زنده ماندن میراث پیشینیان در جشنهای زمستانه تفرشی ها/ شهرهای کوچک پیشتاز جنبش فرهنگی

به گزارش خبرنگار مهر، آداب و رسوم هر قوم و ملتی شناسنامه و هویت آن ملت محسوب می شود و به عنوان عامل مشترک بین مردمان یک قوم، قلوب آن ها را به هم پیوند می زند.

حفظ و گسترش آداب و رسوم و شناساندن آن به نسل جدید بخشی از گذار از سنت به دنیای مدرن است زیرا نسل امروز باید با شناخت کامل گذشته به آینده رجوع کند و همین امر لزوم حفظ و احیای سنت هایی که در گذز زمان و سینه به سینه به ما رسیده است را الزامی تر می کند.

استان مرکزی، استانی با پیشینه تاریخی است که برخی مناطق آن دارای آئین های سنتی هستند که ثبت ملی و بین المللی شده اند و به عنوان میراث و هویت معنوی این خطه برای همیشه حفظ شده اند. شهرستان تفرش یکی از این شهرستان هاست که 50 اثر از 800 آثار ملی ثبت شده کشور را به خود اختصاص داده است.

دبیر جشنواره زمستانی روستایی تفرش با اشاره به برگزاری جشن زمستانی روستایی در این شهرستان به خبرنگار مهر گفت: این برنامه در راستای معرفی و حفظ فرهنگ کهن این شهرستان در نظر گرفته شده است.

"از خود بیگانگی" چالش فراروی جوامع بشری

یوسف شاه حسینی با بیان اینکه "از خود بیگانگی" از چالش های فراروی جوامع بشری به خصوص جوامع توسعه نیافته محسوب می شود، افزود: احیای ادبیات عامیانه و فرهنگ اصیل و کهن هر قوم، می تواند کمک شایانی به گذر نسل امروز از این بحران بنماید.

وی معتقد است: شهرهای کوچک به دلیل حفظ اصالت ها و ارزش های کهن خود می توانند پیشتاز این حرکت و جنبش فرهنگی باشند.
 

شاه حسینی با اشاره به اینکه فرهنگ سرزمینمان ریشه در تمدن غنی ایرانی اسلامی دارد، اظهار کرد: احیای آئین ها و سنت های بومی، معرف هویت و پیشینه درخشان این مرز و بوم و پشتوانه ایستایی این سرزمین در برابر تهاجمات فرهنگی بیگانه باشد.

وی با اشاره به اینکه جشن زمستانی روستایی در آخرین جمعه بهمن ماه در روستای آسیاب جلال تفرش برگزار خواهد شد، افزود: این جشن همه ساله 40 روز از زمستان رفته آغاز می شود و معمولا تا اول اسفند ادامه دارد.

شهرهای کوچک پیشتاز جنبش فرهنگی

شاه حسینی ادامه داد: کوسه گلدی و آوازهای چوپانی مهم ترین برنامه های این جشن بوده است و چوپانان بعنوان برگزار کنندگان این جشن، خرج سالیانه خود را با گرفتن انعام از مردم در قبال برگزاری این برنامه در گذشته ، تامین می کردند.

وی با بیان اینکه هدف اصلی برگزاری این جشن احیا و معرفی این آداب است، اظهار کرد: برگزاری چنین برنامه هایی علاوه بر احیای این آداب در جذب توریست نیز بسیار موثر است.

شاه حسینی توضیح داد: در جشن امسال بنا بر این است که علاوه بر کوسه گلدی و آوازهای چوپانی، رقص محلی، مراسم پرده خوانی، نقل خوانی چگور و به تخت نشستن داماد بعنوان آثار معنوی و سنتی دیگر این شهرستان اجرا خواهد شد.

وی در خصوص آئین کوسه گلدی گفت: کوسه گلدی (کوسه گردی) یک نمایش آيینی و سنتی در تفرش  از زمان های بسیار قدیم است که تا حدود چهل سال پیش در نقاط تفرش و حوزه استان مرکزی که کم و بیش در شیوه اجرا یکی بود، برگزار می شده است.

کوسه گلدی و آوازهای چوپانی مهم ترین برنامه های این جشن

شاه حسینی ادامه داد:  این نمایش در تمام این مناطق به تفاوت از اول چله کوچک(دهم بهمن)  تا اول آفتاب به حوت (اول اسفند) که برف و یخ کم کم آب می شد و به قول قدیمی ها زمین نفس آشکار می کشید و تا روزهای پیش از نوروز، این مراسم نمایش گونه که در آن نقش کوسه مشترک بود، برگزار می شد.

وی افزود: این نمایش آئینی سنتی به نام های کوسه گردی در تفرش، کوسه کوسه در ساوه و کوسه گلدی در روستاهای شاهسون نشین و کوسه ناقالدی در اراک و کوسه گلین در آشتیان و مانند اینها نامیده می شدند و با تفاوت هایی در سایر مناطق ایران نیز وجود داشته است.

شاه حسینی ادامه داد: کوسه گلدی kousa galdi نام جشنی است که در دهم بهمن ماه هر سال یعنی پایان چله بزرگ توسط چوپانان در تفرش برگزار می شد.

وی توضیح داد: کوسه گلدی مردی چوپان بوده كه خروجش علیه زمستان و بیكارگی صورت می گرفته با آواز ابتدای اسفندماه به در حصار روستاییان می رفته و با ضرب یك لگد به در هر طویله فرا رسیدن فصل بهار را نوید می داده است.

شاه حسینی گفت: كوسه گلدی با رفتارش به روستاییان می فهمانده كه نگهداری گاو، گوسفند و الاغ در طویله بیش از این سودمند نیست و ضمنا دستمزد سالانه خود را نیز دریافت می كرده است.

آوازهای چوپانی سرشار از محتوای غنایی

وی در خصوص آواز چوپانی گفت: آوازهای چوپانی سرشار از محتوای غنایی است و بیشتر حول تنهایی و موضوعات مهم زندگی چوپانی می گذرد.

پژوهشگر نمایش های آئینی تصریح کرد: برای زندگی چوپانی و به طور کلی دامداری سنتی، گرگ مشکلی است که بیشترین سهم از زندگی چوپانان و خانوده های آنان را به خود مشغول می دارد.

شاه حسینی افزود: لذا گرگ یکی از عناصر سازنده ترانه های چوپانی به شمار می رود بعنوان نمونه  سه پنج سال است به چوپانی رسیدم/ چنین دشت و بیابانی ندیدم/ عجب دشتی چه دشت لاله زار است/ زمین و کوه و صحرا لاله زار است/ نمی دانم چرا این گوسفندان/ علف کم می خورند در این بیابان/ چرا ای گوسفندان ناله دارید/ سر آب و علف خوردن ندارید/مگر گرگی در این صحرا عیان است/ که میش و بره دائم در فغان است/ و ...

این کارگردان نمایش های آئینی ادامه داد: آئین به تخت نشستن داماد از رسم های زیبای استان مرکزی است که در روز عروسی انجام می شود.

شاه حسینی افزود: قبل از اینکه داماد به خانه عروس برای آوردنش برود، به حمام می رود و آئین به تخت نشستن داماد از زمانی آغاز می شود که داماد از حمام بیرون می آید.

وی ادامه داد: پس از بیرون آمدن داماد، وی را بر تختی می نشانند و پدر داماد لباس دامادی بر تن وی می کند و کلاه دامادی را بر سرش می گذارد.

دور کردن چشم زخم از دیگر بخش های این آئین

شاه حسینی گفت: در این مراسم داماد دو ساقدوش دارد که یکی مجرد و دیگری متاهل است و پدر داماد یکی یک دستمال ابریشم نیز به آن ها می دهد.

این کارشناس آئینی دور کردن چشم زخم را از دیگر بخش های این آئین خواند و توضیح داد: چرخاندن اسفند بر سر داماد و شکستن تخم مرغ در پشت پای داماد از آداب این بخش است.

شاه حسینی با بیان اینکه دادن "سرحمامی"  یکی از بخشهای مهم این مراسم است، توضیح داد: مهمانان هدایا و انعام خود را در مجمع های بزرگ برای داماد می آورند که این هدایا شامل قند، شیرینی، آجیل، خشکبار و میوه های فصل است.

وی گفت: پس از آن گروه های جوان گرد هم می آیند و به اجرای بازی های بومی، محلی و رقص های چوبکی می پردازند.

این مراسم از صبح تا ظهر به طول می انجامد

شاه حسینی با بیان اینکه این مراسم از صبح تا ظهر به طول می انجامد، افزود: در پایان مراسم پس از اینکه مهمانان با ناهار پذیرایی شدند، هدایا و سرحمامی بین آنان تقسیم می شود.

وی مراسم " نقل خوانی چگور" را از دیگر آئین های اجرایی در این مراسم خواند و گفت: این آئین نقل شاه خطایی شامل صلوات و درود بر محمد و ائمه اطهار و نصیحت پدر به پسر است.

شاه حسینی با بیان اینکه پرده خوانی رستم و سهراب نیز دیگر نمایش آئینی در این روز است، ادامه داد: پرده خوانی، نوعی نمایشِ مذهبی ایرانی. در این نمایش کسی با عنوان " پرده خوان" از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، را با کلام آهنگین روایت می‌کند.

جشن آئین بومی محلی زمستانی روستایی در  تفرش فرصتی برای احیای سنت ها و ایجاد نشاط و همدلی در میان مردمان است.

و اما اهمیت برگزاری چنین جشن هایی، قطعا  اگر افراد هر جامعه ای با پیشینه ی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود، بیگانه و از روابط بین افراد اجتماع و ارزش ها و هنجارهای حاکم بر شئونات زندگي آنان بی خبر باشند،قدرت ایستادگی در برابر هر فرهنگ مهاجمی را نخواهد داشت. اگر گذشته، ریشه و هویت هر فرد، قوم، جامعه و ملتی است، باید کاوید و آن را یافت. انگل ها را از او دور ساخت و اصل آن را تقویت کرد تا بتواند به حیات خود ادامه دهد و ضمن حفظ شاخ و برگ های کهن سنت، جوانه های نو روییده ی امروز را نیز با همان شیرابه و اصالت، تغذیه نماید.

..........................................

گزارش: سمیه انصاری فر