سيزده بدر در فرهنگ و اساطیر ایرانی

در كتابهاي تاريخي و ادبي سده هاي گذشته، كه رسم ها، آيين جشن هاي نوروزي كهن را ذكر كرده اند چون تجارب الامم، آثار الباقيه، التفهيم، تاريخ بيهقي، مروج الذهب، زين الاخبارو نيز در شعر شاعران به ويژه شاعران دوره غزنوي – كه بيشترين توصيف جشن ها را در بردارد – اشارهاي به "سيزده بدر" نمي يابيم.

پرسش اينجاست كه اگر در كتاب هاي تاريخي و ادبي گذشته اشاره اي به سيزده بدر و هفت سين نمي يابيم، آيا اين رسم ها را بايد پديده اي جديد دانست و يا اين كه رسمي كهن است و به علت عام و عاميانه بودن در خور توجه نبوده و با معيارهاي مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟

حالت دوم را مي توان باور داشت. زيرا رسم و آييني كه بدين گونه در همه شهرها و روستاهاي ايران همگاني است و در بين همه قشرهاي اجتماعي عموميت دارد، نمي تواند عمري در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد. ديگر اين كه مي دانيم، كتاب هاي تاريخي و شعرهاي شاعران، رويدادها وجشن هاي رسمي را كه در حضور شاهان و خاصان دستگاه حكومتي بود بيان وتوصيف مي كرد. ولي سيزده بدر رسمي خانوادگي وعام و به بياني ديگر پيش پاافتاده و همه پسند و نه شاه پسند بود.

پيشينه وانگيزه برگزاري سيزده بدر،هرچه باشد در همه شهرها و روستاها وعشيره هاي ايران سيزدهمين روز فروردين رسمي است كه بايستي از خانه بيرون آمد و به باغ و كشتزار رو آورد و به اصطلاح روز سيزده را بدر كرد. خانواده ها در اين روز به صورت گروهي و گاه چند خانواده با هم غذاي ظهر را آماده كرده و نيز آجيل ها وخوردني هاي سفره هفت سين را با خود برداشته به دامان صحرا و طبيعت مي روند. به دامان صحرا رفتن، بازي كردن، دويدن، تاب خوردن از سرگرمي ها ويژگي هاي روز سيزده است.

در فرهنگ اساطيري براي رسم هاي سيزده بدر، معني هاي تمثيلي آورده اند. شادي و خنده، در اين روز به معني فرو ريختن انديشه هاي تيره و پليدي، روبوسي نماد آشتي و به منزله تزكيه، خوردن غذا در دشت، به آب افكندن سبزه هاي تازه رسته، نشانه دادن هديه به ايزد آب يا ناهيد و گره زدن سبزه براي باز شدن بخت تمثيلي براي پيوند زن و مرد براي تسلسل نسل ها، رسم مسا بقه ها به ويژه اسب دواني، يادآور كشمكش ايزد باران و ديو خشكسالي است.

اين باور همگاني چنان است كه اگر خانواده اي نتواند به علتي تمام روز را به باغ و صحرا برود، به ويژه با دگرگوني هاي جامعه شهري در بعدازظهر هر قدر هم مختصر براي" به در كردن سيزده" به باغ يا گردشگاه عمومي مي روند.

با دگرگوني صنعتي، شغلي، بزرگ شدن شهرها، فراواني وسيله رفت و آمد سريع السير، وسيله هاي ارتباط جمعي و ... به ناگزير شهرداري هاي شهرهاي بزرگ دشواري هاي رفت و آمد را پيش بيني مي كنند. وسعت خانه سازي ها و شهرسازي ها باعث شده كه خانواده ها سال به سال راه دورتري را براي"سيزده بدر" پشت سر بگذارند تا سبزه و كشتزاري بيابند.

باورهاي عاميانه

• اگر قصد سفر داريد پيش از سيزده سفر نكنيد. روز چهاردهم سفر كردن خير است.
• روز سيزدهم كار كردن نحس است.