نگاه علمی و تحقیقاتی در صدر نقاط قوت دایرةالمعارف قرآن لیدن است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست نقد و بررسی دایرةالمعارف قرآن لیدن، عصر یکشنبه هشتم تیرماه با حضور مجید معارف، استاد علوم قرآن و حدیث و خندق آبادی از اعضای تیم ترجمه این دایرةالمعارف در بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن و در سالن کنفرانس مجموعه باغ موزه دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مجید معارف، از اساتید علوم قرآن و حدیث، با تشکر از مسئولان برگزاری نمایشگاه قرآن به دلیل برگزاری نشست های تخصصی ویژه، به بحث در مورد دایرةالمعارف لیدن پرداخت و گفت: معمولاً قرآن شناسان با هر نیتی که به تحقیق در مورد قرآن کریم می پردازند، نیت آنها خالی از شبهات و القائات نخواهد بود، معمولاً خاورشناسان با دید خصمانه به تحقیق در مورد قرآن می پردازند.

وی با بیان اینکه البته برخی دیگر هستند که ممکن است نیت شان خصمانه نباشد و از این کار یک نیت علمی داشته باشد، افزود: در این صورت تحقیقات شان با تحقیقات علمی مسلمانان متفاوت خواهد بود، در ایامی که دایرةالمعارف قرآن لیدن انتشار یافته بود بر روی برخی خاورشناسان مطالعه کردم و حاصل آن این بود که باید یک آسیب شناسی نسبت به خاورشناسان صورت بگیرد.

این استاد علوم قرآن و حدیث تصریح کرد: زمانی که پیشنهاد نظارت بر ترجمه دایرةالمعارف لیدن ارائه شد بسیار خرسند شدم به این دلیل که می خواستم از میزان جدید بودن این دایرةالمعارف با خبر شوم البته این کار دارای دو فایده بود، اول اینکه با مجموعه ای قرآن شناسان غربی روبرو شدم که اگر خارج از این چهارچوب این کار را صورت می دادم بسیار زمان بر می برد و دوماً اینکه در این روبرو شدن متوجه یک تغییر سبک در دایرةالمعارف لیدن شدم که این دایرةالمعارف یک کار صددرصد آکادمیک و علمی بود.

معارف اظهار کرد: نویسندگان دایرةالمعارف لیدن از متخصصان و قرآن پژوهان غربی هستند که برخی از آنها بالغ بر 200 مقاله علمی در این زمینه دارند، بنابراین، این دایرةالمعارف یک تحقیق کاملاً علمی و تحقیقی است. در مقدمه جلد اول این دایرةالمعارف آمده است که «ما می دانیم این کار تا چه میزان خطیر است و به همین دلیل آمادگی دریافت انتقادات را داریم».

وی با بیان اینکه از مجموع دو جلد اول و دوم که ترجمه شده است تفاوت زیادی وجود دارد، گفت: جلد دوم قرآنی تر است و اگر جلد اول تا 40 درصد بار قرآنی مستقیم دارد، در جلد دوم این درصد به 70 درصد نزدیک می شود.

دکتر مجید معارف، در ادامه به بحث در مورد نکات قوت و ضعف دو جلد اول دایرةالمعارف قرآن لیدن و ترجمه آن پرداخت و افزود: در صدر امتیازات این کتاب نگاه علمی و تحقیقاتی نویسندگان دایرةالمعارف لیدن است و آنها سعی کرده اند خود را صفر بی طرفی قرار دهند و بعد به سراغ اسناد و مدارک برسند.

این استاد علوم قرآن و حدیث اظهار کرد: از نظر محققان غربی فعال در حوزه قرآن پژوهی دو نوع اسناد برای تحقیق وجود دارد، بخش اول اسناد مکتوب است مثل آثاری که خود مسلمانان در مورد قرآن نوشته اند و بخش دوم نیز کتیبه هایی است که یک قرآن شناس غربی می تواند به مدد باستان شناسی پیدا کند. مثلاً اگر قرآن از کشتی نوح(ع) و طوفان نوح(ع) صحبت می کند آن را از نظر باستان شناسان نیز بررسی می کنند.

وی تصریح کرد: یکی دیگر از نکات قوت این دایرةالمعارف این است که اگر جایی احساس شده است منبعی در مورد چیزی وجود داشته است، از آن استفاده کرده است و این یکی دیگر از نقاط قوت این دایرةالمعارف است.

معارف یادآور شد: یکی دیگر از نقاط قوت این دایرةالمعارف که یک نظر نقطه قوت و از طرف دیگر نقطه منفی محسوب می شود، بحث مطالعات تطبیقی استفاده شده در آن است؛ بررسی تطبیقی و نگاه عهدین داشتن به پژوهش های قرآنی در این کتاب باعث شده است تا نگاه تطبیقی در آن دیده شود.

استاد معارف با بیان اینکه داشتن این نگاه عهدینی از نقاط قوت است، گفت: این نقطه قوت از این حیث نقطه ضعف محسوب می شود که نوعی القاء هم عرض‌انگاری بین قرآن و تورات و انجیل به وجود می آید و قرآن را متأثر از تورات و انجیل نشان می دهد. البته نویسندگان هیچ گاه موضع گیری نکرده اند اما از سوی دیگر، هیچ فلسفه ای هم بر طرح مباحث تطبیقی اعلام نکرده اند.

وی همچنین در مورد نقاط ضعف گفت: از این حیث باید گفت که منابع این دایرةالعارف متأثر از دو نوع منبع است، اول منابع اهل سنت و قرآن شناسان غربی، در این دایرةاالمعارف از منابع شیعی کمتری استفاده شده است و این نسبت شاید 10 درصد کل منابع باشد. در بسیاری از موارد پیش فرض های در نظر گرفته شده با پیش فرض های غالب مسلمانان هماهنگ نیست، برای یک مسلمان اعجاز و سالم ماندن قرآن یک پیش فرض است که اگر کسی به این پیش فرض وارد شود با نگاه و دید دیگری وارد کار خواهد شد.

این استاد علوم قرآن و حدیث تصریح کرد: بیگانگی با پیش فرض های مسلمانان در مورد قرآن کریم نوعی پیش فرض زدگی را تحمیل می کند که این امر باعث می شود این دایرةالمعارف در حد یک کتاب تاریخ تنزل پیدا کند.

در ادامه این نشست خندق آبادی از تیم مترجمان دایرةالمعارف لیدن، گفت: در هر دایرةالمعارفی که نوشته می شود مهم ترین نکته آن تعیین گروه هدفی است که از آن استفاده خواهد کرد، ما در دایرةالمعارف قرآن با یک دایرةالعارف تخصصی مواجه هستیم و نباید انتظار داشته باشیم تا مردم از آن استفاده کنند.

وی گفت: دشوارترین مدخل در دایرةالمعارف های تخصصی مواردی است که به اصطلاحات تخصصی می پردازد، در دایرةالمعارف های تخصصی معمولاً تیمی از مشاوران و ویراستاران همکاری می کنند و هر چه این دایرةالمعارف گسترده تر باشد تعداد بیشتری از ویراستاران نیز همکاری خواهند داشت.

خندق آبادی گفت: نحوه انتخاب مؤلفان مورد دیگری است که در دایرةالعارف های تخصصی از آن استفاده می شود، ملاک به این شکل است که اول از همه سراغ کسانی می روند که اثر مکتوبی اعم از مقاله، کتاب و ...در مورد آن مدخل داشته باشند. این را از آنجا می توانیم بفهمیم که وقتی به بخش منابع مراجعه کنیم مقاله هایی از افراد دخیل در کار معرفی می شود.

وی در پایان در مورد بحث منبع شناسی در این دایرةالمعارف نیز گفت: در دایرةالمعارف ها خواننده را با منابع استفاده شده آشنا می کنند. هیچ دایرةالمعارفی بی نقص نیست و نحوه مدخل گزینی ها متنوع هستند و همین رویکرد باعث تنوع در نوشته ها شده است.