نظریه«گفتاری بودن قرآن» نقد و بررسی شد/ سوره‌های قرآن اخطاب است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «نورآوری، تحریم و تأویل» نوشته نصر حامد ابوزید با حضور حجت الاسلام و المسلمین ایازی و دکتر نکونام در بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم  برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت الاسلام والمسلمین ایازی به بیان مقدمه ای در مورد زندگی ابوزید پرداخت و گفت: بدون شک یکی از قرآن پژوهانی که در دوره معاصر دارای آثار متنوعی در عرصه قرآن کریم بوده است، نصر حامدابوزید است که کتاب های متعددی نوشته است و در ایران حداقل چهار کتاب از مجموعه کتاب های وی ترجمه و چاپ شده است.

وی افزود: نظرات وی در برخی موارد، مقایسه ای در برخی موارد تطبیقی و همچنین نقد و تحلیل بوده است. ابوزید یک شخصیت قرآن پژوه بوده و از کودکی نیز حافظ کل قرآن نیز بوده است؛ همسر وی در کتاب «نوآوری، تحریم و تأویل» مقدمه ای در مورد وی آورده است، وی از دوران کودکی دغدغه عدالت اجتماعی و نوعی دلواپسی نسبت به عقب ماندگی مسلمانان داشته است، وی در دوران جوانی وابسته به اخوان المسلمین بوده است.

حجت الاسلام ایازی تصریح کرد: ابوزید دغدغه شبهات و اشکالاتی که به قرآن وارد می شده است را داشته است، شبهاتی در مورد مباحثی همچون آزادی زنان و مقولاتی از این دست. ابوزید در یک تفکری رشد یافته بود که قائل به قرائت قرآن بود و اگر امروز انتقاداتی در بعضی حوزه ها به وی وارد است، نباید از بستری که وی در آن رشد یافته است غافل شویم.

دکتر نکونام، به عنوان یکی دیگر از کارشناسان این نشست به بیان و تشریح نظریه ابوزید پرداخت و گفت: قرآن با تورات و انجیل تفاوت بسیار زیادی دارد؛ اولاً آنها مجموعه ای از نوشته های شاگردان انبیا بوده است، اما قرآن کریم مجموعه ای از وحی هایی که به پیامبر (ص) نازل شده بوده است. عهدین عبارت است از نوشته های چندنفر است و از صدر اسلام قرآن به همین صورت الان، بوده است اما انجیل و تورات اینگونه نیستند.

این کارشناس برجسته علوم قرآن و حدیث اظهارکرد: ابوزید قائل به این بوده است که مصحف موجود همانند وحی به پیامبر(ص) نیست و در فرایند کتابت تغییراتی پیدا کرده است و باید به آن مانند یک اثر بشری نگاه کرد. ابوزید بر اساس نظریه ای که ارائه می دهد بر این باور است که قرآن حاصل نوشته های افراد متعددی است که گفتارهای پیامبر (ص) را نوشته اند و از این جهت قرآن مجموعه ای از گفتارها و گفت و گوهای پیامبر(ص) است.

دکتر نکونام تصریح کرد: سابقه این دیدگاه به «محمد ارکون» می رسد، وی کتابی داشته است در زمینه قرائات در قرآن و منظور از قرائات گفتارهایی است که در قرآن صورت گرفته است، ابوزید در اواخر عمر خود به این نظر ارکون گرایش پیدا کرد.

در ادامه این نشست دکتر ایازی، از اساتید برجسته علوم قرآن و حدیث گفت: کتاب ابوزید به جز پیشگفتار مترجم یک پیشگفتار نیز دارد که توسط همسر نویسنده نوشته شده است. این کتاب دارای چهار فصل است که بیشتر فصل چهارم این کتاب مد نظر است، فصل چهارم این کتاب با عنوان «ریاضت قرآن» از متن به گفتار است و آنچه که مطرح است مربوط به همین فصل چهارم است.

وی با بیان اینکه فصل چهارم این کتاب مربوط به یکی از سخنرانی های وی است که در آن می گوید قرآن به منزله یک گفتار است و از این رو با مقوله متن متفاوت است، تأکید کرد: نظر من نیز این نیست که زبان قرآن زبان متن و نوشتار است بلکه معتقدم زبان قرآن گفتاری است اما متفاوت از گفتار مورد نظر ابوزید است.

حجت الاسلام ایازی یادآور شد: یکی از مباحثی که ابوزید مطرح می کند این است که می گوید قرآن در یک بازه زمانی بیش از بیست سال نازل شده است پس نباید آن را به عنوان یک کتاب تلقی کرد؛ باید در پاسخ به این بحث گفت، اگر کتابی نوشتاری شود باید الزاماً آن را در یک فرصت و به صورت متوالی نوشت و عرضه کرد؟ ادله ای که برای گفتاری بودن قرآن مطرح می شود وافی و کافی نیست.

در ادامه این نشست دکتر نکونام به بیان تفاوت های گفتار و نوشتار از دید ابوزید پرداخت و گفت: از نظر ابوزید در گفتار اسطوره وجود دارد، وقتی نوشتار باشد همه چیز ضبط و ثبت می شود، در گفتار واقعیات با خلاف واقعیات آمیخته می شود و از این جهت معتقد است چون قصص قرآنی ضبط نشده است و به صورت شفاهی بیان شده است، پس به صورت آمیخته با غیر واقعیت است.

دکتر نکونام یادآور شد: تفاوت دیگر از دید ابوزید تأثیر نحو در گفتار است، ما در گفتار می توانیم خشمگین یا با ملاطفت سخن بگوییم ولی در نوشتار این بازتاب وجود نخواهد داشت، از این رو آنها می گویند، لحنی که بر پیامبر(ص) وارد شده است برای ما روشن نیست، در این مورد باید گفت که اگر نگاهی به آیات داشته باشیم کاملاً مشخص است که از چه لحنی استفاده شده است و از مضامین آیات می توان لحن را به دست آورد.

این استاد برحسته علوم قرآن وحدیث یکی دیگر از تفاوت های متن و گفتار را مربوط به پریشانی و تشتت در گفتار و انسجام در نوشتار دانست و گفت: ما در گفتار بر حسب مقتضیات زمان که به وجود می آید سخن می گوییم و اینگونه نیست که یک موضوع را دنبال و در مورد آن بحث کنیم، این سخن به نظر من قابل دفاع است، من سوره های قرآن را اخطاب می دانم از جانب خدا به سوی پیامبر(ص) که القاء شده است مانند خطبه های نماز جمعه که خطیب بر اساس مقتضیات زمان موضوعات پراکنده ای را در قالب یک خطبه ایراد می کند.

نکونام گفت: به نظر من قرآن خطابه هایی است که حضرت جبرئیل خطاب به پیامبر(ص) کرده است، تمایز دیدگاه بنده با ابوزید در این است که آنها می گویند ما خبر نداریم که این گفتار از عالم دیگر و از سوی وحی آمده است اما من می گویم از ظاهر آیات و خطاب هایی که شده است می شود فهمید که قرآن از سوی عالم وحی است.

در بخش دیگری از این نشست حجت الاسلام ایازی عنوان کرد: از مباحثی که ابوزید در نوشته های خود مطرح می کند، معتقد است چون قرآن بعد از پیامبر(ص) جمع آوری شده است و توالی تاریخی در آن وجود نداشته است، پس گفتاری بوده است، وی می خواهد نتیجه بگیرد که در جریان وحی یک رویه انسانی وجود داشته است. در این بحث اشکالاتی وارد است. اولین اشکال این است که می گوید قرآن توالی ندارد و بعد از پیامبر(ص) نازل شده است و این، مورد تأیید اکثر قرآن پژوهان نیست و عده زیادی هم معتقدند که قرآن در زمان پیامبر(ص) نازل شده است.

وی گفت: اشکال دومی که در این بحث مطرح است اینکه اگر بگوییم چون توالی تاریخی رعایت نشده است پس بسیاری از قرائن حفظ نشده است، باید گفت که در سال های اخیر تفاسیری بر اساس ترتیب نزولی قرآن کریم نوشته شده است که تفات چندانی با سایر تفاسیر قرآن کریم ندارد.

در ادامه این نشست دکتر نکونام به مبانی نظری نظریه ابوزید اشاره کرد و افزود: در عصر نزول، نوشتار رواج نداشته است و حتی اهل کتاب نیز با کتاب آشنا نبوده اند و از همین رو عالمانشان به گونه ای سخن می گفتند که که غلط انداز شود و مردم تلقی کنند از روی کتاب می خوانند. وقتی کتابی وجود نداشته باشد سبک نوشتاری نیز نخواهد بود.

وی افزود: مبنای دیگر شفاهی بودن وحی است که پیامبر(ص) آن را دریافت کرده است و برای مردم قرائت می کرده اند و این نشان می دهد برداشتی کتبا وجود نداشته است. مبانی دیگر این است که قرآن مبتنی بر شرایطی نازل شده است و آن شرایط از بین رفته است و از این جهت ما نمی توانیم به دلات های آیات قرآن اطمینان کنیم و این فرصتی را ایجاد خواهد کرد تا قرائت های مختلف به هم برسند و هر کس به سود خود تفسیری از قرآن کریم برداشت کند.

حجت الاسلام ایازی در بخش پایانی این نشست عنوان کرد: ابوزید از مباحثی که می خواهد برای اثبات گفتاری بر آنها تکیه کند یکی این است که می گوید قرآن ناطق نیست بلکه صامت است، برای اینکه این معنا را ثابت کند می گوید صامت است یعنی ذو وجوه است و هر کسی می تواند از آن به نفع خود استفاده کند و به همین دلیل می گوید که قرآن کتاب قانون نیست.

وی تصریح کرد: در پاسخ به این مسئله باید گفت که قرآن کریم دارای لایه هایی از معانی است و به همین دلیل است که امام علی (ع) نیز می فرمایند قرآن صامت است پس از آن حرف بکشید، مورد دیگر این است که اگر گفتیم صامت است چه ربطی به گفتاری بودن قرآن دارد.

حجت الاسلام ایازی در پایان گفت: ابوزید دغدغه ای برای خارج شدن از زمانی شدن قرآن کریم داشته است و به همین خاطرهم وارد این راه شد، شواهد و قرائنی که ابوزید در این کتاب آورده است کافی و وافی نیست.

به گزارش مهر، بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم امسال از 3 تیرماه تا 22 تیرماه در مجموعه باغ موزه دفاع مقدس برپا می باشد و علاقمندان می توانند هر روز از ساعت 18 از این نمایشگاه بازدید کنند.