نقد فیلم مستند رضاشاه از منظر تاریخی برگزار شد/ تمام تلاش مستند رضاشاه این است که لکه‌های سیاه و تاریک او را پاک کند

به گزارش خبرگزاری مهر، در نشست نقد و بررسي مستند رضاشاه دکتر علی محمد طرفداری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ و دکتر عطا بهرامی پژوهشگر و كارشناس مسائل سياسي پس از نمايش فيلم نظرات خود را بيان داشتند.

 

دکتر علی محمد طرفداری، در ابتدای این جلسه گفت این مستند از زوایای مختلفی قابل نقد و بررسی است که در مجال حاضر از نگاه محتوای تاریخی بدان خواهیم پرداخت که در این مستند روایتهای مطرح شده از تاریخ تا چه اندازه به واقعیات تاریخ سلطنت پهلوی نزدیک و یا بدان شباهت دارد.

 

در اینجا نکته‌ای بسیار مهم و قابل تامل وجود دارد که لازم می دانم آنرا مطرح کنم و آن مطرح شدن یک نوع تاریخ نگاری با سبک و سیاق جدیدی در عهد سلطنت خاندان پهلوی می باشد و آن عبارت است از اینکه برای اولین بار تاریخ ابزاری برای کسب مشروعیت می شود. قبل از این شاهان خود را سایه خدا و یا نماینده خدا بر روی زمین می دانستند. بنابراین مشروعیت آنان از سوی خدا بود و مردم باید از آنها اطاعت می کردند.

 

در حالی که در قضیه خاندان پهلوی به این صورت نیست آنها رجوعی به این قضیه ندارند بلکه شخص رضاشاه  به تاریخ متوسل می شود به این معنا که گزینشی از مقطع تاریخی را انجام داده و خود را بدان منتسب می کند که منظورم همان باستان گرایی وی می باشد که وی این نگاه را عرضه می کند که من بدان دوره منتسب هستم و درصدد احیای آن مقطع طلایی تاریخ ایران هستم. به همین خاطر می بینیم که وی کمترین رجوع را به دین و مذهب دارد گرچه شاید در ظاهر به برخی از ظواهر دین توجه کند ولی عملا به دین و مذهب بهایی نمی دهد.

 

در حقیقت در عهد پهلوی تاریخ به ویروس سیاست آلوده می شود از این رو نمی توان آنرا از نگاه علمی و متدتیک مورد نقد و بررسی قرار داد. با نگاهی به این مستند به این رهیافت می رسیم که این مستند یک مستند تاریخی نیست بلکه یک بیانیه سیاسی است از این رو نمی شود از بیانیه سیاسی توقع نگاه تاریخی داشت. در این مستند یا به نگاه های منفی که درباره شخص رضاخان وجود توجه نمی شود و یا در حواشی بسیار کم رنگ آورده می شود.

 

با نگاهی به تاریخ در می‌یابیم که وی چه برخوردی با مخالفان خود داشته است. کجای این مستند برخورد رضاخان نه با مخالفان حتی با دوستان نشان داده می شود؟ دلیل چیست؟ دلیلش این است که این مستند از سوی گروهی سفارش داده شده و چون سفارشی بود بدین صورت ساخته شده است. جالب است اشاره کنم که در این فیلم حتی حداقلها هم وجود ندارد.

باز تاکید می کنم این مستند درباره واقعیات تاریخی دوره رضاخان نیست بلکه مستندی و واکنشی برای تطهیر این سلسله است.

 

در اینجا خیلی دوست دارم یک مثالی خیلی ساده بزنم و آن اینکه ما در مستند می بینیم وقتی در جریان جنگ جهانی نیروهای خارجی، ایران را اشغال می کنند مردم در کنار خیابان ها ایستادند و نظاره گر هستند. سؤال این است که اگر رضاخان فردی سازنده و طرفدار آزادی و دموکراسی و به قول این مستند پدر ایران نوین است چرا همه مردم هنگام اشغال کشور نظاره گر هستند و کمترین مقاومت هم در جنوب و از طرف نیروی دریایی صورت می گیرد که آن هم زود سرکوب می شود.

 

واقعیت چیست؟

 

آیا واقعیت جز این است که مردم ایران چکمه استبداد رضاخان را بر تن خود لمس کرده بودند و حمله نیروهای خارجی را نه به ملت و به کشور بلکه حمله به حکومت شاه و فرد وی تلقی می کردند که با آمدن نیروهای خارجی از شر وی راحت خواهند شد و زمانی که هم از این کشور میرود در نهایت خفت و خواری میرود. این واقعیت در دوره فرزندش هم است که وی هم با خفت و خواری از کشور می رود و زمانی که از کشور میرود چند نفر هم نمیاند توی خیابان ها شعار بدهند و...

 

دکتر عطا بهرامی دیگر منتقد حاضر در این جلسه، در اولین بخش صحبتهای خود گفتند این مستند به لحاظ محتوای تاریخی آن قدر ضعیف و تحریف شده است که ارزش آنرا ندارد که بدان عنوان مستند تاریخی گذاشت. آن چیزی که در این مستند ما مشاهده می کنیم در حقیقت سازنده آن مجموعه ای از عکس ها و فیلم ها را بریده بریده در کنار هم قرار می دهد و راوی (گوینده مستند) هر آنچه را که مورد نظرش می باشد را به مخاطب القا می کند که سراسر تحریف و اغراق می باشد.

 

از سوی دیگر باید به این نکته هم توجه کرد که رسانه های بیگانه که از سوی کشورهای استعمارگر تغذیه می شوند در هر مقطعی از تاریخ به مباحثی می پردازند که ما در چند سال اخیر شاهد آن هستیم که بر روی خاندان پهلوی مانور می دهند.

 

بر همین اساس هم می توان گفت که این مستند برای مخاطب عام ساخته شده است و البته نباید منکر واقعیت شد که اگر فردی عادی حتی نخبه نگاه سطحی و روزنامه به تاریخ و جریانات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آن داشته باشد تاثیرگذار است و حتی شاید در بخش از مستند از جمله زمانی که رضاشاه به جزیره موریس تبعید می شود اشک مخاطب هم در بیاد. از سویی دیگر این مستند برای مخاطبی که با ریز بینی به صحنه های تاریخ نگاه می کند چیزی جز انحراف نیست.

 

این مستند، رضاشاه را فردی آزادیخواه، طرفدار حقوق شهروندی نشان می دهد که آدم نرم و خوش اخلاق است و انگار خبری از خوی و اخلاق مستبد وی در این مستند نیست و باز انگار این رضاخان همان رضاخانی نیست که مجلس و مشروطه را تعطیل کرده بود.

 

از انحرافات تاریخی این مستند این است که از ابتدای مستند تا آخر، رضاخان را نه تنها به انگلستان وابسته نشان نمی دهد بلکه رضاخان با انگلیسی ها مبارزه هم می کند. آیا واقعیت تاریخ این است؟ یا در جایی از فیلم آمده بود که رضاخان تجهیزات نیروی دریایی زیادی را از ایتالیا خریداری کرد. در حالی که اگر وضعیت ایتالیا را قبل از جنگ جهانی و یا در خلال جنگ جهانی بررسی کنیم می بینیم که شرایط ایتالیا در آن حدی نیست که بخواهد به ایران تجهیزات نیروی دریایی بفرست،از سویی دیگر خود آلمان از این نظر در بهترین شرایط است اگر هم قرار بود رضاخان این تجهیزات را از کشوری خریداری کند به لحاظ روابطی که با آلمان ها داشت شکی نیست که از آلمان خریداری می کرد.

 

از این موارد و تحریفات تاریخی در این مستند بسیار زیاد هست که نمونه دیگر آن احداث کارخانه هواپیماسازی هست. جالب است به این نکته توجه کنیم که از یک طرف پایتخت کشور را جوری نشان می دهند که در آن چند میدان شهری وجود ندارد ولی از سویی دیگر رضاخان فعالیتهای نظیر احداث کارخانه ماشین سازی و هواپیماسازی را انجام می دهد. در حقیقت در یک جمله می شود گفت که تمام تلاش این مستند این است لکه های سیاه و تاریک و خفت باری که بر روی این سلسله وجود دارد پاک و یا تا حدی تعدیل شود.

 

این جلسه بعد از دو ساعت و نیم نقد و بررسی با پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.