یخچال های خشتی ابرکوه؛ بناهایی ایستاده بر بام تاریخ

به گزارش خبرنگار مهر، ابرکوه دارای آثار باستانی و تاریخی بسیاری است که هر کدام دارای ویژگی های خاص خود هستند.

یکی از این بناها که نمونه آن را می توان در ابتدای ورود به شهر ابرکوه از سمت استان فارس و یا خروجی از سمت یزد تماشا کرد، یخچال های خشتی است که با گذشت سالیان طولانی همچنان با شکوه پابرجا مانده و تقریبأ اکثر مسافران عبوری در کنار آن توقف می کنند و عکسی به یادگار می گیرند.

قدمت برخي از يخچالها به عهد قاجار و برخي ديگر به رونق جاده ابريشم برمي گردد و به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده اند.

در شهرستان ابرکوه و در نقاط مختلف چهار نمونه از این یخچال ها وجود دارد.

یکی از محققان آثار تاریخی ابرکوه در مورد این بناها به خبرنگار مهر گفت: از جمله بناهای قدیمی شهرستان ابرکوه، وجود چهار یخچال خشتی در این منطقه است که کار تولید و انبار یخ به وسیله این بناها انجام می شده است.

غلامعباس خاموشی افزود: در معماری یخچال ها، سازندگان بنا به نکات مهمی چون برودت مناسب برای نگهداری یخ، نوع مصالح ساختمانی بنا، چگونگی تولید یخ و عایق کاری بنا توجه داشته اند.

وی ادامه داد: هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه های تولید یخ و چاله وسیع مخروطی شکل است که بر فراز این چاله، گنبد بزرگ خشتی بنا شده است.

خاموشی گفت: دیوار گنبد در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به رأس نزدیکتر می شود از قطر آن کاسته شده است و گاه معمار برخي يخچالها مانند یخچال فتح آباد ابرکوه، براي کم کردن فشار وارد بر گنبد، آن را به صورت پله پله(مطبق) ساخته است.

وی ادامه داد: ورودی مخزن های یخ معمولأ رو به شمال قرار داشته است و به وسیله سطحی شیب دار، براي انتقال آسان یخ به حوضچه ها، مرتبط می شدند.

این محقق افزود: یخچال ها اغلب دارای دو در بوند که یکی در سمت شمال و دیگری در سمت جنوب قرار داشت و در زمستان از در شمال و در تابستان از درب جنوبی استفاده می شد و یخچال دار از طریق این درب، یخ را تحویل مشتری می داد و هنگامی که از درب ها استفاده نمی شد، آنها را با یک تیغه خشت و گل مسدود می کردند.

خاموشی در مورد ارتفاع زیاد یخچال ها گفت: ارتفاع بلند یخچال ها به این دلیل بوده است که با توجه به اینکه در طی روزهای گرم تابستان گرما در ارتفاع بالاتری قرار گیرد یخ ها ذوب نشوند.

وی افزود: معمرین می گویند پس از اینکه یخچال پر می شد، روی یخ ها را با یک نوع گیاه خشکیده به نام "پیزو" می پوشاندند.

معرفی کوتاهی از این بناهای تاریخی راه های دسترسی به این آثار تاریخی پایان بخش این گزارش خواهد بود.

یخچال ورودی ابرکوه

يخچال ورودي شهر ابرکوه از جمله آثار قديمي شهرستان ابركوه است كه با پلاني به صورت مدور و حجمي مخروطي شكل به صورت پله اي بنا شده است.

ارتفاع اين بنا حدود 20 متر است و سطح كف داخل بنا، گودتر از سطح زمينهاي بيروني ساخته شده است.

در کنار این بنا که در ورودی میدان ولی عصر(عج) شهر ابرکوه قرار دارد، اغلب اوقات شاهد حضور مسافران و گردشگران خارجی هستیم.

یخچال برزن

يخچال برزن از جمله آثار قديمي شهرستان ابركوه است كه كنار جاده ارتباطي روستاي مريم آباد واقع شده و با پلاني بصورت مدور و حجمي مخروطي شكل بنا شده است.

ارتفاع اين بنا حدود20 متر است سطح كف داخل بنا، گودتر از سطح زمينهاي بيروني ساخته شده است.

يخچال برزن داراي چهار بخش عمده، حوض بند، مخزن يخ، ديوارهاي سايه انداز و گنبد بزرگ روي مخزن است.

مصالح به كار رفته در اين بنا، سنگ و خشت خام و گل و چوب و آهك است كه ابتدا حدود 50 سانتي متر را با مصالح سنگ، ملات، ماسه و آهك بنا كرده اند و بقيه را با خشت و گل ساخته اند. از خصوصيات بارز اين بنا طرح و فرم ساخت آن است.

يخچال برزن داراي سه دريچه است كه در جبهه هاي شمالي، شرقي و غربي آن قرار گرفته است.

راحت ترین راه دسترسی به این بنا ورود به جاده منتهی به روستای مریم آباد در جاده خروجی به ابرکوه از سمت یزد است.

این جاده در کنار اداره جهاد کشاورزی ابرکوه قرار دارد و ابتدای جاده، علاوه بر نام روستا، تابلوی امامزاده عباسعلی که خود یکی از جاذبه های سیاحتی و زیارتی است، به چشم می خورد.

با طی مسافتی کوتاه در راهی آسفالته که به قسمت عمده باغات ابرکوه ختم می شود، می توانید علاوه بر دیدن این یخچال، از فضای مناسب این امامزاده نیز بهره ببرید.

يخچال هك شهرستان ابرکوه

يخچال هك در بخش بهمن و روستاي هك واقع شده است و پلانی مشابه دیگر یخچالها دارد.

ارتفاع اين بنا نیز حدود 20 متر است و سطح كف داخل بنا، گودتر از سطح زمينهاي بيروني ساخته شده است.

يخچال هك داراي چهار بخش عمده، حوض بند، مخزن يخ، ديوارهاي سايه انداز و گنبد بزرگ روي مخزن است.

راه دسترسی به این روستا نیز میدان خروجی ابرکوه از سمت فارس است و با مشاهده گنبد عالی که بر فراز کوه بلندی قرار دارد و ادامه مسیری که به شهر مهردشت ختم می شود، می توانید به فاصله اندکی از شهر ابرکوه به روستای هِک برسید.

در بازدید از این روستا می توانید گنبد سنگی و معروف آن را نیز که یکی از آثار تاریخی شهرستان است به نظاره بنشینید.

يخچال فتح آباد

این یخچال در صحرایی به همین نام قرار دارد.

برای دسترسی به آن کافی است در کنار سرو 4500 ساله ابرکوه نشانی از صحرای ذکر شده بگیرید تا شما را به کنار امامزاده شهیدان که در نزدیکی این یخچال قرار دارد، راهنمایی کنند تا شما علاوه بر دیدار از این اثر تاریخی به زیارت نوادگان بلافصل امام محمد باقر(ع) نیز نائل شوید.

-----------
گزارش و عکس: رحیم میرعظیم