خزان گیاهان دارویی خراسان شمالی در بهار دلالان/ جای خالی فرآوری و صنایع تکمیلی

به گزارش خبرنگار مهر، در خراسان شمالی بیش از هزار و 100 گونه گیاهی شناسایی شده که از این تعداد حدود 350 گونه در زمره گیاهان دارویی قرار دارند.

شرایط مساعد آب و هوایی سبب شده تا تقریبا در تمام عرصه های طبیعی خراسان شمالی حداقل چندین گونه از گیاهان دارویی رشد کنند، گیاهانی که خراسان شمالی را به داروخانه ای سبز بدل کرده اند، داروخانه ای که داروهای خام آن متاسفانه خریداری جز واسطه ها و دلالان ندارد.

تاسف بارتر این که بهره برداری از این سرمایه سبز به درستی انجام نمی شود، سال ها است که شماری از روستاییان خراسان شمالی در اواخر فصل تابستان و پاییز هر چه قدر که بتوانند گیاهان دارویی را به شیوه سنتی جمع آوری کرده و به صورت خام و به قیمتی ناچیز در اختیار دلالان قرار می دهند.

فارغ از این که بهره برداری های سنتی و نادرست، سبب از بین رفتن بخشی از این گیاهان می شود، این شیوه جمع آوری غالبا به چند گونه خاص خلاصه می شود و بسیاری از گیاهان دارویی استان نیز بدون استفاده خشک می شود و یا با چرای دام از بین می رود.

هر چه هست همین میزان اندک گیاهان دارویی جمع آوری شده نیز به دلیل نبود صنایع فرآوری و بسته بندی از استان خارج می شود و پس از بسته بندی، بخشی کوچکی از آن در کشور توزیع و بیشتر آن هم با نام استان های دیگر صادر می شود.

خراسان شمالی؛ داروخانه گیاهی شرق کشور

يك كارشناس ارشد منابع طبيعي در زمينه گياهان دارويي خراسان شمالي مي گويد: اگر چه تاكنون حدود 350 گونه گياه دارويي در خراسان شمالي شناسايي شده اما تعداد گونه هاي گياهان دارويي در استان بيش از اين تعداد است و با تحقيقات بيشتر مي توان بيش از 400 گونه گياه دارويي در خراسان شمالي شناسايي كرد.

حميد عتباتي اظهار مي كند: با اين وجود در حال حاضر نحوه بهره برداري از اين گياهان دارويي سنتي بوده و جمع آوري، فرآوري و استفاده از اين گياهان در خراسان شمالي با وجود پيشرفت فراوان علم در اين حوزه، به نسبت 40 سال پيش تغيير چنداني نكرده است.

وي مي افزايد: از طرف ديگر با توجه به اين كه خراسان شمالي برخي گونه هاي شاخص و منحصر به فرد گياهان دارويي را دارد، لازم است در اين زمينه تحقيقات و پژوهش هاي علمي صورت گيرد و آنگاه نسبت به اجراي طرح هاي توسعه اي و كاشت اين گياهان دارويي در سطح هاي وسيع اقدام كرد.

عتباتي عنوان مي كند: متاسفانه در اين بخش تاكنون اقدام چشمگيري نشده و هنوز نيز بيشترين سطح زير كشت گياهان دارويي در خراسان شمالي مربوط به گونه زيره است كه بيش از مصرف دارويي به عنوان چاشني غذايي مصرف مي شود.

او نيز مهم ترين دليل عدم رونق صنعت گياهان دارويي در استان را عدم وجود صنايع بسته بندي و تكميلي اين بخش مي داند و مي گويد: فرآوري گياهان دارويي صنعتي جديد به شمار مي رود و براي راه اندازي و توسعه آن در استان لازم است دستگاه هاي متولي به صورت كارشناسي و قوي وارد ميدان شوند.

عتباتي اطلاع رساني و آموزش را در اين زمينه ضروري ذكر مي كند و مي افزايد: همزمان با راه اندازي صنايع تكميلي مي بايد طرح هاي علمي توسعه اي و بهره برداري از گياهان دارويي نيز در خراسان شمالي اجرا شود و اجراي اين طرح ها هم با اولويت به دانش آموختگان رشته هاي منابع طبيعي و كشاورزي واگذار شود.

وي اظهار مي كند: با اجراي اين طرح ها و نيز راه اندازي صنايع تكميلي با توجه به توانمندي هاي استان به طور متوسط براي 30 هزار نفر اشتغال فصلي و براي تعدادي نيز اشتغال دائمي ايجاد مي شود.

عتباتي مي گويد: با اجراي علمي طرح هاي توسعه و بهره برداري از گياهان دارويي در خراسان شمالي، روند رو به نابودي برخي از اين گونه هاي گياهي كه در سال هاي اخير به دليل بهره برداري هاي سنتي و نادرست آغاز شده، متوقف شده و از طرف ديگر سود اقتصادي سرشاري نيز نصيب استان مي شود.

به گفته وي با اجراي اين طرح ها روستانشيناني كه اكنون به صورت سنتي اقدام به جمع آوري گياهان دارويي مي كنند و محصولات جمع آوري شده را با قيمتي ناچيز در اختيار واسطه ها قرار مي دهند، ساماندهي شده و درآمد دريافتي آنها نيز افزايش مي يابد.

تیشه به ریشه گیاهان دارویی خراسان شمالی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: تاکنون 350 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است.

موسی صابری اظهار می کند: آنغوزه، باریجه، گون، کتیرا، کندل، بومادران، افسطین، کاسنی، خاکشیر اصل، کاکوتی (آنخ)، شیرین بیان، مریم گلی، زرشک و زیره سیاه از جمله گیاهان دارویی شاخص خراسان شمالی محسوب می شوند.

این مسئول اضافه می کند: همچنین برخی از گونه های گیاهان دارویی در خراسان شمالی در قالب ذخیره گاه ژنتیکی مورد حفاظت قرار می گیرند که از آن جمله می توان به  لاله واژگون، قره قات و باریجه اشاره کرد.

صابری می افزاید: برداشت هاي نادرست و سنتي روستاييان در سال هاي گذشته سبب شده تا برخي از گونه هاي گیاهان دارویی در استان مانند لاله واژگون، ختمی، زنبق، قره قات، کاسنی و ... به مرز نابودی برسند و اكنون به ناچار برداشت آنها ممنوع شده است.

وی در ادامه در مورد میزان بهره برداری از این گیاهان دارویی عنوان می کند: علاوه بر برداشت سنتی از سوی روستانشینان، اکنون 13 طرح توسعه و تکثیر گیاه دارویی باریجه به مساحت 54 هزار هکتار در خراسان شمالی در دست اجرا است و از این سطح نیز سالیانه بیش از 23 تن باریجه برداشت می شود.

صابری می گوید: البته میزان برداشت کلی گیاهان دارویی در استان به دلیل آن که بسیاری از گونه های طبیعی از عرصه های ملی جمع آوری می شود؛ مشخص نیست اما این میزان حدودا به 30 تن در سال می رسد.

وی اظهار می کند: در هر صورت همین میزان برداشت گیاهان دارویی در خراسان شمالی نیز غالبا به صورت خام از استان خارج می شود و پس از فرآوری و بسته بندی در استان های دیگر، به خارج از کشور صادر می شود.

صابری می گوید: با توجه به این که در خراسان شمالی صنایع بسته بندی و فرآوری گیاهان دارویی وجود ندارد، گیاهان دارویی جمع آوری شده از سوی دلالان به صورت خام خریداری شده و از استان هاي فارس، خراسان رضوي و اصفهان به کشورهاي ديگر صادر مي شود.

وی می افزاید: البته اکنون در استان چند کارگاه کوچک بسته بندی اولیه گیاهان دارویی وجود دارد اما به دلیل این که کیفیت بسته بندی مناسبی ندارند؛ نمی توانند در این زمینه چندان موفق باشند.

صابری مهم ترین مشکل توسعه صنعت گیاهان دارویی در خراسان شمالی را نبود صنایع فرآوری و بسته بندی در استان، پراکندگی حوزه های رویش گیاهان دارویی و نیز عدم رغبت سرمایه گذاران بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش ذکر می کند.

اين مسئول مي افزايد: مهم ترين علل بي توجهي به حوزه اقتصادي گياهان دارويي در خراسان شمالي نيز ناآگاهی از مزیتهای اقتصادی آن و نبود شرکتهای فرآوری دانش بنیان مرتبط در استان است.

وي اظهار مي كند: اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي آماده است طرح هاي توسعه و بهره برداري از گياهان دارويي را به دانشجويان و فارغ التحصيلان رشته هاي مرتبط ارائه كند تا علاوه بر درآمدزايي و اشتغال براي آنها، زمينه صادرات گياهان دارويي استان نيز فراهم شود.

به گفته وي همچنين اين اداره كل نهايت همكاري را با آن دسته از سرمايه گذاراني كه بخواهند نسبت به راه اندازي صنايع تكميلي گياهان دارويي در استان اقدام كنند؛ خواهد داشت.

مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي مي گويد: با فرآوري گياهان دارويي و بسته بندي مناسب آنها؛ ارزش افزوده اين گياهان دارويي در کشور بيش از دو برابر و در خارج از كشور به بيش از سه برابر افزايش مي يابد.