به گزارش خبرنگار مهر، دکتر علی ربیعی، عضو انجمن جامعه شناسی ایران، عصر روز گذشته دوم تیرماه در نشست بررسی جامعه‌شناختی رفتار انتخاباتی مردم ایران که از سوی انجمن جامعه‌شناسی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، با انتقاد نسبت به سخنرانی های قبل گفت: بحثهای احساسی و مغرورانه در مورد انتخاب را نمی پذیرم، باید به صورت واقعی این انتخابات را تحلیل کنیم.
وی با انتقاد از اینکه جامعه ما سامان سیاسی ندارد، افزود: انتخابات ایران در بی سامانی سیاسی صورت می گیرد که این امر علتهای مختلفی دارد که یکی از آنها علتهای تاریخی است. رفتارشناسی رأی دهندگان در تمام دنیا برای نظام‌های سیاسی مهم است، پویایی جامعه، ثبات آن و همچنین فهم رفتار مردم در انتخاب‌های سیاسی آنها معنادار است. غالب انتخابات ما بعد از جنگ، انتخابات انقلاب گونه بوده است. انتخابات ما انقلابات شده است. یکی از دلایل نابسامانی سیاسی، این است که قدرت سیاسی علاقه دارد با مردم رابطه مستقیم داشته باشد.
وی با انتقاد از نحوه نظرسنجی‌ها در کشور اظهار کرد: نظرسنجی‌ها در کشور ما بیشتر توسط نهادهای شبه دولتی و با بار امنیتی انجام می‌شود و برخی از آنها نیز در آستانه انتخابات نیز مربوط به کاندیداهاست و جنبه تبلیغاتی دارد. رفتارشناسی درستی در حوزه رفتاری رأی دهندگان در کشور وجود ندارد و ما کتاب یا مقاله‌های زیادی در این زمینه نداریم، معمولا نتایج انتخابات در چند دوره اخیر در کشور ما غیرقابل تصور و پیش‌بینی بوده است و این موضوعِ مفید و جالبی نیست بلکه نگران کننده است. وقتی نتوان رفتار مردم را پیش بینی کرد چالش است. جامعه ای که سامان سیاسی ندارد، اعضاء در جامعه مدنی دنبال منجی ناشناخته هستند. ثبات جامعه بیشتر مد نظرم است و این نابسامانی را اصلا مطلوب نمی دانم.
وی با بیان مثالی در این زمینه گفت: در انتخابات سال 76 آقای ناطق نوری به ما گفت مگر شک دارید که من رأی می‌آورم؟ از طرف دیگر آقای خاتمی می‌گفت من آمده‌ام که فقط حرفم را بزنم و صدایم شنیده شود ولی دیدیم که نتیجه به نفع آقای خاتمی شد. در سال 84 نیز کسی فکر نمی‌کرد احمدی‌نژاد بیاید و رئیس جمهور شود و ما حد او را چنین نمی دیدیم ولی دیدیم که مردم او را انتخاب کردند.
این فعال سیاسی با بیان اینکه در این انتخابات نیز ترس و دلهره داشتیم و رفتار مردم برای ما قابل پیش‌بینی نبود، گفت: این اصلا چیز خوبی نیست و من معتقدم که رفتار انتخاباتی مردم باید براساس جامعه‌شناسی قابل پیش بینی باشد ما باید علت واقعی رفتار مردم در عرصه انتخابات را دریابیم و به آن توجه کنیم، ما در کشورمان سامان سیاسی نداریم و در یک بی سامانی سیاسی انتخابات انجام می‌شود؛ البته ممکن است برخی بگویند این بی‌سامانی سیاسی امر خوبی است ولی خوب نیست و این امر علتهای مختلفی دارد که برخی از آنها جنبه تاریخی دارد.
ربیعی با بیان اینکه کشورهایی که راه انتخابات را در پیش می‌گیرند یکسری لوازم را برای آن در نظر دارند که این لوازم را سامانه سیاسی آنها می‌سازد ولی ما در کشور با فقدان این موضوع روبرو هستیم، گفت: جامعه مدنی ما سامان سیاسی برای انتخابات ندارد. در دیگر کشورها نتایج انتخابات تقریبا قابل پیش‌بینی است ولی در کشور ما اینگونه نیست و مثلا حدود 10 درصد را می‌توان پیش‌بینی کرد و 90 درصد آن غیرقابل پیش‌بینی است. در کشورهای دیگر انتقال رأی و تغییر پیش بینی ها در حد چند در صد است اما در ایران انقلابی و به یکباره است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اغلب دوره‌های انتخابات در کشور ما بعد از جنگ، انتخاب‌های انقلاب‌گونه بوده است، گفت: ساختار قدرت در کشور ما از زمان پهلوی تا الان علاقه داشته که با مردم به صورت مستقیم حرف بزند و رفتار توده‌گرایانه داشته است به نحوی که میانجی بین مردم و حکومت وجود نداشته باشد. صرف‌نظر از این موضوع که این امر چه لذت‌ها یا نا لذت‌هایی دارد، اعضای جامعه مدنی در کشور ما دنبال منجی ناشناخته هستند.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه نتایج انتخابات با این وضع برای ما غیرقابل پیش‌بینی بود، بیان کرد: ما تصور چندان روشنی از اتفاقات نداشتیم. رسانه‌ها بعضا در فشار بودند که حتی از آقای خاتمی و دیگر سران اصلاح‌طلب حرفی نزنند و حتی تا سه - چهار روز قبل از انتخابات ما شاهد چنین فشارهایی بودیم. از سوی دیگر هشت سال بود که تلویزیون آقای خاتمی را شطرنجی نشان می‌داد و ما با این دشواری‌ها در عرصه انتخابات روبرو بودیم و با توجه به همین دشواری‌ها وارد فضای انتخابات شدیم.
وی با بیان اینکه آنچه گل انتخابات ما را شکل داد، یک سامان در بی نظمی یا به عبارت دیگر سامانه مبهم منجی خواه بود، اظهار کرد: ما شاهد ایجاد یک موج در آستانه انتخابات در کشور بودیم که بر این موج، تحول ارزشی، تغییر و تحول‌خواهی سوار بود.
ربیعی با بیان اینکه بعد از جنگ بر اساس تحول نسلی، موضع تحول‌خواهی در جامعه ما متفاوت شده است، افزود: موضوع دیگری که در این زمینه مهم بود، یک «لج» ملی بود که ما بعضا شاهد شکل‌گیری آن در کشور هستیم و نباید آنرا شوخی گرفت. ایرانی‌ها وقتی احساس می‌کنند یک نفر مظلوم واقع شده است، بیشتر به سمت و سوی آن می‌روند و در واقع این موضوع یعنی لج ملی، در عرصه تصمیم‌گیری مردم در جامعه ما بعضا به صورت اثرگذار عمل می‌کند.
وی با اشاره به اهمیت میل تغییرخواهی در جامعه ایران گفت: من نمی‌خواهم در این عرصه به اصلاح‌طلبان نمره بالا بدهم و بگویم که آنها چنین موجی را ایجاد کردند و نقش اصلی را در این زمینه ایفا کردند. در کنار آن نمی‌خواهم با ذوق بگویم که عقلگرایی ایجاد شده در بین اصلاح طلبان نقش اساسی را ایفا می‌کرده، بلکه معتقدم این تغییرخواهی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه با ذکر مثال‌هایی در این زمینه اظهار کرد: در مجلس سوم، دو سوم مجلس دست جریان چپ بود و در انتخابات مجلس چهارم مرحوم توسلی، نفر سی و یکم شدند و آقای ناطق‌نوری به دور دوم راه پیدا کردند و در آن زمان محمدجواد لاریجانی که نماد مذاکره با غرب بود، آقای ابوترابی که نماد احترام به جنگ بود و همچنین آقای حسینی که نماد اخلاق در خانواده است، در انتخابات مجلس در تهران حائز رتبه‌های اول تا سوم شدند.
ربیعی با بیان اینکه از همان دوره موج تغییرخواهی ایجاد شد، گفت: در آن دوره هژمونی گفتمان چپ ضعیف نبود ولی تغییرخواهی به آن هژمونی «نه» گفت. در انتخابات سال 76 این تغییرخواهی نسبت به کانون قدرت و طبقه متوسط رو به بالای اقتصادی و فرهنگی شکل گرفت. در این زمینه کاریزمای آقای خاتمی و «لج» ملی نیز تأثیرگذار بود. پدیده دوم خرداد بر اساس یک تغییرخواهی و تحولات اساسی ارزشی ایجاد شد و انتخاب خاتمی نتیجه این تحول‌خواهی بود.
ربیعی همچنین به انتخابات سال 84 اشاره کرد و یادآور شد: به اعتقاد من احمدی‌نژاد نیز در سال 84 رأی تغییرخواهی را آورد و در واقع رای واقعی آورد و جامعه به آن رأی داد. او در مناظره‌ها گفت اینها باید بروند، ولی نگفت که چه کسانی باید بیایند. وقتی که او گفت اینها باید بروند، ضمیرش را مشخص نکرد ولی جامعه متوجه ضمیر آن شد و کل افرادی که در مدیریت بودند را مد نظر داشت. گفتمان احمدی نژاد علیه وضع موجود آن زمان و علیه 30 سال قبل بود. در این انتخابات شعارهای احمدی نژاد شکست خورد و جامعه نگران بود و به دنبال منجی می گشت. احمدی‌نژاد بر روی موج تغییرخواهی نسبت به کانون قدرت و بزرگ‌نمایی در مورد برخی از افراد سوار شد، البته جنس آن تغییرخواهی متفاوت بود.
وی در ادامه به انتخابات ریاست‌جمهوری 24 خرداد 92 اشاره کرد و گفت: در انتخابات کنونی هاشمی مظلوم واقع شده بود، جامعه ترسیده بود و سیاست‌های احمدی نژاد شکست خورده بود، فشار اجتماعی زیاد بود و جامعه نگران بود و اینها باعث ایجاد موج تغییرخواهی شد. ضمن اینکه جامعه احساس کرد که رأی‌اش اثرگذار است و این مسأله بواسطه اطمینان‌بخشی صورت گرفته از ناحیه رهبری بود.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه باید تحلیل کرد که چرا آرای اقشار مختلف جامعه از طبقات گوناگون به هم نزدیک بوده و این آرا به سمت یک نفر رفته است، اظهار کرد: به نظر می‌رسد که این موضوع از یک ترس عمومی و دلشوره عمومی منشأ گرفته است. چرا رأی مردم در شهرها و روستاها و حتی مناطق قومی و قبیله ای هم به روحانی رأی دادند. این نشان ترس عمومی بود.
وی با بیان اینکه من احساس می‌کنم بعد از انتخابات، درگیری‌ها و تنش‌ها در بین مردم کمتر شده است، خاطرنشان کرد: بر اثر این تحولاتی که در جامعه رخ داد و نقشی که آقای هاشمی ایفا کرد جامعه فهمید ناسزاها و بدبینی هایی که نسبت به شخص ایشان روا داشته شده دروغ بوده است که البته من معتقدم تمام این فحش‌ها و حرف‌ها دروغ بوده است.
ربیعی با بیان اینکه مظلومیت آقای هاشمی، لج ملی و موج تغییرخواهی در ایجاد نتایج این انتخابات بسیار مؤثر بود، گفت: وقتی هاشمی ر دصلاحیت شد این لج ملی بیشتر شد و از طرف دیگر این تغییرخواهی که ناشی از وجود یک ترس در جامعه بود در پشت آقای روحانی قرار گرفت. مظلوم دوستی مردم ایران به پشت هاشمی آمد. جامعه در واقع ترسیده بود و شاهد نگرانی در بین مردم بودیم. هر روز ارزش پول ملی کمتر می‌شد و به نظر من در موج ایجاد شده اقشار و طبقات مختلف بسیار تأثیرگذار بودند. جامعه به هاشمی به عنوان پیر دانا و پیر خروج از بحران نگاه می کرد. البته اعتمادی که جامعه به خاتمی داشت هم بی تأثیر نبود.
وی به تعطیلی دانشگاه‌ها در آستانه انتخابات اشاره کرد و افزود: دانشگاه‌ها تعطیل شدند و سه میلیون دانشجو به شهرها و روستاها یعنی محل سکونت خود رفتند و در راستای ایجاد این موج تغییرخواهی مؤثر بودند. دانشجویان توانستند دیدگاه های خود را در خانواده و اطرافیان خود گسترش دهند. مردم در مناظره‌ها احساس کردند که روحانی می‌تواند موج تغییرخواهی آنها را نمایندگی کند و در واقع حرف‌ها و مطالبی را زد که حرف دل مردم بود و یا به قول ما کف خیابانی بود، مطالبی که مردم در زندگی روزمره خود با آن روبرو هستند.
ربیعی با بیان اینکه اعتماد جامعه به آقای خاتمی نیز در ایجاد این نتایج بی‌تأثیر نبود، گفت: در اینجا می‌توانیم به تعقل‌گرایی اصلاح‌طلبان که توانست بازی را هدایت کند نمره بالایی بدهیم. در عرصه این انتخابات شاهد بودیم که تدبیر آقای هاشمی پشت سر آقای روحانی قرار گرفت، این نیز یکی از عوامل موثر در استقبال عمومی به آقای روحانی و کسب رای بالا از سوی وی بود. من نگران این هستم که جریانی راه بیفتد که توقعات را از دولت بالا ببرد، اگر چنین اتفاقی بیفتد و توقعات بالا برود و دولت نتواند به این توقعات پاسخ دهد، برای دولت مشکل ایجاد می‌شود.
نظر شما