آداب و رسوم عید فطر در خراسان شمالی/ از تکبیر ترکمن ها تا صله ارحام کردها و ترک ها

به گزارش خبرنگار مهر، یک ماه روزه داری اقوام کرد، ترک، ترکمن و فارس در خراسان شمالی خود کتابی جدا از دوستی بین خلق و خالق است؛ مردمانی که با وجود تفاوت در گویش و پوشش، خالصانه برای رضای معبودی مشترک یک ماه روزه داری کردند و چه نیک روزه دارانی بودند که افزون بر روزه دهان و زبان و شکم، لحظه ای محرومان و یتیمان پیرامون خود را نیز از یاد نبردند.

یک ماه روزه داری که به انتهای خود می رسد؛ همه چشم می گردانند تا ببینند هلال ماه شوال کجاست، قدیم ها که ابزارآلات نوین رؤیت هلال ماه نبود، بسیاری از مردم برای دیدن ماه شوال به پشت بام ها می رفتند؛ ناگفته روشن است که در همان زمان نیز استناد مردم به سخن بزرگان دین بود که پس از رؤیت هلال ماه شوال اذان می گفتند و با اعلام پایان یک ماه روزه داری، مردم افطار می کردند.

اکنون اما دیگر رؤیت هلال ماه با استفاده از دستگاه ها و ابزارهای جدید نجوم انجام و به مردم اعلام می شود؛ آنگاه که عید سعید فطر اعلام شود نخستین کار هر مسلمان پرداخت زکات فطریه است که در خراسان شمالی نیز انجام می شود و امسال برای آن به ازای هر نفر مبلغ سه هزار و 500 تومان تعیین شده است.

گذشتگان ما رسم بر این داشتند که زکات فطریه را پیش از برآمدن آفتاب به دست خانواده های نیازمند و یا متولیان تقسیم و توزیع می رساندند؛ اگر چه اکنون نیز تقریبا بر همان منوال است و آن گونه که حجت الاسلام ابوالقاسم یعقوبی، قائم مقام نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی گفته سعی می شود زکات فطریه ای که امسال با محوریت هیئت امنای مساجد جمع آوری می شود؛ تا ظهر در اختیار نیازمندان از پیش شناسایی شده قرار داده شود.

عید فطر در بین اقوام مختلف خراسان شمالی

یکی از پیران روشن ضمیر خراسان شمالی در مورد آداب و رسوم عید فطر در این استان در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: در گذشته مردم شهرها و روستاهای خراسان شمالی همزمان با عید فطر در محیطی هموار و خوش منظر به نام خرمنگاه گرد هم می آمدند و پس از جمع آوری فطریه در همان مکان نماز عید فطر را به جماعت می خواندند.

حسین ناصری اظهار می کند: پس از جمع آوری زکات فطریه و برپایی نماز عید فطر، مردم خراسان شمالی روز عید را در دامان طبیعت به سر می بردند و بانوان خانواده نیز یا در همان طبیعت اقدام به پخت غذا می کردند و یا غذای آماده شده را از منزل با خود می آوردند.

وی می افزاید: در این روز خانواده ها به صورت دسته جمعی و قومی گرد هم می آمدند و از غذاهایی مشترک تناول می کردند و پیش و پس از صرف غذا نیز بساط شادی و خنده و بازی های بومی و محلی برپا بود.

به گفته ناصری در سال های اخیر زندگی های نوین برخی از این آداب و رسوم را تحت تأثیر قرار داده اما هنوز هم بسیاری از خانواده ها ترجیح می دهند عید فطر را در دامان طبیعت بگذرانند و پس از آن به دید و بازدید و صله ارحام می روند.

وی اضافه می کند: در این سال ها مردم روزه دار پس از اعلام رؤیت هلال ماه شوال، در مساجد و مصلی ها گرد هم آمده و نماز عید فطر به جای می آورند، زکات فطریه خود را پرداخت می کنند و آنگاه شماری راه طبیعت و تفرج گاه ها را در پیش می گیرند و شماری نیز دید و بازدیدهای روزانه و خانوادگی را انجام می دهند.

ناصری اظهار می کند: دید و بازدیدهای مردم در خراسان شمالی غالبا تا پاسی از شب ادامه می یابد چرا که به واسطه یک ماه روزه داری و شرایط خاص ماه رمضان بسیاری از مردم فرصت چندانی برای دیدار یکدیگر نمی یابند و عید سعید فطر فرصت مناسبی برای جبران آن محسوب می شود.

به گفته وی این آداب تقریبا در بین تمامی اقوام کرد و ترک و تات خراسان شمالی با اندکی تغییر، مشترک است اما ترکمن های خراسان شمالی عید فطر را با تغییرات و ضمائم بیشتری برگزار می کنند.

عید فطر در میان ترکمانان اهل سنت خراسان شمالی

نمی شود از عید فطر گفت و نگاهی مبسوط به آداب و رسوم ترکمان اهل سنت نینداخت چرا که برادران و خواهران اهل تسنن عید فطر را با کیفیت و کمیت خاصی برگزار می کنند.

آنامراد یانق، یکی از ترکمن های اهل راز و جرگلان خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد آداب و سنن عید فطر در میان ترکمن ها می گوید: در بین ترکمن های اهل سنت تلاش برای رؤیت هلال ماه اهمیت بیشتری دارد و به آن "آی گورمک" می گویند.

به گفته وی ترکمن های خراسان شمالی معتقدند اگر کسی با پایان یافتن ماه رمضان، هلال ماه شوال را در آسمان مشاهده کند به اندازه کسی که تمام روزهای ماه رمضان را روزه گرفته؛ ثواب می برد و به همین دلیل نیز در روز پایانی ماه رمضان بسیاری از افراد حتی کهنسالان به پشت بام ها رفته و سعی در رؤیت هلال ماه می کنند.

یانق با بیان این که یکی از رسوم ترکمن های خراسان شمالی پیش از رؤیت هلال ماه شوال و فرا رسیدن عید فطر تکبیر گفتن است، اضافه می کند: از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان تا شروع نماز عید فطر مردان با صدای بلند و زنان نیز با صدایی آهسته آن گونه که نامحرمان نشوند"الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر الله اکبر، ولله الحمد" می‌گویند.

وی می افزاید: با رؤیت هلال ماه رمضان و اعلام عید فطر ترکمن های خراسان شمالی در ابتدا اقدام به پرداخت زکات فطریه خود که از سوی امام جماعت تعیین می شود؛ می کنند و آن گاه لباس های نو و پاکیزه خود را پوشیده و به ملاقات اقوام و برادران خود می روند تا با یکدیگر برای برپایی نماز عید فطر به عیدگاه بروند.

یانق می گوید: البته پیش از بیرون رفتن ترکمن های خراسان شمالی برای برپایی نماز عید فطر رسم است که در خانه افطار می کنند و بر اساس سنت ها افطار آنها چند دانه خرما است که به صورت تاق می خورند یعنی سه، پنج و یا هفت عدد خرما می خورند.

به گفته وی پس از آن ترکمن ها در دسته های چند نفری به سوی عیدگاه که زمینی صاف در طبیعت است می روند تا در آنجا نماز بگذارند که رفت و برگشت به عیدگاه نیز خود دارای آدابی است؛ به عنوان مثال رسم بر این است که با پای پیاده از یک راه به عیدگاه بروند و از راه دیگر بازآیند چرا که معتقدند رسول گرامی اسلام نیز چنین می کرد.

یانق اظهار می کند: در روز عید فطر سفره های غذا در تمام خانه های ترکمن های خراسان شمالی پهن بوده و درب این خانه ها نیز به روی همه باز است و هر که به در این خانه ها آید بدون این که نام و نشانش پرسند به داخل دعوتش می کنند و از طعامی که بر روی سفره چیده شده؛ به او نیز می دهند.

وی اضافه می کند: همچنین در این روز دید و بازدید از بزرگان قوم و خویشاوندان نیز یکی دیگر از رسوم اهل سنت خراسان شمالی محسوب می شود.

به گزارش خبرنگار مهر، در مجموع پرداخت زکات فطریه، اقامه نماز عید فطر، دید و بازدید و صله ارحام، کمک به فقرا و یتیمان، تبریک گفتن به یکدیگر، هدیه دادن به دوستان و بزرگان به خردسالان، برگزاری مراسم های ازدواج و شادمانی و ... برخی از رسومی است که اقوام مختلف خراسان شمالی در روز عید فطر به مناسبت پایان یک ماه روزه داری برگزار می کنند.