غرق شدن دریاچه ارومیه در گرداب فرصت سوزی ها/ مرگ بزرگترین دریاچه نمکی جهان و تکرار دورهای باطل

به گزارش خبرنگار مهر از تبریز، هرچند به عقیده کارشناسان بحران دریاچه ارومیه از 15 سال پیش شروع شده اما بطور جدی از سال 86 مورد توجه قرار گرفته و در طول این سال ها بقدری در خصوص این بحران گفته اند و نوشته اند که دیگر نیازی به توصیف مشخصات زیست بومی و جغرافیایی و تبعات گسترده خشکی این دریاچه نیست بطوریکه وقتی تصمیم می گیری درباره دریاچه ای بنویسی که روزگاری نه چندان دور یکی از جاذبه های طبیعی منطقه آذربایجان بود، خود هم احساس تکرار می کنی.

اما اظهارات و اقدامات چند ماه گذشته مسئولان مرتبط با این موضوع و تصمیمات آنها انگیزه ای است که موجب می شود دوباره در این خصوص قلم بدست گیری و از دورهای باطلی بنویسی که چندین سال است در اشکال مختلف و توسط افراد متفاوت تکرار شده و در آخرین مورد از این دست، خبر می رسد که ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه با تشکیل کمیته های راهبردی و بکارگیری صفی طولانی از اسامی و عناوین افراد به دنبال بررسی طرح هایی است که گاه با عنوان طرح های 24 گانه و گاه 19 گانه مطرح می شوند و در واقع همان طرح های معروفی هستند که سال هاست پس از جدی شدن بحران دریاچه ارومیه در میان مسوولان و نهادهای متعدد دست بدست می شوند بی آنکه از این طرح ها نسخه ای برای درمان تشنگی دریاچه پیچیده شود.

نشست اخیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه با استانداران و مسوولان اجرایی استان های آذرباجان شرقی و غربی در حالی برگزار شد که همه افراد حاضر متفق القول بر این موضوع اذعان داشتند که تمام اقداماتی که تاکنون برای نجات دریاچه صورت گرفته، بدون متولی خاص و مشخص بوده و هر مسوول و نهادی بنا به تشخیص و صلاحدید خود و بدون در نظر گرفتن برنامه ریزی های کوتاه، میان و بلند مدت راهکار و اقدامی مقطعی ارائه کرده و نتیجه همین شده که اکنون به گفته کارشناسان، دریاچه ارومیه از لحاظ زمین شناسی دریاچه ای مرده است.

گزینه های نجات دریاچه ارومیه تا اردیبهشت 93 روی میز کمیته راهبردی!

دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه در این نشست مشترک از تشکیل کمیته ای راهبردی برای ارائه نسخه ای علمی و قابل اجرا به دولت تا پایان اردیبهشت ماه خبر داد و افزود: این کمیته با مرکزیت دانشگاه شریف و همکاری دانشگاه های تبریز، ارومیه، تهران و نیز دانشگاه صنعتی امیر کبیر و با هدف تجمیع نظرات و سناریوهای مختلف نجات دریاچه ارومیه حتی از طریق مشاوره با کشورهایی که تجربه مشابه یا پیشنهاداتی در این خصوص دارند، تشکیل شده است و تا اردیبهشت 93 برای ارائه طرح های اجرایی از دولت فرصت خواسته ایم.

وی با اشاره به هزینه های سنگین احیای دریاچه ارومیه گفت: هزینه های مورد نیاز برای احیای این دریاچه ممکن است از برآوردهای پیشین بسیار فراتر و حتی هزاران میلیارد باشد اما رییس جمهور بنا به قولی که برای احیای این دریاچه داده با جدیت بدنبال اجرای طرح نجات دریاچه بوده و مصر بر انجام این مهم در کمترین زمان و با صرف هر مقدار اعتبار مورد نیاز است.

کلانتری در ادامه افزود: با توجه به مصوبه هیات دولت برای تحقق این وعده  بدون توجه به هزینه های احتمالی و جهت ارائه راهکار علمی و عملی برای بحران دریاچه ارومیه و نیز به دلیل تکثر و اختلاف نظرهای بسیار در خصوص راهکارهای مرتبط با چنین موضوع حساسی، کمیته راهبردی نجات دریاچه ارومیه در گام اول تلاش می کند تا با ایجاد وحدت نظر در خصوص راهکار مناسب، تا پایان اردیبهشت ماه نسخه علمی و عملی نجات دریاچه ارومیه را به دولت ارائه کند تا اقدامات عملی در این خصوص صورت گیرد که البته این کار اجرایی طولانی مدت خواهد بود.

وی در مورد زمان احتمالی احیای دریاچه خاطر نشان کرد: دریاچه ارومیه بیمار است و گام نخست در درمان، تشخیص بیماری است و چون به اعتقاد زمین شناسان بدلیل جایگزینی سدیم با منیزیم، دریاچه ارومیه دریاچه ای مرده است، بنابراین باید کار مطالعاتی دقیقی در این خصوص صورت گیرد که هم زمان بر و هم نیازمند هزینه های بسیار سنگینی است که البته به گفته رییس جمهور و بخاطر اهمیت منطقه آذربایجان برای کشور، تامین هزینه های این طرح بلامانع خواهد بود.

به هیچ وجه اجازه نخواهیم داد مساله دریاچه ارومیه دوباره حالت امنیتی به خود بگیرد

دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه بر لزوم شفاف سازی و اطلاع زسانی صحیح در خصوص احیای دریاچه ارومیه برای مشارکت مردم تاکید و تصریح کرد: متاسفانه در دولت گذشته مساله دریاچه ارومیه حالت امنیتی پیدا کرد و هرگونه حرکت مردمی برای نجات دریاچه با برخوردهای نامناسب امنیتی پاسخ داده شد که دیگر اجازه نخواهیم داد چنین موضوعی رخ ندهد چرا که مهمترین گروهی که از این بحران متاثر هستند خود مردم منطقه اند و باید در جریان کلیه اقدامات قرار گیرند و بر همین اساس تمام موضوعات ریز و درشت این حوزه با حزئیات اطلاع رسانی خواهد شد.

مشاوره و کارهای علمی بی نتیجه، شانس احیای دریاچه ارومیه را کاهش می دهد

رییس محیط زیست آذربایجان غربی نیز با انتقاد از فرصت سوزی در اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه گفت: در واقع دیگر از مشاوره های بی ثمر و صحبت در این خصوص خسته شده ایم و می طلبد که یکی از طرح های احیا هرچه سریع تر اجرا شود و از این طریق مسیر برای ارزیابی درست و در صورت نیاز اجرای طرح های دیگر گشوده شود که البته ساختار تعریفی جدید برای ستاد احیا مناسب و قابل قبول است اما باید به این نکته نیز توجه داشت که این ستاد بخاطر مشاوره و کار علمی نباید از عملیات اجرایی غافل شود.

مهدی عباس نژاد مشخص نبودن متولی را مهمترین آسیب در اجرایی شدن طرح های احیای دریاچه ارومیه دانست و افزود: ضمانت اجرایی ستاد ملی احیا، برطرف کردن موانع قانونی در اجرای طرح هایی چون برخورد با چاه های غیرمجاز، ایجاد بستر برای پذیرش اجتماعی اجرای طرح ها، توجه جدی به بحث آبخیزداری و آبخوان داری، وحدت سیاست در سازمان ها و نهادهای مرتبط با بحران دریاچه و لزوم تصمیم سازی و تصمیم گیری از صف و اجرا در ستادهاف از مهمترین مواردی هستند که برای احیای دریاچه ارومیه مورد توجه قرار گیرند.

هر اقدام عملی برای احیای دریاچه نیازمند پشتوانه علمی است

معاون پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف نیز که به عنوان ستاد اصلی کمیته راهبردی احیای دریاچه ارومیه معرفی شده، در این مورد معتقد است: احیای دریاچه ارومیه به حد کافی پیچیده است و دیگر نیازی به پیچیده کردن آن بواسطه طرح مباحث حاشیه ای و مختلف نیست و از سوی دیگر نباید در این خصوص ساده انگاری کرد چرا که این موضوع نیز موجب از میان رفتن تمدن هزاران ساله این منطقه می شود و همه این موارد زمانی عملی خواهند شد که کارهای اجرایی از پشتوانه علمی درست برخوردار باشند.

تجریشی در ادامه تصریح کرد: بر همین اساس در جلسات کمیته راهبردی نخست جمع بندی و ارائه تصویر شفاف از مساله دریاچه ارومیه مد نظر است و از سوی دیگر بدنبال مدیریت دانش و تجمیع نظرات در مورد این معضل هستیم تا از این طریق سناریوها و طرح های اجرایی ممکن را برای اجرای برنامه های کوتاه، میان و بلند مدت از اواخر اردیبهشت مشخص کنیم.

کمیته ای 40 نفره در قالب شش کمیته فنی، مسوول ارزیابی وضعیت دریاچه ارومیه

معاون تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی نیز در این نشست از رایزنی های گسترده فنی برای ارائه طرح های اجرایی خبر داد و گفت: نخستین گام در ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه، تمرکز بر دریافت و تحلیل و ارزیابی و مشورت با کلیه کسانی است که تجربه های مشابه مانند دریاچه آرال، بحرالمیت و ساوث لیک یا پیشنهاداتی اجرایی در این خصوص دارند تا بر این اساس استراتژی های رفتارشناسی، آینده نگری و برون رفت از بحران به دولت ارائه شود.

سعید کشاورزی در ادامه خاطر نشان شد: در گام دوم تصمیمات گرفته شده در مرحله نخست با هدف کمک به حل بحران طبق اولویت های مشخص شده، اجرایی می شوند که با توجه به وضعیت دریاچه دیگر به هیچ عنوان فرصت سعی و خطا در مدیریت بحران را نداریم و باید اصل بر توافق همه افراد و سازمان های دخیل روی طرح های مورد نظر باشد.

وی در خصوص ساختار کمیته راهبردی که وظیفه ارائه راهکار تا اردیبهشت را بر عهده گرفته نیز گفت: این کمیته از ترکیبی 40 نفری و حوزه های 9 گانه و شش کمیته فنی تشکیل می شود که یافته های آن در مرحله اول به دولت ارائه می شود و در مرحله دوم با همکاری شوراهای منطقه ای برای زمینه سازی های لازم از طریق استانداران کردستان، آذربایجان غربی و شرقی و برخی دیگر از نمایندگان مجلس و مسوولان و افراد ذینفوذ استان ها به طرح های عملیاتی تبدیل می شوند.

لزوم کوچک سازی ساختار اجرایی در نجات دریاچه ارومیه

استاندار آذربایجان شرقی نیز با مثبت ارزیابی کردن تشکیل کمیته راهبردی در ستاد ملی دریاچه ارومیه اظهار داشت: تشکیل کمیته راهبردی نجات ارومیه با مرکزیت دانشگاه شریف نقش مهمی در مشخص کردن متولی این امر خواهد داشت چرا که اقدامات صورت گرفته در خصوص نجات این دریاچه به عنوان مهمترین دغدغه مردم منطقه آذربایجان، پیش از این بصورت بخشی و پراکنده انجام می شد.

وی در ادامه افزود: پیشنهاد می کنیم دانشگاه شریف به عنوان ستاد تصمیم گیری و کمیته های مربوطه نیز وجود داشته باشند و در کنار آن شورای استانی این ستاد مرکزی در استان های آذربایجان شرقی و غربی نیز با مشارکت سازمان های مردم نهاد و نهادهای زیربط تشکیل شود تا با ریاست استانداری به عنوان مجری تصمیمات، تمام ارگان های مربوطه برای نجات دریاچه ارومیه بکار گرفته شوند.

جبارزاده با تاکید بر کوچک سازی ساختار اجرایی در نجات دریاچه ارومیه تصریح کرد: شوراهای منطقه ای و کمیته های متعدد در ستاد مرکزی با نفرات زیاد، نه تنها کمکی به تصمیم گیری ها نمی کند بلکه همین تعدد نفرات و نظرات می تواند مشکل ساز نیز باشددر حالی که محول شدن امور اجرایی به استانداری ها به عنوان متولیان اصلی استانی موجب تسریع در اجرای طرح هاهی احیای دریاچه ارومیه با استفاده از اعتبارات مصوب و یا حتی منابع استانی شود.

استاندار آذربایجان شرقی در پایان گفت: امیدواریم این اقدامات در تسریع اجرای طرح هایی چون انتقال آب از ارس در کنار آبرسانی از رودخانه زاب موثر باشد چرا که حتی اگر این انتقال آب از ارس نتواند مستقیماً دریاچه ارومیه را نجات دهد، دست کم  می تواند در حل مشکل حوزه های آبریز دریاچه تاثیر بسزایی بدنبال داشته باشد.

سازمان حفاظت محیط زیست کشور مخالف انتقال آب ارس به دریاچه ارومیه است

از سوی دیگر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز در سفر هفته گذشته خود به آذربایجان شرقی و در شورای اداری این استان از مخالفت سازمان متبوع خود در خصوص انتقال آب از رودخانه ارس به دریاچه رو به مرگ ارومیه و بررسی برخی طرح های دیگر برای نجات دریاچه خبر داد و با اعلام نبود ارزیابی‌های لازم و کافی به عنوان دلیل اصلی این مخالفت گفت: انتقال آب مجازی به حوضه دریاچه ارومیه مناسب نبوده و نه تنها این طرح دستاوردهای اقتصادی ندارد بلکه به بخش کشاورزی منطقه هم آسیب می رساند.

 معصومه ابتکار با اشاره به مشخص شدن خروجی اقدامات صورت گرفته توسط ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تا خرداد سال آینده خاطر نشان کرد: نتایج مطالعات کارشناسان طرح ملی احیای دریاچه ارومیه تا خرداد اعلام می‌شود و ما نباید وضع جاری طرح‌های موجود را معطل آن بکنیم، بنابراین لازم است حق‌آبه دریاچه از محل ذخیره سدهای موجود در حوزه دریاچه در اسرع وقت تامین شود.

وی در خصوص بهترین گزینه تعدیل وضعیت دریاچه در شرایط فعلی بهترین برای ، گفت: با توجه به اینکه بدلیل پایین بودن دما در منطقه تبخیری به علت افزایش دما وجود ندارد و در این برهه از سال برداشت برای کشاورزی نیز صورت نمی‌گیرد، رهاسازی آب‌ سدها بهترین اقدام برای بهبود وضعیت دریاچه است و در کنار آن برای حوضه آبریز دریاچه نیز باید ارزیابی‌های راهبردی جدید و جامع تعریف و تدوین شود چرا که بدون بازنگری و بررسی‌های عمیق کارشناسی در زمینه مداخلات حوضه آبریز هر طرحی با شکست مواجه می‌شود.

 رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور بر ضرورت تغییر روش‌های قبلی برای نجات دریاچه ارومیه تاکید کرد و اعلام کرد: طرح ارزیابی راهبردی زیست محیطی دریاچه ارومیه در سازمان محیط زیست کشور در حال تدوین است و بر اساس این طرح مـطالعه همه عوامل ایجاد بحران در دریاچه ارومیه اعم از سـدها، بخش کشاورزی، تغییرات اقلیم به صورت تجمعی انجام می شود، چرا که ممکن است تک تک عوامل تاثیر چندانی در ارزیابی‌ها نداشته باشد ولی وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، مشکلات جدی ایجاد می‌کنند.

ابتکار همچنین تاکید کرد: برای نجات دریاچه ارومیه تا حدود زیادی هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و مهمتر از آنها مشارکت دادن مردم برای نجات دریاچه در حال انجام است که نقش کلیدی در این راه ایفا خواهند کرد.

با تجمیع این نطرات و گفته های مطرح شده از سوی مسوولان نیز می توان به راحتی به این واقعیت تلخ پی برد که حتی در مورد وظایف و اقدامات تعریف شده برای ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه نیز اتفاق نظر کاملی وجود ندارد و هر ارگان، سازمان و فردی به دنبال اجرای طرح های مورد نظر خود است بطوریکه یکی از لزوم تسریع در انتقال آب از حوزه های خارجی سخن می گوید و دیگری از مضر بودن این اقدام برای سایر بخش ها خبر می دهد و آنچه در این میان از یادها رفته، این موضوع است که حجم 22 میلیارد متر مکعبی آب دریاچه ارومیه در سال82 ، اکنون بر اساس آمارهای متفاوت به سه  تا 10 میلیارد متر مکعب یعنی 75 درصد کاهش یافته و در صورت خشکی کامل این زیست بوم آبی، دست کم پنج میلیون نفر بطور مستقیم تحت تاثیرات منفی آن قرار می گیرند در حالی که جمعیتی که بطور غیرمستقیم از این بحران آسیب خواهند دید بسیار فراتر از این ارقام است.

به هر ترتیب طبق وعده مسوولان ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تا اردیبهشت و به گفته رییس سازمان حفاظت محیط زیست تا خرداد و شاید به گواه تجربه تکرار مدام وعده های گذشته تا چند سال آینده باید منتظر شد و دید که آیا دریاچه ارومیه از نگون بختی و خشکی ابدی نجات می یابد یا همانند دریاچه آرال بدلیل سوء مدیریت ها در کنار تغییرات اقلیمی، بزرگترین دریاچه آب شور جهان از صفحه جغرافیایی و زیست محیطی کشور حذف می شود.
--------------------------
گزارش از: حسن عبداللهی