سفر به تجلیگاه "خرمی" و "آبادی"/ به دیدار شاهکار معماری جهان برویم

به گزارش خبرنگار مهر در خرم آباد، به زعم بسياری از محققان زمانی شهر مهم ايلامی خايدالو (هيدالو) برجای خرم آباد قرار داشته است.

ظاهرا شهر قديمی شاپورخواست (سابرخواست) در دوره ساسانی و قرون نخستين هجری دارای مسجد جامع و بازارها و ساختمانهای بسياری بوده و بافاصله کمی در ساحل چپ رودخانه جای داده شده بوده است.

هنوز بقايايی از ديوارهای بزرگ و پهن كه از سنگ و ملاط به سبك دوره ساسانی است از محاذی شهر كنونی تا روستای تير بازار ديده مي شود.

چنين به نظر مي رسد كه در اواخر قرن ششم هجری شجاع الدين خورشيد موسس خاندان اتابكان لر كوچک شهر كنونی خرم آباد را اساس قرار داده و توسعه بخشيده است و احتمالا در حمله مغول این شهر ويران شده است.

خرم آباد، سرزمین تاریخ و طبیعت

 در مجموع شهری که امروزه از آن به نام خرم‌آباد نام برده می شود از نخستین سکونت گاه های مردم ایران به شمار می‌رود. آبشارهای زيبا، سرابها، درياچه كيو، پاركهای جنگلی، آبسرده، بيدهل، گلستان، رباط، زاغه، آبشار بيشه و ... از جمله جاذبه های و منظر طبیعی این شهرستان محسوب می شود.

رودخانه های کشکان و رودخانه خرم آباد از این شهر عبور می کند و ارتفاعات مخمل كوه، يافته، سفيد كوه، هشتاد پهلو، كوكلا، تاف و ... از مهم ترین کوههای آن به شمار می رود.

اهمیت این شهرستان علاوه بر موقعیت استراتژیک آن به عنوان پل ارتباطی شمال به جنوب به آثار تاریخی و ما قبل تاریخ موجود در این شهرستان بازمی گردد.

غارهای پيش از تاريخ کنجی، يافنه، پاسنگر، گر ارجنه، قمری، پل شاپوری، قلعه فلك الافلاك، آسياب گبری، گرداب سنگی، مناره آجری، مقبره بابا طاهر، سنگ نوشته، پل صفوی، حمام گپ و ... از جمله آثار تاریخی موجود در این شهرستان است.

قلعه فلک الافلاک، شاهکار معماری دنیا

قلعه فلک الافلاک بر بلندای تپه ای باستانی و طبیعی در مرکز شهر خرم آباد واقع شده است و دارای هشت برج و دو حیاط مستطیل شکل بوده است.

ارتفاع بلندترین دیوار این قلعه سترگ و باشکوه تا سطح تپه پنج متر و 22 سانتی متر و مساحت کلی آن پنج هزار و سیصد متر مربع و پلان بنای این قلعه تاریخی به صورت هشت ضلعی نامنظم است.

ورودی قلعه فلک الافلاک در جبهه شمالی و در برج جنوب غربی به عرض 10 متر و 20 سانتی متر و ارتفاع سه متر ساخته شده و در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت، آجر (قرمز و بزرگ)، ‌سنگ و ملات استفاده شده است.

از جمله نکات قابل تامل در این بنای بی نظیر وجود چاه قلعه به عمق 42 متر در حیاط اول و گریزگاه اضطراری در حیاط دوم است.

زیبایی و معماری شگفت انگیز قلعه فلک الافلاک موجب شده که این قلعه تاریخی و باستانی لرستان از سوی بسیاری از کارشناسان به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب گیرد.

از زمان برپایی بنادر عهد ساسانی تا دوره های متاخر الحاقاتی به آن اضافه شده است (به خصوص در دوره صفوی و قاجار) و این اثر همان دژمعروف شاپورخواست است که در تاریخ ذکر شده است.

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه در آمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز بنام خرم آباد معروف شد و احتمالا نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.

از بدو شکل گیری، این بنای عظیم و دیدنی تا به حال کاربریهای سیاسی، نظامی، خزانه سلطنتی، مقر حکومتی، پادگان نظامی و زندان سیاسی داشته است و اکنون نیز به عنوان موزه باستانشناسی، مردم شناسی و آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی از آن استفاده می شود.

این بنای کم نظیر مربوط به دوره ساسانی است و به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سنگ نوشته، نمادی از فرهنگ و تمدن قوم لر

در مركز شهر خرم آباد ضلع شرقي خيابان شريعتي ودر مسير قديمي شهر تاریخی "شاپور خواست" به خوزستان سنگ نوشته اي به شكل مكعب كه بصورت يكپارچه متصل به صخره اي طبيعي بوده است، قراردارد.

 ارتفاع متون كتبيه دار با احتساب دوپله در چهار ضلع سنگ نوشته 344 سانتيمتر است.

 اين كتيبه به خط كوفي و زبان فارسي دور تا دور ستون سنگي تحرير شده است که در گذشته به "برد نوشته" معروف بوده است.

كتيبه با بسم الله شروع شده و موضوع آن مربوط به حكم امير اسفهسالار كبير ظهيرالدين و الدوله معين الاسلام طغرل لتكين ابوسعيد برسق در خصوص بخشش علفچر در چراگاه هاي شاپور خواست و ممنوعيت برخي سنتهايي ناپسند در عهد سلطنت ملكشاه سلجوقي به تاريخ 513 هجري قمري است.

 اين يادمان فرهنگي مربوط به دوره سلجوقي بوده و به شماره 398 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

حمام تاریخی "گپ"، نمونه ای از معماری دوران صفوی

حمام "گپ" در مركز شهر خرم آباد و در كنار ميدان گپ واقع شده و منسوب به حسين خان ساكي است.

 احتمال مي رود این بنا با بناي پل گپ خرم آباد هم دوره باشد كه در دوره شاه سلطان حسين صفوي بنا شده است. مساحت آن قريب به 790 متر مربع مي باشد و به نظر مي رسد در ادوار بعدي نيز در آن تغيیراتي لحاظ شده است.

تزئينات ساده گچبري در رسمي بنديهاي زير گنبد آن وجود دارد و هيچ شواهدي دال بر وجود نقاشي و آهک بري در آن وجود ندارد.

در گذشته آب رساني بنا از چاهي موسوم به گور يا گاورو كه در قسمت تون قرار دارد؛ تامين مي شده و فاضلاب آن از طريق تنبوشه هاي در زير خيابان فردوسي به رودخانه مي ريخته است.

در قسمت بينه دو ستون سنگي و در گرم خانه نيز چهار ستون سنگي وجود دارد، قوسهاي اجرا شده در بنا همگي از نوع شبدري كند مي باشد.

اين بنا مربوط به دوره صفويه بوده و به شماره 2357 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

غار يافته خرم آباد، مكاني ارزشمند در باستان شناسي پارينه سنگي

غار يافته خرم آباد، مكاني ارزشمند در باستان شناسي پارينه سنگي جهان محسوب می شود. اين غار براي اولين باردر سال 1965 ميلادي توسط "فرانك هول" باستان شناس آمريكايي مورد كاوش قرار گرفت.

در سال 84 نيز دومين دوره كاوش اين غار توسط هيئت مشترک ايران و بلژيک آغاز شد.سرپرست ايراني هيئت كاوش در اظهار نظری پیش از این عنوان کرده بود: غار يافته به دليل دارا بودن بيش از دو متر رسوبات باستان شناختي اواخر عصر يخ شامل بقاياي فرهنگي دوره پارينه سنگي جديد داراي اهميت فراواني در مطالعه فرهنگ اوايل اين دوره در خاور نزديک و اروپا است.

وي با اشاره به اينكه بقاياي فرهنگي باقيمانده از انسانهاي مدرن با عنوان فرهنگ اوريناسي شناخته مي شود، اظهارداشت: اين فرهنگ مربوط به انسانهايي است كه ابزارهاي كارآمدي كه اغلب بر روي تيغه ساخته مي شده، براي شكار و ساير منظورها استفاده مي كردند.

سرپرست بلژيكي گروه كاوش غار يافته نيز پیش از این عنوان کرده بود: در مطالعات انجام شده شباهتهاي فراواني ميان مصنوعات سنگي و فرهنگ اوريناسي اروپا وجود دارد.

مارسل اوت افزود: تا پيش از اين كاوش ها، برخي از متخصصان فرهنگ اوريناسي، پارينه سنگي جديد را مختص اروپا و حاشيه شرقي مديترانه مي دانستند.

 لرستان به دليل دارا بودن شرايط مساعد آب و هوايي، محيط مناسبي براي استقرار بشر در زمان هاي پيش از تاريخ بوده است و اين اهميت باعث شده در سال 1965 ميلادي دره خرم آباد به عنوان مركز مطالعات پيش از تاريخي دانشگاه پل آمريكا به سرپرستي دكتر فرانك هول و كنت فلانري قرار گيرد.

آبشار نوژیان، محل جمع آوری گیاهان منحصر بفرد دارویی

آبشار نوژیان نیز در 51 کیلو متری جنوب شرقی خرم آباد (بخش پاپی ) واقع شده است و دارای ارتفاع 95 متر و عرض تاج پنج متر می باشد.

این آبشار یکی از زیباییهای طبیعت لرستان است که هر ساله، بسیاری از گردشگران و مسافران را به سوی خود جلب می کند.

گردشگاه جنگلی نوژیان بالای کوه تاف قرار دارد؛ در کوه تاف انواع گیاهان دارویی می رویند که طبیعت بکر این منطقه و همچنین وجود آبشار زیبای نوژیان آن را به محلی زیبا و دیدنی بدل کرده است.

در طول سال و به ویژه فصل پرآبی آبشار نوژیان بسیاری از مردم برای تماشای این آبشار زیبا و همچنین برای جمع آوری گیاهان دارویی به این ناحیه می روند و اوقات فراغت خود را در آنجا سپری می کنند.

راه ارتباطی آبشار زیبای نوژیان از طریق خرم آباد به گردنه نوژیان است؛ جاده دسترسی به این آبشار جاده آسفالته بوده و همچنین می توان از طریق راه آهن و با کمی پیاده روی به دیدار این آبشار زیبا رفت.

امام زاده زيد بن علي، زیارتگاهی در مرکز لرستان

امام زاده زید بن علی مربوط به سال 404 هـ .ق و بنابر كتيبه اي به خط كوفي بناي اوليه آن به فرمان بدربن حسنويه ساخته شده است.

مقبره داراي دو گلدسته مدور آجري در دو طرف مي باشد كه با كاشيهاي زيبایي كه كلماتي مقدس بر آن نوشته شده مزين گرديده است.

 بناي كنوني مقبره در سال 1307 هـ .ق ساخته شده است. درب اصلي حرم از چوبي مخصوص و به شكل زيبائي ساخته شده و آيات و كلمات مقدس با خط نسخ و به طور برجسته برآن نقش گرديده است.

 بنابر متون كتيبه هاي موجود مقبره متعلق به زيدبن علي بن حسين بن علي بن طالب (ع) است.

مناره آجري، شکوه تاریخی شهر قدیمی شاپورخواست

مناره آجری به عنوان یک يادمان ارزشمند، بنایي است استوانه اي شكل در قسمت جنوبي شهر خرم آباد كه به عنوان ميل راهنما و جهت هدايت كاروان ها در كنار شهر قديم شاپور خواست احداث شده است.

 بقاياي معماري سنگ و گچ با ديوارهاي ضخيم در مجاورت مناره بيانگر وجود تاسيساتي نظير كاروانسرا و مسجد و .... گرداگرد بنا در گذشته مي باشد.

با توجه به سبک معماري بنا، احتمالاً تاريخ ساخت آن به دوره فرمانروایي ديلمیان برمي گردد.

 بلنداي این بنای تاریخی بر اثر عوامل طبيعي كاهش يافته و اكنون با احتساب پايه سنگي، ارتفاع آن به 30 متر مي رسد.

قطر بنا در پایين ترين قسمت به 4.5 متر كاهش مي يابد. فضاي داخلي آن از 99 پله تشكيل شده و ورودي مناره در جبهه غربي روي سطح پايه قرار گرفته است.

 اين بنا ارزشمند مربوط به دوره آل بويه (ديلميان )مي باشد و به شماره 376 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

درياچه كيو، نگین فیروزه ای رنگ شهر خرم آباد

"کیو"، در گویش لری مردمان خرم آباد به معنی کبود رنگ و آبی است و وجه تسمیه آن آب زلال و عمیق این دریاچه است که به رنگ آبی و نیلی دیده می شود.

این دریاچه با نمای دیدنی و زیبای خود به شهر خرم آباد جلوه خاصی داده و در کنار جاذبه های تاریخی فراوان در این شهر و چشمه های پر آب دره خرم آباد، این شهرستان را در ردیف یکی از شهرهای زیبای توریستی قرار داده است.

آب این دریاچه از چشمه ای که در زیر آن قرار دارد تامین می شود. مساحت دریاچه کیو هفت هکتار و عمق آن بین سه تا هفت متر است.

این دریاچه از ارزشهای توریستی درون شهری برخوردار و دارای شهر بازی و امکانات تفریحی متنوعی است. این دریاچه علاوه بر زیباییهای چشمگیر، زیستگاهی مناسب برای جانوران آبزی و پرندگان بومی و مهاجر نیز است.