین و پر رونق ترین مرکز محله آن است و علاوه بر ابنیه مهم از دوران صفوی مانند مسجد میانده، حسینیه حاج علی اشرف، مدرسه علمیه و آب انبار میانده، از انبوه خانه ‌های سنتی کوچک و بزرگ تشکیل گردیده که خانه‌ های پناهی، خانه ملاعبدالله (موزه خصوص بشرویه)، خانه‌ های مستوفی و.. از جمله آن هستند.

مسجد جامع رقه

این مسجد در 18 کیلومتری جنوب غربی شهر بشرویه و در فاصله 100 متری شمال شرق روستای رقه واقع شده است. تاریخ این مسجد، تاریخچه ‌ای از انواع تحولات و تکاملات را از اوایل اسلام تا دوره معاصر در خود دارد. بخش‌های زیادی از آن در دوره ایلخانی ساخته شده است. اما بنای اصلی مسجد مرتبط با اوایل دوره اسلامی و احتمالاً همان مسجدی است که ناصر خسرو در سفرنامه‌ اش از آن یادکرده و ایوان رفیع آن را متذکر شده است.

مسجد میانده

این بنا که کتیبه آن، 1030 هجری قمری را تاریخ ساختش ذکر می ‌کند، از مساجد دوره صفوی بوده و یکی از شاخص ‌ترین ابنیه مرکز محله میانده است. اطراف ایوان بزرگ تابستانی آن را 14 رواق فرا گرفته است. مسجد دارای کتیبه‌ های متعدد است و در پاکار ایوان، آیاتی از قرآن کریم بر نواری به خط کوفی مشاهده می ‌شود. معمار چیره دست مسجد با چیدن آجر به اشکال مختلف هندسی بر سقف، هنر خود را به نمایش گذاشته است.

آب انبار میانده

سال ساخت این آب انبار مطابق با کتیبه ‌اش 976 هجری قمری، یعنی اوایل دوره صفویه است. این بنا دارای ایوان زیبایی است که در جهت وزش باد غالب شهر ساخته شده و دارای آجرکاری لوزی برجسته است. برفراز آب انبار بادگیری مرتفع قرار گرفته و این اثر را از سایر آب انبارها متمایز ساخته است. استفاده از این آب انبار با شیوه برکه ‌ای و به وسیله سطل و طناب میسر بوده که در اواخر دوره قاجار یا اوایل پهلوی با ایجاد پله واشیر، یک دسترسی تازه از پشت آن میسر می ‌شود.

خانه مستوفی

این خانه که در غرب محله میانده واقع شده، متعلق به اوایل دوره قاجاریه و دارای ایوان های مجلل و ستون دار است. سر در اتاق ها و راهرو ها را در حیاط، نوعی رسمی بندی که به آن قاشقی نیز می گویند، تزیین کرده است. آنچه این خانه ‌ها را از سایر خانه ها متمایز کرده، سه بادگیر مرتفع و متوالی است. بر دهانه هر یک از چشمه های بادگیر ها نقوشی با گچ ساخته شده است. مجاور این خانه، یک ساباط ارزشمند وجود دارد که نام خود را از خانه مستوفی گرفته است.

خانه ملاعبد ا.. تونی بشروی (موزه مردم‌شناسی)

موقعیت این خانه در انتهای کوچه جنب حسینیه حاج علی اشرف بوده و از خانه‌ های چهار صفه دوره صفویه است و دارای مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر است. گفته می شود که این خانه با معماری اصلی خود، زادگاه یکی از عالمان بزرگ ایران در دوره صفوی به نام ملاعبدالله تونی بشروی بوده ‌است. این خانه هم ‌اکنون توسط یکی از فرهیختگان شهر بشرویه خریداری و تبدیل به یکی از غنی‌ ترین موزه‌های استان شده ‌است.

باغ خان (خانه شیبانی)

این بنا در خیابان ملاعبدا.. تونی بشروی و در کوچه ملاسعدی واقع شده و متعلق به امیر حسن‌ خان طبسی بوده و به دلیل حیاط بزرگ دارای باغچه‌های وسیع، در قیاس با خانه‌های کوچک پیمون بشرویه، به باغِ خان مشهور شده است. حوض ‌خانه این مجموعه دارای تزئینات زیبای گچبری و رسمی‌بندی استادانه ای در آسمانه (سقف) خود می ‌باشد. باغ خان توسط شهرداری بشرویه مرمت گردیده و جهت استفاده های فرهنگی در حال احیا است.

آسیاب‌های بشرویه

در مسیر قدیمی بشرویه به رقه که بخشی از جاده کهن این شهر به طبس بوده و مطابق با قنات کهنی که از کوه‌های رقه به سمت دشت بشرویه ساخته شده، هفت آسیاب آبی واقع شده است که سه آسیاب از این تعداد فعال است.

وجود آسیاب‌های آبی فعال، یکی از نوادر میراث فرهنگی در کشور است که مانند آن، امروزه در کم ‌تر جایی از مناطق کویری دیده می ‌شود و به دلایل مختلف از جمله نبوغ تکنولوژیک بشر و آمیختگی منظر و میراث طبیعی و مصنوع، استفاده از انرژی های پاک، کیفیت آرد و نان تولیدی، ظرفیت های بالایی از نظر جذب گردشگر دارا می باشد که در همین راستا و با تعریف منطقه نمونه گردشگری بشرویه در این مکان، برنامه ایجاد 5 باغ ایرانی به همراه تأمین زیرساخت های مرتبط با آن تعریف شده است.

قلعه دختر بشرویه

قلعه دختر در فاصله 12 کیلومتری غرب بشرویه و در مجاورت قنات بشرویه و آسیاب تاریخی دهنه و بر بالای کوهی مرتفع قرار دارد که از سه طرف مشرف بر پرتگاه تقریبا غیر قابل عبوری است و فقط از سمت جنوبی آن راه برای صعود وجود دارد.

این قلعه دارای فضاهای متعدد از جمله دالان های عریض و مسقف، برج های مدور دیده بانی، تالار ها و اتاق های وسیع و آب انبار ها است و یکی از سالم تـرین قلعـه های استـان خراسان جنوبی است.

با توجه به نام این قلعه احتمالاً بنیان اصلی این اثر مربوط به دوره ساسانی است ولی در دوره اسلامی نیز مورد استفاده بوده است.

پل‌های تاریخی ترناو

این پل‌ها شامل دو سازه‌ معماری سنگی است که ارتباط جریان قنات را میان دو سوی یک گدار طبیعی شگرف برقرار می‌ کند، که علاوه بر فن ‌آوری سنتی بسیار بالا که نشان از اهمیت تاریخی منطقه دارد با یکی از ویژگی‌های بسیار بکر طبیعت همراه گشته و آمیخته ‌ای از میراث طبیعی و تاریخی را خلق کرده است.

سازه بازمانده کوچکتر را متعلق به دوره ساسانی و سازه بزرگ تر و نسبتاً سالم تر را متعلق به دوران سلجوقی می ‌دانند.

.......................

گزارش: فاطمه زیراچی