«ارتباط قرآن با منابع یهودی» بررسی شد/ ارزیابی محققان غربی از کتاب گایگر

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست «بررسی تحلیل انتقادی آبراهام گایگر درباره ارتباط قرآن با منابع یهودی» دهم تیرماه در حاشیه بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن در باغ موزه دفاع مقدس برگزار  شد.

فاطمه بیگدلی، استاد علوم قرآن و حدیث در ابتدای این نشست به بیان تاریخچه ای از تحقیقات غربی ها در مورد قرآن کریم پرداخت و گفت: گایگر یک محقق آلمانی بود که در کتابی سعی داشت تأثیرپذیری قرآن را از یهودیت مورد بررسی قرار دهد. نظریه او سرآمد همه نظریه ها در زمان خود بود.

وی افزود: سرآغاز توجه اروپائیان به قرآن کریم توسط «پترس مقدس» بود که در قرن 12 میلادی صورت گرفت، وی به برخی از پیروان خود توصیه کرد تا آثاری را به وجود بیاورند تا به وسیله آن به مقابله فرهنگی با اسلام و قرآن بپردازند.

بیگدلی تصریح کرد: در قرن های 16 و 17 میلادی محققان اروپایی با جدیت تمام شروع به مطالعه زبان عربی کردند که دلیل این کار را می توان در افزایش بی سابقه قدرت در دوره رنسانس و پیشروی های عثمانی در اروپا عنوان کرد.

این کارشناس قرآنی کشور اظهار کرد: تمام تحقیقات صورت گرفته در قرن 19 توسط محققان آلمانی صورت گرفت. آبراهام گایگر در سال 1810 میلادی در فرانکفورت متولد شد و در 17 سالگی شروع به انجام پژوهش هایی کرد. در سال 1829 وارد دانشگاه بن شد و به عنوان خاخام فعالیت خود را آغاز و سرانجام در سال 1876 فوت کرد.

وی در ادامه عنوان کرد: گایگر در طول یکی از تعطیلات بهاری خود و بر اساس پیشنهاد استادش شروع به نگارش مقاله ای در مورد ریشه یابی منابع یهودیت در اسلام پرداخت. با جایزه ای که بابت این مقاله دریافت کرد توانست رساله دکترای خود را دریافت کند و یک سال بعد این مقاله به زبان عربی منتشر شد.

فاطمه بیگدلی یادآور شد: خود کتاب گایگر دارای دو فصل است که در طول این دو فصل سوالاتی را مطرح کرده است. سوال اول این بود که حضرت محمد(ص) چه مطالبی را از عهدین یا همان کتب مقدس اقتباس کرده است و دوم اینکه چگونه این امر برای پیامبر(ص) امکان پذیر شده است. در واقع سؤالات وی اینگونه بوده است که اولاً آیا چنین چیزی وجود داشته یا نه و اگر بوده است به چه کیفیتی ؟

این کارشناس قرآنی با اشاره به اینکه گایگر در قسمت اول کتاب خود سه سؤال را مطرح می کند، گفت: حجم عمده این کتاب مربوط به بخش دوم آن است. گایگر در این بخش سعی دارد نشان دهد اقتباس صورت گرفته است و در ادامه آن مطرح می کند که بخشی از این اقتباس ها مربوط به اندیشه یهودیت است و بخشی دیگر نیز مربوط به بحث احکام فقهی و اخلاقی است. گایگر می گوید یهود در این بخش ها بسیار قوی است و پیامبر(ص) در قرآن از این موارد اقتباس کرده است.

وی افزود: گایگر بخش عظیمی از کار خود را به داستان های قرآنی اختصاص می دهد و می گوید پیامبر(ص) در این بخش تأثیرپذیری بیشتری داشته است. گایگر برای داستان های قرآن یک تقسیم بندی انجام می دهد. گایگر در ابتدا گزارش قرآن از این داستان ها را ارائه و سپس در کنار آن به ارائه گزارش تورات از این داستان ها می پردازد و هر جا که تفاوتی بین داستان ها می بیند به خطا رفتن پیامبر(ص) در آن زمینه را گوشزد می کند.

فاطمه بیگدلی در بخش دیگری از صحبت های خود در این نشست به بحث در مورد منابع مورد استفاده گایگر، اشاره و تصریح کرد: منابع گایگر برای تألیف کتابش دو دسته هستند، دسته اول منابعی هستند که در زمان نگارش مقاله به آنها دسترسی داشته است و دسته دوم نیز منابعی هستند که در زمان نگارش کتاب اصلی در دست داشته است. در دسته اول متن عربی بدون اعراب و در بخش دوم نیز نسخه ای از تفسیر بیضاوی بوده است.

این استاد علوم قرآن و حدیث بیان کرد: گایگر در زمان نگارش کتاب از دو نوع منبع استفاده کرده است؛ مورد اول منابع اسلامی است که شامل تفاسیر اسلامی و مورد دوم نیز منابع یهودی بوده است که کتاب مقدس و چند منبع دیگر از جمله آنها بوده است.

بیگدلی در بخش دیگری از این نشست به ارزیابی محققان غربی از کتاب گایگر پرداخت و گفت: یکی از اساتید برجسته غربی، گایگر را از صمیم قلب تحسین می کند، تئودرو نیز در آثار  خود از این کتاب به نیکی یاد می کند. البته خود غربی ها بر این باور هستند که محققان آلمانی هدف شان این نبوده است تا بگویند اسلام چیزی جز منابع یهودیت نیست بلکه هدفشان این بوده است تا به فهم پیدایش جامعه نخستین اسلام و چگونگی آن پی ببرند.

این کارشناس قرآنی کشور در مورد نقدهایی که به منابع مورد استفاده توسط گایگر مطرح است، گفت: با کمی دقت می توان فهمید که دلیل استفاده از این نوع منابع سهل الوصول بودن آن بوده است و یکی از نقدهای اصلی که به آن مطرح شده است این است که چرا از تاریخ طبری استفاده نکرده است.

وی افزود: با اینکه این پژوهش دستاورد بزرگی است اما خالی از انتقاد نبوده است، یکی از محققان یهودی این تاثیر را اغراق آمیز بیان می کند و «هاینریش» با اینکه ارزیابی مثبتی از این کتاب دارد معتقد است دلایل مورد استفاده برای اقتباس پیامبر(ص) از یهود کافی نیست و حتی گایگر را ملامت می کند.

بیگدلی در ادامه افزود: گایگر بخشی از کتاب خود را به مفاهیم قرآن که از یهود گرفته شده است اختصاص داده است. نقدی که به این مورد وارد است اینکه این بحث در قبل نیز مطرح بوده است، اما در تعبیر خود قرآن لسان این کتاب عربی مبین است و خداوند در این مورد فرموده است ما پیامبری را نازل نمی کنیم مگر با زبان قومش، بنابراین این نکته ای نیست که آنها مطرح کنند.

این استاد علوم قرآن و حدیث افزود: گایگر در کتاب خود می گوید که پیامبر (ص) سعی در جلب نظر یهودیان داشته است، اگر این سخن درست باشد پس چرا آیاتی در مورد نکوهش یهود آمده است و به عنوان مثال چرا در آیه 101 سوره مبارکه بقره یهودیان مورد سرزنش قرار می گیرند. قرآن در موارد متعددی اخلاق، رفتار و عقاید یهود را نهی می کند.

فاطمه بیگدلی در پایان با برشمردن برخی از مصادیق تفاوت قرآن با منابع یهود، گفت: گایگر معتقد است که پیامبر(ص) هدفش این نبوده است که همه ادیان را یکی کند بلکه هدف ایشان این بوده است که دین اسلام را بر تمام ادیان غلبه دهد.