خراسان جنوبی؛ سرزمین باغ های زیبا/ باغ هايي با تلفیق ذوق و هنر ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر، طبيعت خاص استان خراسان جنوبي دشت بزرگ لوت و چشم اندازهاي زيباي آن در جنوب استان به همراه اشکال ژئومورفولوژي موجود در اين استان در کنار ييلاق هاي کوهستان هاي شمال خاوري استان خراسان جنوبي از جمله مهم ترين مناطق توريستي – طبيعي خاص به شمار مي روند.

 این استان به لحاظ داشت باغ های زیبای ایرانی  که یکی از آنها به دلیل معماری منحصر به فرد خود در میراث جهانی نیز به ثبت رسیده است در آستانه نوروز هر روز  زیبا تر و  دل انگیز تر می شود.

این باغ‌ ها که اکثرا متعلق به خاندان‌های ثروتمند و بالاخص خاندان علم بوده‌اند، به تعداد زیاد در داخل شهر بیرجند و روستاهای اطراف پراکنده‌اند که از آن جمله می‌ توان باغ‌ها و عمارت‌های رحیم آباد، معصومیه، بهلگرد، امیرآباد شیبانی، علی‌آباد، شوکت‌آباد و ارگ کلاه ‌فرنگی یا ارگ میرحسن خان اشاره کرد که از لحاظ معماری، تزئینات و طراحی شباهت فراوانی با یکدیگر دارند.

باغ و عمارت اکبریه / میراث جهانی در دل بیرجند

این مجموعه تاریخی در انتهای خیابان معلم در مرکز استان یعنی بیرجند و در داخل محدوده روستای تاریخی اکبریه قرار گرفته است.

 تفاوت ویژگی‌های معماری در بخش‌های مختلف این بنا نشان ‌دهنده ساخت بنا طی چند دوره است به نحوی که ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر این دوره و در چند مرحله انجام شده است.

 این مجموعه شامل چند عمارت است که هرعمارت شامل طبقات متعددی است که به وسیله دالان‌های متعدد به یکدیگر راه دارد.

 در بخش‌هایی از این اتاق‌ها، تزئینات گچی دیده می ‌شود و بخش‌هایی از آن نیز فاقد هرگونه تزئین است.

همچنین درهای موجود در این عمارت چوبی بوده که با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند.

وجود درختان بلندقامت کاج در دو طرف خیابان اصلی عمارت مرکزی این مجموعه، بر زیبایی و طراوت باغ و نمای آن افزوده است.

 در طبقه همکف عمارت مرکزی، تالار زیبا با تزئینات گچی با طرح‌های اسلیمی و درب‌های چوبی وجود دارد و همچنین میانه خانه این عمارت در قسمت ساختمان مرکزی آن قرار دارد.

بخش اداری این عمارت که جدیدترین قسمت آن است، در اوایل دوره پهلوی احداث شده است.

 درختان و گیاهان استفاده شده در این باغ به دو نوع کلی: تزئینی و میوه‌ دار تقسیم می ‌شوند که شامل درختان: کاج، بوته‌های شمشاد و همچنین درختان: زردآلو، پسته، انار و توت است.

هم اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است.

بخش احداث شده در دوره زندیه به عنوان کتابخانه و دانشکده هنر دانشگاه بیرجند فعال است.

از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان ‌شناسی و مردم ‌شناسی استفاده می ‌شود. بخش ساخته شده در دوره پهلوی کاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش‌ها به عنوان سفره‌ خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.

باغ و عمارت رحیم آباد

این عمارت در داخل روستای رحیم ‌آباد (در گذشته) و در حاشیه خیابان شهید مدرس  بیرجند قرار گرفته است این باغ از بناهای دوره قاجار به شمار می ‌رود و تاریخ ساخت این بنا سال 1315ه.ق است.

این مجموعه شامل بخش‌های متعددی از جمله عمارت اصلی با راهروها و اتاق‌های متعدد، اصطبل و حوضخانه که دارای گنبدی کلاه ‌فرنگی است.

عمارت رحیم‌آباد دارای سه تالار بزرگ است که از لحاظ کاربری به عنوان پذیرایی از مهمانان و تشریفات استفاده می ‌شده است و دارای تزئینات مقرنس، آینه‌ کاری، گچبری است.

درب‌ها و پنجره‌‌های تالار دارای کتیبه‌ هایی به شکل هلالی و تزئینات مشبک با طرح اسلیمی است که استفاده از شیشه‌های رنگی بر زیبایی آن افزوده است.

 از مهم‌ترین ویژگی‌های این بنا می ‌توان به وجود انبوه تزئینات و در انواع مختلف اشاره کرد.

 امروزه بخشی از این باغ و عمارت به عنوان مرکز آموزش هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی استفاده می‌ شود.

 باغ و عمارت امیر آباد

  باغ و کوشک امیرآباد در غرب شهر بیرجند و در روستایی به همین نام (امیرآباد) در حاشیه جاده بیرجند به خوسف و در فاصله 5 کیلو متری شهر بیرجند  واقع شده است.

کوشک امیرآباد دارای دو طبقه می باشدکه در طبقه اول دو ایوان با ستونهای متفاوت در دو ضلع شرقی و غربی بنا نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

اجزاي آن شامل باغ ،كوشك و محل اسكان خدمه مي باشد. باغ داراي خيابانهاي متعددي است كه در جهات گونا گون امتداد دارند.

بناي اصلي (كوشك) در وسط باغ و در دو طبقه ساخته شده است . اين بنا داراي پلان 8 ضلعي است و ورودي آن در ضلع شرقي واقع است. پس از ورودي فضاي پله كان كه به طبقه فوقاني راه دارد قرار دارد.در امتداد ورودي، دالاني قرار دارد كه به يك حوضخانه در بخش مركزي بنا منتهي مي شود. طبقه فوقاني داراي يك شاه نشين با پلان چليپايي است كه داراي درگاهها و پنجره هايي با طاق نيم دايره مي باشد. نماي كوشك داراي تزيينات آجري از نوع هندسي است.

احداث این بنا به دوره قاجاریه بر می گردد .باغ و كوشك اميرآباد به شماره 1969در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.

باغ بهلگرد

باغ بهلگرد در فاصله 30 کیلومتری شمال شرقی بیرجند در امتداد جاده بیرجند _ زاهدان واقع شده است، ورودی باغ دارای سردری ساده با درب چوبی و دو تکه که با گل میخهای کروی تزئین شده است می باشد.

 فضای هشتی که به صورت محدود و با طاق نماهای کم عرض و کم عمق آن را می پوشاند بعد از آستانه ورودی قرار گرفته است و محوطه اندرونی که در امتداد هشتی واقع شده است فضای نسبتاٌ وسیعی را به خود اختصاص داده است.

 طبق اصول باغسازی ایرانی در میان این محوطه استخری به شکل چهار ضلعی به چشم می خورد که در قسمت جنوبی اندرونی بنا در دو طبقه همکف و اول بوجود آمده است این بنای تاریخی به دلیل جذابیت خاص و به لحاظ وجود اجزاء و عناصر معماری اسلامی از جمله سردر ورودی هشتی با فضاهای ویژه خود بخش اندرونی باغ و بنای آن که بصورت ترکی با ستونهای آجری مشخص می باشد با شماره 2367 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

مجموعه باغ و عمارت بهلگرد شامل بخشهاي متعددي همچون ‏‌، ورودي، هشتي، حياط اندروني، عمارت اصلي، محل سكونت خدمه، بيروني و اصطبل مي باشد.

 اين باغ كه بر روي زمين شيبدار بنا شده به منظور مهار شيب زمين از جنوب به شمال به صورت يكساني طراحي شده است.

 اين باغ با دارا بودن اندروني و بيروني يكي از اصيل ترين باغهاي ايراني در منطقه مي باشد که به عنوان تفرجگاه ييلاقي خاندان خزيمه و در زمان شوكت الملك از حاكمان بيرجند در  دوره قاجار بنا شده است.

باغ و عمارت شوکت آباد

از نظر معماری فضاهای احداث شده در باغ  و عمارت شوکت آباد دارای ویژگیهای خاصی هستند که در دیگر نمونه های مشابه آن کمتر می توان یافت بطوریکه فضا سازی در این باغ با هماهنگی خاصی انجام پذیرفته است که بیانگر  وجود طرح و نقشه از قبل تعیین شده برای ساخت این بنا می باشد.

در مجموع بناهای احداث شده به صورت متراکم بوده و در جبهه جنوبی مخصوص حاکم و خانواده او بوده است که بعضی از فضاهای داخلی جهت تشریفات و پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار می گرفته است.

این بخش گسترده دارای درختان مختلف میوه و تزئینی می باشد. همچنین بعضی از فضاهای ایجاد شده در گوشه های عمارت اصلی الحاقی می باشد که بعدها به فراخور نیاز به آن اضافه شده است.

همچنین روش معماری بکار رفته در احداث این عمارت به صورت طاق و تویزه بوده و گهواره ای بودن سقف بعضی از اتاقها حاکی از روش معماری ناحیه گرم و خشک است.

بطور کلی عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکت آباد به صورت طولی و شرقی- غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت می باشد.

علاوه بر آن فرم بخشی در این عمارت نیز رعایت شده است بطوریکه میانه عمارت در نمای بیرونی از قسمت اصلیی بیرون آمده و هشت ضلعی زیبایی را در نما بوجود آورده است و این شکل هندسی نیز در گوشه های اصلی این هشت ضلعی دوباره تکرار شده است.

 از دیگر ویژگیهای جالب این بنا ارتباط یافتن فضاهای داخلی با یکدیگر است که این ارتباط به وسیله دالانها راهروها و اتاقها مرتبط می شود.

..........................

گزارش : فاطمه زیراچی