مهاجرت افغان‌ها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد

به گزارش خبرنگار مهر، سرزمین خراسان به ویژه شهر مشهد، ساليان سال درنقش پدر خوانده اي دلسوز، پناهگاهي امن را براي مهاجران افغانی ايجاد كرد تا آنان دور از هياهوي جنگ و خشونت؛ طعم تلخ آوارگي را به فراموشي بسپارند و در آرامش اين سرزمين، زندگي خويش را بسازند اما در اين مسير مشكلاتي هم دامن این سرزمين را گرفت تا جايي كه آمار حاشيه نشينان روز به روز افزايش يافت و تعداد بيكاران به دليل بكارگيري نيروي كار خارجي گسترده تر شد.  

مشهدیها سالهای سال به احترام رسم همسایگی، میزبان افغانی‌ها بودند و با آغوشی باز رسم میزبانی را به جای آوردند اما رفته رفته و با گذر زمان تبعات و پیامدهای مثبت و منفی این امر آشکار شد  و در حال حاضر بسیاری از کارشناسان عنوان می کنند؛ مهاجران افغانی، مسائل متعدد فرهنگی و اجتماعی را برای این شهر بوجود آورده اند.

اکنون بیش از سه دهه است که با آغاز جنگ میان نظامیان شوروی سابق و شبه‌نظامیان مجاهدین افغان، پای مهاجران افغانی به این کشور به ویژه مشهد باز شده و شاید اگر این جنگ اتفاق نمی افتد امروز آنان در کشور خود روزگار می گذراندند و منت و محنت مهاجرت را به جان نمی‌خریدند.

برخی از منتقدین معتقدند که مسئله مهاجرت افغان ها به مشهد برای شهروندان دردسرساز بوده و مدعی هستند؛ این مهاجران با فربه تر کردن حاشیه های شهر و اشغال فرصت های شغلی، موقعیت ها و ظرفیت های این سرزمین را به تصاحب خود درآورده اند و در چنین شرایطی اگر آنان همچنان خیال رفتن نداشته باشند بازهم بار رسیدگی به این میهمانان ناخوانده بر دوش مشهد و اهالی آن سنگینی می کند.

اتباع خارجی در رشد حاشیه شهر نقش اساسی داشته‌اند

علیرضا محتشمی به عنوان یکی از مشاوران امور مهاجرت از حضور مهاجران افغانی در مشهد انتقاد کرده و به خبرنگار مهر عنوان می کند: دولت‌ ایران و افغانستان برای ماندگاری افاغنه در ایران به موافقت رسیده‌اند اما سالهاست که آسیب های این مهاجرت دامن خراسان رضوی را گرفته زیرا از هر 10 کارگری که در این استان به کار گرفته می‌شوند، 7 نفر کارگر افغانی هستند و به جرات می توانم اعلام کنم که آنان در رشد و توسعه حاشیه شهر مشهد نیز نقش اساسی دارند.

وی تاکید می کند: علیرغم تمام رسیدگی ها و فرصت های شغلی که در اختیار افغانی ها قرار گرفته، این مهاجران در بازگشت به شهرهایشان یا در مطبوعات از عدم استقبال و برخورد بد مردم با آنان سخن می گویند در حالی که چنین مسئله ای به هیچ وجه صحت ندارد و مگر مسئولان این استان باید چه کاری برای مهاجران انجام می دادند که نداده اند؟

وی می‌گوید: در حال حاضر افغانی‌ها به راحتی در شهرهای خراسان به ویژه مشهد رفت و آمد می کنند و توانسته‌اند در محلاتی نظیر قلعه ساختمان، گلشهر و طلاب که به محله های افغان نشین معروف است سکونت داشته باشند.

این مشاور امور مهاجرت بیان می کند: مهاجرت به خودی خود مسئله بدی نیست اما مهاجران افغانی در تمام سالهای گذشته برای مردم این استان دردسرساز بوده‌اند و به نوعی بار حمایت از آنان بر دوش سرزمین خراسان سنگینی کرده طوری که فرصت های شغلی یک نیروی کار افغانی بسیار بیشتر از یک نیروی کار بومی است.

وی با بیان اینکه این مهاجران گاه با بانوان این استان ازدواج می کنند تا از مزایا و حقوق لازم برخوردار شوند، می‌افزاید: اغلب مهاجران افغانی به‌عنوان كارگر در كشورما مشغول به كار هستند و از خانواده‌هاي خود دورند بنابراین هيچ دلبستگي هم به مردم و سرزمين ما ندارند و در حقیقت آنان نهایت بهره‌برداری را از این آب و خاک می‌کنند در حالی که سود چندانی ندارند و این امر تهدیدی برای ماست.

افغانی‌ها بازیگران اصلی ایفای شغل در جامعه خراسان رضوی

مطابق آمارها حدود 10 درصد جمعیت مشهد را اتباع خارجی تشکیل می دهد و همواره به دلیل ناهماهنگی های صورت گرفته میان نیروی کارایرانی و افغانی مشکلات گسترده ای دامن نیرویهای بومی را گرفته و این امر موجب شده تا افغانی ها بازیگران اصلی ایفای شغل در جامعه خراسان رضوی و شهر مشهد باشند.

بهنام توکلی که کارشناس و مشاور در امور کسب و کار خراسان رضوی است هم به خبرنگار مهر می گوید: این استان و شهر مشهد سالانه ميزبان 25 تا 30 ميليون زائر است و تامين خواسته هاي این زائران در كنار برآورده كردن نيازهاي مهاجران، كاري سخت و طاقت فرساست، حال آنكه دراغلب موارد مهاجران، تصويري از دنياي نامطمئن را پيش روي جوانان بومي اين استان قرار داده اند و به دليل موازي كاريهاي صورت گرفته بسياري از نيروهاي جوان اين مرز و بوم به خاطر فرصت طلبي هاي نيروي كار خارجي از داشتن شغل و كار مناسب محروم شدند.

افغان‌ها، قدر و قیمت کارگران داخلی را پایین آورده‌اند

وی ادامه می‌دهد: بیشتر کارفرمایان برای اینکه از زیر بار پرداخت حق بیمه کارگر شانه خالی  کنند از نیروهای غیرمجاز اتباع بیگانه استفاده  می‌کنند و این موضوع سالهاست که نیروی کار بومی را به حاشیه رانده است.

وی بیان می کند: در حال حاضر کارگران داخلی ساعت ها  بر سر گذر منتظر می مانند و سر آخر هم دست خالی به خانه هایشان بازمی‌گردند زیرا اتباع خارجی با قیمتی کمتر از آنچه حق و دستمزد واقعی یک کارگر است با صاحبکارها به توافق می رسند و در حقیقت افغانی ها، قدر و قیمت کارگران داخلی را هم پایین آورده اند و توقعات کارفرمایان را افزایش داده اند.

75 هزار فرصت شغلی در اختیار نیروی کار افغانی

مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی هم به خبرنگار مهر می گوید: اغلب کارفرمایان برای فرار از بیمه و پرداخت دستمزدهای کم ترجیح می دهند تا از نیروی کار افغانی استفاده کنند زیرا این افراد به علت مهاجر بودن مجبورند تا به هر شکل ممکن معاش زندگی خود را تامین کنند.

رضا احمدی بیان می‌کند: اکنون بیش از 75 هزار فرصت شغلی از سوی کارفرمایان داخلی در اختیار کارگران افغانی قرار دارد و این امر نشانگر فرصت طلبی کارفرما و نبود تعادل میان استفاده از نیروی کار داخلی و خارجی است.

وی با اعلام اینکه به کارگیری نیروی کار خارجی به صورت قانونی ممانعتی ندارد، می افزاید: نیروهای غیرقانونی خارجی اجازه فعالیت ندارند اما به کارگیری نیروی کار خارجی به صورت قانونی ممانعتی ندارد، هر چند که ما اعتقاد داریم در این زمینه نیز باید تعادل لازم برقرار باشد و بر این اساس نیروی کار داخلی باید فرصت های شغلی گسترده و مناسبی تری را در اختیار داشته باشد.

مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی تاکید می کند: در حال حاضر 80 هزار نفر در خراسان رضوی جویای کارند و نرخ بیکاری این استان در پائیز سال گذشته 7.7 درصد بوده بنابراین مشکلاتی که در زمینه اشتغال نیروی کار داخلی وجود دارد مربوط به استفاده از نیروی کار خارجی غیرقانونی و نه نیروی کار قانونی است.

به گفته وی سال گذشته بیش از ۵ هزار و ۷۴ نفر تبعه خارجی غیر مجاز شاغل در این استان فعالیت می کرده اند.

وی معتقد است، جوانان خراسان رضوی همواره به خاطر استفاده از نیروی کار خارجی غیرقانونی متضرر شده اند زیرا نیروهای خارجی که به صورت قانونی فعالیت می کنند در زمینه بیکاری افراد بومی نقشی نداشته اند.

احمدی یادآور می شود: مطابق قانون کـار، بکارگـیری اتباع بیگانه فاقد مجوز کار در هر شغلی جرم است و بر این اساس در سال 92 حدود هزار و 793 مورد بازرسی از کارگاه های استان انجام گرفت که این امر منجر به شناسایی بیش از ۵ هزار نفر تبعه خارجی غیر مجاز شد.

وی با اشاره به اینکه گروهی از اتباع خارجی شاغل به خاطر اختیار کردن همسر ایرانی بر اساس قانون، پروانه کار دریافت کرده اند، اظهار می کند: در حال حاضر برای اتباع خارجی پروانه کار در ۴۰ رشته شغلی صادر شده است.

اگرچه سرزمين خراسان سالهاست كه  با رويي گشاده ميزبان 150هزار مهاجر قانونی است اما تقويم 30 ساله مهاجرت افغان ها به مشهد، روياهاي شيرين و حقايق تلخ مهاجرت را در پیشگاه اهالی این سرزمین به تصوير مي كشد و در این راستا عده ای از کارشناسان اعتقاد دارند که در بسياري از موارد نيازهاي اين مهاجران تامين نشد زيرا مشكلات سرزمين خراسان به وي‍ژه شهر مشهد آن قدر گسترده بود كه جايي براي كمك واقعي به آنان باقي نگذاشت و در برخی موارد آنان مشکلی به مشکلات این شهر اضافه کردند.

یکی از اعضای شورای شهر مشهد در این رابطه به خبرنگار مهر می گوید: اکنون مهاجران افغانی سهم بسزایی در توسعه و رشد حاشیه شهر مشهد دارند اما نباید آنان را به این خاطر مورد سرزنش قرار داد چرا که شاید کم کاری ما در رسیدگی به مهاجران موجب هجوم آنان به حاشیه های شهر شده است.

افاغنه در سازندگی و توسعه مشهد نقش داشته‌اند

غلامرضا بصیری‌پور تاکید می‌کند: در حال حاضر جمعیت یک میلیون نفری حاشیه شهر مشهد شامل روستائیان، مهاجران داخلی و خارجی می شود و این امر نشان می دهد که مسئولان خراسان رضوی به دلیل حجم مشکلات نتوانسته اند به خوبی از مهاجران استقبال کرده و یا فرهنگ مهاجرت را در این سرزمین ترویج دهند.

وی عنوان می‌کند: مهاجرت پدیده نامطلوبی نیست اما در تمامی سالیان گذشته مهاجران افغانی برای مردم این شهر علیرغم مزیت هایی که داشته اند، دارای معایب و آسیب هایی نظیر رشد حاشیه نشینی، تصاحب شغل و ناهنجاریهای فرهنگی و اجتماعی بوده اند اما بنده در مجموع اعتقاد دارم که آنان در سازندگی و توسعه این شهر نیز نقش داشته اند و نباید از کنار این مسئله به سادگی گذر کرد.

معاون امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان رضوی می‌ گوید: اغلب مهاجران در حاشیه های شهر سکنی می گزینند و موجب رونق گرفتن اشتغال کاذب، ترویج بی سوادی و کم سوادی و افزایش ناهنجاریهای اجتماعی نظیر بزهکاری می شوند.

امیر مرتضوی تاکید می کند: مهاجرت گسترده اتباع بیگانه به حاشیه‌های شهر مشهد موجب می شود تا سلامت فرهنگی، اجتماعی و امنیتی این شهر تهدید شود.

وی می افزاید: اغلب مهاجران و افرادی که امکانات لازم برای دستیابی به زندگی مناسب با شهر نشینان را ندارند به حاشیه نشینی روی می آورند بنابراین اغلب شاهد توسعه ناهنجاریها در این مناطق هستیم و با ورود اتباع بیگانه به این نقاط این آسیب ها و ناهنجاریها گسترده تر می شود.

روزی که جنگ مهاجران را به خانه ما رساند

علیرغم نظرات متعدد کارشناسان در خصوص پدیده مهاجرت باید به این مسئله نیز توجه کرد که سالها پیش جنگ و خشونت؛ مهاجران افغانی را به سرزمین ما رساند. وقتی پای درد دل اتباع افغانی ها می نشینیم تازه درمی یابیم که آنان با چه سختی هایی زجر دوری از وطن را تحمل کرده اند و داغ گوشه و کنایه ها را به جان خریده اند.

نمي توانستيم در افغانستان فرزندان خويش را از آب و گل درآوريم

يكي از مهاجران افغاني به خبرنگار مهر مي گويد: من 16 سال است كه در مشهد زندگي مي كنم و در تمام اين سالها طعم تلخ پناهندگی و مهاجرت را با تمام وجود احساس كرده ام، زيرا يك افغاني همواره به چشم يك فرصت طلب ديده مي شود درحالي كه در سرزمين ما جنگ و خونريزي بود و نمي توانستيم در پناه سرزمين افغانستان فرزندان خويش را از آب و گل درآوريم و به همين خاطر به مشهد و بارگاه رضوي پناه آورديم.

شريف جويا ادامه مي دهد: روزي كه كوله بار خود را برداشتيم و به مهاجرت اجباري تن داديم نمي دانستيم كه قرار است سختي هاي بسياري را متحمل مي شويم، البته درتمام اين سالها كه گذشت اهالي مشهد به ما بدي نكردند اما آنان همواره مشكل بيكاري و ناامني و حاشيه نشيني را به گردن ما انداختند و با رفتارهايشان نشان دادند كه جايشان را تنگ كرده ايم در صورتي كه هيچ فردي حاضر نيست وطن خود را ترك كند و آواره شود.

او كه در چشمانش شور زندگي موج مي زند، مي گويد: ما اگر به اينجا آمديم به خاطر فرار از جنگ و تامين خواسته هاي فرزندان و خانواده هايمان بود و هيچ گاه هم قصد نداشتيم كه موقعيت هاي مردمان اين شهر را به تصرف خود درآوريم.

يكي ديگر از افغاني ها مقيم مشهد نيز مي گويد: در تمام 20 سالي كه در اين شهر زندگي كرده ام خاطرات خوش و ناخوش فراواني به ياد دارم و شايد تلخ ترين خاطرات من در همان روزهايي بود كه به چشم يك مهاجر فرصت طلب به من نگاه شد.

چشم هايي كه حكايت سالها فراق و دوري از وطن را به تصوير مي كشد

پرسيلا نوري تاكيد مي كند: آن روز كه وارد اين شهر شدم تنها اميدم اين بود كه بچه هايم را به سرو ساماني برسانم و بعد هم به افغانستان بازگردم اما روز به روز وضعيت اين كشور نگران كننده تر شد و من هم براي تامين معاش زندگي مجبور به ماندن در اين ديار غربت شدم.

او بيان مي كند: مهاجرت، قصه تلخ و غم انگيزي است كه سرنوشت براي افغان ها رقم زده و همه مردم كشور من هر روز و هر ساعت با برداشتن چمدان هايشان راهي سرزمين هاي دور و نزديك مي شوند تا در پناه آن موقعيت هاي شغلي را براي گذران زندگي بدست آورند.

وي اظهار مي كند: ما افغان ها سالهاست كه از وطن دور مانده ايم اما مهاجرت به مشهد براي ما مشكلات زيادي داشته و شايد مهمترين مشكل، بدبيني مردم اين شهر نسبت به ماست.

هیچ جا وطن نمی شود

احمد شریف مقدادی هم می گوید: به خدا مهاجران افغانی، تجاوزگر و جنایتکار نیستند به خدا ما قصد نداشته و نداریم که جای کسی را بگیریم، باور کنید که جنگ ما را به این جا آورده وگرنه همه می دانیم هیچ جا وطن نمی شود.

او با لحنی آرام و متین عنوان می کند: مشهد وطن دوم ماست من از کودکی به همراه مادر و خواهرم به این شهر آمدم زیرا مادرم می ترسید تا فرزندانش در افغانستان پرپر شوند و همیشه در حسرت آرامش باقی بمانند.

این مهاجر افغانی می گوید: من از ایرانی ها گلایه مند هستم، آخر ما افغانی ها اغلب در مشاغلی حضور داریم که خیلی از ایرانی‌ها به ویژه مشهدیها آن را نمی‌پذیرند.

95 درصد مهاجرین خراسان رضوی در مشهد سکونت دارند

مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی نیز در این رابطه به خبرنگار مهر می گوید: خراسان رضوي داراي 400 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان است و اين امر شرايط ورود افغاني ها به دروازه هاي اين سرزمين را فراهم كرده است.

محمد عجمي عنوان می کند: 95 درصد مهاجرین این استان در مشهد ساكن هستند و اغلب  مهاجرین در مناطق قلعه ساختمان، گلشهر و طلاب سكونت دارند.

وی با اعلام اینکه 150 هزار مهاجر قانونی  در خراسان رضوی زندگی می کنند، می افزاید: از این افراد تنها تعداد اندکی در مهمانشهر و اقامتگاه های اتباع خارجی ساکن هستند و بخش اعظمی از آنها در محلات مشهد به سر می برند.

وی با اشاره به مخالفت کارشناسان برای مهاجرت افغان ها به خراسان می گوید: اگرچه دولت‌های ایران و افغانستان برای ماندن افغان ها در ایران موافقت کرده اند اما اغلب کارشناسان، مخالفت خود با این موضوع را اعلام کرده و اعتقاد دارند حضور آنان به ضرر فرهنگ کار و پویایی اقتصادی است اما ما همواره تاکید کرده ایم که تنها حضور افرادی که به صورت قانونی مهاجرت کرده‌اند، در این کشور مجاز است زیرا در غیر این صورت شاهد پیامدهای بلندمدت این موضوع در بازار کار خواهیم بود.

مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی یادآور می شود: کشور ایران به پناهندگان افغان کمک کرده و با آنان به شکل یک شهروند عادی رفتار نموده لذا باید اجازه داد تا مهاجران قانونی افغان به راحتی در این شهر زندگی کنند و نباید بیهوده ادعا کنیم که افغان ها فرصت های شغلی را از نیروهای بومی گرفته اند چرا که این سخنان درست نیست و معمولا اتباع خارجی به سمت کارهایی می روند که افراد بومی تمایلی به اشتغال در آن را ندارند.

عجمی معتقد است که حضور افغانستانی‌ها در کشور ایران به ویژه مشهد را باید با دیدگاهی منصفانه نقد و بررسی کرد چرا که  مطابق گفته کارشناسان حضور سامان نیافته این میهمانان ناخوانده، مشکلاتی برای اقتصاد و فرهنگ این سرزمین بوجود آورده  اما در  مجموع در بخش پیشرفت و توسعه این سرزمین دارای تأثیرات مثبت فراوانی بوده است.

وی با اشاره به قانونمند بودن اقامت و اشتغال اتباع خارجی می‌افزاید: کسانی که کارت کار دریافت می‌کنند می‌توانند به صورت رسمی و قانونی بدون هیچ مشکلی در مشاغل مجاز تعیین شده از سوی اداره کل کار و امور اجتماعی به فعالیت بپردازند.

نقش افغان‌ها در سازندگی ایران در قبل و بعد از جنگ مثال‌‌زدنی است و تعدادی از همین افغان‌ها در جهبه جنگ مقابل عراقی‌ها ایستاگی کردند و به شهادت رسیدند بنابراین همیشه هم همسایه دیوار به دیوار بودن بد نیست.

....................................

گزارش: مرضیه صاحبی