عوامل کلیدی تأثیرگذار بر انتخابات ریاست جمهوری ترکیه/ آیا شاهد مدل پوتین-مدودف خواهیم بود

اولین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه پس از 82 سال در حالی برگزار می شود که پیش از این رؤسای جمهوری ترکیه با رأی مستقیم نمایندگان پارلمان انتخاب می شدند. اینبار مردم ترکیه امروز در 19 مرداد برای نخستین بار در تاریخ خود شاهد برگزاری انتخابات سراسری ریاست جمهوری و رقابت میان دو نامزد اسلامگرا و یک نامزد کرد خواهند بود. در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه حدود 53 میلیون نفر واجد شرایط هستند تا رأی خود را به صندوق بیاندازند. 2 میلیون و 800 هزار نفر دیگر نیز در خارج از کشور برای این انتخابات ثبت نام کرده اند که روند رای گیری از آن ها در 31 جولای آغاز شده است.

بر اساس قانون اساسی ترکیه، نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید در روز برگزاری انتخابات حداقل40 سال سن داشته باشند، دارای مدرک دانشگاهی بوده و از شرایط لازم برای نامزدی در انتخابات پارلمانی برخوردار باشند، هر چند که عضویت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در پارلمان الزامی نمی باشد، اما برای اعلام نامزدی خود باید امضای دست کم 20 تن از اعضای پارلمان را به دست آورند.

همچنین طبق قانون اساسی ترکیه، رئیس جمهوری برای یک دوره 5 ساله برگزیده می شود و نامزد پیروز تنها یکبار دیگر پس از 5 سال، می تواند کاندیدای ریاست جمهوری شود. در صورتی که هیچ یک از نامزدها در دور نخست نتواند اکثریت آراء (1+50) را به خود اختصاص دهد، انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد، در نتیجه دو نامزدی که حائز بیشترین آراء در دور نخست شده اند، در دور دوم که 15 روز بعد از انتخابات دور اول برگزار خواهد شد، به رقابت خواهند پرداخت.

انتخابات ریاست جمهوری ترکیه از ابعاد مختلف داخلی و خارجی حائز اهمیت است. اول اینکه این انتخابات یک انتخابات تاریخی به شمار می رود زیرا رئیس جمهوری جدید ترکیه نه با آرای نمایندگان پارلمان، بلکه از طریق برگزاری انتخابات و با رأی مستقیم مردم انتخاب خواهد شد. همینطور شهروندان مقیم خارج نیز برای نخستین بار در همان کشورهایی که در آن ها اقامت دارند از حق دمکراتیک خود برای رأی دادن استفاده کرده و از روز پنج شنبه هفته گذشته با حضور در مراکز رأی گیری، آرای خود را در صندوق های اخذ رأی انداخته اند.

نکته حائز اهمیت دیگر در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، ترکیب نامزدهای حاضر در این انتخابات است بطوریکه برای نخستین بار احزاب مخالف و اپوزیسیون نیز در چارچوب معرفی نامزد موفق به ائتلاف شده و در انتخابات اجازه رقابت با حزب عدالت و توسعه را یافته اند.

سوم آنکه آرای اقلیت های قومی نظیر کردها و اقلیت های دینی و مذهبی نظیر علویان نقش تعیین کننده و سرنوشت سازی در این انتخابات خواهد داشت و در نهایت انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ترکیه به مثابه یک همه پرسی بر سر گزینه های سیاسی و موضع گیری در مورد تحولات و تغییرات دراماتیک جاری در منطقه خاورمیانه و همچنین موضع ترکیه در قبال این تحولات و تغییرات، چگونگی تعامل با مسائل مطرح شده و سیاست داخلی این کشور به ویژه در رابطه با مسأله کردها به شمار می آید؛ مسأله ای که با انتخابات پیش رو وارد مرحله جدیدی در تاریخ ترکیه و منطقه خواهد شد.

حزب حاکم عدالت و توسعه با وجود اینکه پیشتر صحبت هایی از نامزدی عبدالله گل رئیس جمهور فعلی ترکیه برای دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری وجود داشت نهایتا رجب طیب اردوغان نخست وزیر فعلی را به عنوان کاندیدای خود معرفی کرد.

اردوغان در سال ۱۹۵۴ در منطقه قاسم پاشای استانبول به دنیا آمد. اردوغان از اعضای مؤسس حزب حاکم عدالت و توسعه بوده و سه دوره نمایندگی مجلس ترکیه، یک دوره ناتمام شهرداری کلان شهر استانبول و سه دوره نخست وزیری ترکیه از سوابق سیاسی این سیاستمدار به نسبت کهنه کار است. وی به گفته خودش در کودکی برای گذران زندگی دست فروشی می کرده و مدتی را نیز در تیم های باشگاهی فوتبال به شکل نیمه حرفه ای بازی کرده است.

اردوغان در مدرسه مذهبی امام خطیب و مدرسه عالی اقتصادی و تجاری آکسارای که بعدها به دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه مرمره تغییر نام یافت، تحصیل کرده‌است. وی در همه انتخابات های برگزار شده در سال های اخیر، پیروزی های بزرگی را عاید حزب عدالت و توسعه کرده است. به عنوان نمونه جدید، در انتخابات شهرداری های ترکیه که درماه مارس برگزار شد، نزدیک به 46 درصد از آرای مردم را به دست آورد و حدود 61 درصد از شهرداریهای کشور را در اختیار گرفت.

اردوغان در سخنرانی های خود بر وعده ساختن "ترکیه نوین" و قدرتمند و شکوفا در همه ابعاد وجودی و دارای دموکراسی و رفاه بیشتر تمرکز کرده و تأکید می کند که تمامی اختیارات رئیس جمهوری در قانون اساسی را به کار خواهد گرفت، این در حالی است که به باور بسیاری از کارشناسان نخست وزیر کنونی ترکیه در تلاش است تا نظام حاکم در این کشور را از نظام پارلمانی به نظام ریاست جمهوری و یا نیمه ریاست جمهوری تغییر دهد. اما بر اساس داده های موجود اردوغان در انتخابات پیش رو با دو چالش عمده مواجه است: به این شرح که بنا بر قانون اساسی ترکیه، در صورت رسیدن اردوغان به سمت ریاست جمهوری این کشور، او مجبور خواهد بود از حزب عدالت و توسعه استعفا دهد.

لذا چگونگی محافظت از این حزب و جلوگیری از تکرار سناریویی که برای سلیمان دمیرل و تورگوت اوزال، رؤسای جمهوری پیشین ترکیه، اتفاق افتاد، یکی از چالش های پیش روی رجب طیب اردوغان است.

چالش بعدی پیش روی نخست وزیر کنونی ترکیه در صورت تصدی سمت ریاست جمهوری این کشور، این است که دست کم احزاب مخالف نگران انتقال به حکومت خودکامه و تک حزبی بوده و این در حالی است که گفته می شود احتمال تکرار سناریوی روسی در ترکیه وجود دارد. به گونه ای که اردوغان و عبدالله گل نیز همانند پوتین و مدودف، اقدام به رد و بدل کردن سمت های ریاست جمهوری و نخست وزیری میان خود کنند.

اکمل الدین احسان اوغلو نماینده 10 حزب معارض ترکیه در این انتخابات است، در ۲۶ دسامبر ۱۹۴۳ در قاهره پایتخت مصر به دنیا آمد. وی که تحصیلات خود را در دانشگاه‌های عین‌الشمس، الازهر مصر، آنکارا، اکستر انگلستان و استانبول طی کرده، پروفسور تاریخ علم، آکادمیسین، نویسنده و دیپلمات سابق است. وی تا سن ۲۷ سالگی در مصر به سر برده و در سال۱۹۷۰ به ترکیه نقل مکان کرده است.

حداقل ۲۲ دانشگاه به وی مدرک دکترا و پروفسوری افتخاری اعطا کرده‌اند. وی از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۱۴ به مدت ۱۰ سال رئیس سازمان همکاری اسلامی بود.

انتخاب اکمل‌الدین احسان‌اوغلو به عنوان نامزد حزب سکولار "جمهوری خلق" باعث بروز انشقاق در داخل حزب شد به طوری که برخی از نمایندگان این حزب به دنبال کسب امضا برای معرفی نفری دیگر بودند.

این افراد اعتقاد داشتند که احسان‌اوغلو با سابقه دینی و محافظه‌کارانه‌ خود با سیاست‌های حزبی‌شان سازگار نیست. اما اکثریت نمایندگان این حزب از نامزدی احسان‌اوغلو حمایت کردند و کمال قلیچ‌داراوغلو رهبر حزب نیز تاکید کرد منافع ملی برای آنها از منافع حزبی بالاتر است و باید شرایط جامعه را هم در نظر گرفت.

اکمل الدین احسان اوغلو در طول زندگی خود هیچ گونه فعالیت سیاسی حزبی نداشته و در نتیجه پرونده سیاسی اش نمی تواند نقطه قوت مبارزات انتخاباتی وی باشد، بلکه نقطه قوت این شخصیت آکادمیک این است که نامزد دو حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه یعنی حزب چپ گرای "جمهوری خواه خلق" و حزب راست گرای "حرکت ملی" در رویارویی با رجب طیب اردوغان می باشد.

احسان اوغلو در مبارزات انتخاباتی خود به جای برگزاری تجمع های انتخاباتی و سخنرانی در برابر طرفداران، به شرکت در فعالیت ها، کنفرانس ها، بازدیدها و برنامه های تلویزیونی که دو حزب جمهوری خواه خلق و حرکت ملی برای وی ترتیب می دهند، بسنده کرده، در همین حال، در سخنان خود تنها وعده های عمومی نامشخصی داده و از پرداختن به جزئیات خودداری نموده است، چرا که از محال بودن جمع تضادها رنج می برد، به عنوان مثال می گوید از روند صلح با حزب کارگران کردستان (پ پ ک) حمایت می کند اما شرط می گذارد که این کار بدون عجله و با موافقت تمامی طیف های جامعه صورت گیرد. در واقع احسان اوغلو با این سخنان از یک طرف تلاش می کند آرای کردها را به دست آورد و از طرف دیگر نیز نمی خواهد ملی گرایان ترک را از خود خشمگین کند، در نتیجه شرط "موافقت همه" را مطرح می کند که عملاً روند صلح را غیر ممکن می سازد، چرا که ملی گرایان ترک چه از حزب حرکت ملی و چه از حزب حزب همبستگی بزرگ از احسان اوغلو حمایت می کنند به شرط آنکه صلح با حزب کارگران کردستان را نپذیرد.

صلاح‌الدین دمیرتاش جوان‌ترین کاندیدای ریاست جمهوری ترکیه است. وی در ۱۰ آوریل ۱۹۷۳ در شهرستان پالو از توابع استان الازیغ به دنیا آمد. نماینده مردم دیاربکر و رئیس حزب دموکراتیک خلق‌ها و اصالتا از تبار زازا است.

 دمیرتاش فارغ التحصیل دانشکده حقوق دانشگاه آنکارا است و مدتی را نیز به وکالت گذرانده است. وی کاندیدای مشترک احزاب دموکراتیک خلق ها، حزب اِمِک (تلاش) و حزب حرکت اِمِکچی است.

دمیرتاش همچنین نامزد اعتراض های "پارک گزی" به شمار می آید، اعتراض هایی که در سال 2013 میلادی در شهر استانبول و در واکنش به تخریب این پارک به راه افتاد و آن چنان گسترش یافت که به شدیدترین اعتراض ها به سیاست های رجب طیب اردوغان و خشن ترین تنش های دوران زمامداری حزب حاکم عدالت و توسعه تبدیل شد. عدم تمایل محافل بزرگ منافع اقتصادی در ترکیه به دمیرتاش و ترجیح دادن اردوغان و احسان اوغلو به وی، نقطه ضعف اصلی مبارزات انتخاباتی این سیاستمدار کرد به شمار می آید، مسأله ای که در کمک های مالی ناچیز به کمپین انتخاباتی اش منعکس شده، جایی که این کمک ها به یک میلیون لیره (468 هزار دلار) نیز نرسید.

در خصوص نتایج انتخابات نیز باید گفت، همانطور که خیلی ها نتیجه انتخابات را از پیش روشن می بینند، بسیاری نیز این انتخابات را نابرابر می دانند. کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خواه خلق، پیش از این در مصاحبه ای با روزنامه الاخبار لبنان اعلام کرده بود که رسانه های مستقل جایشان در فضای انتخاباتی خالی است و حتی رجب طیب اردوغان از اموال دولتی و مالیات های مردمی برای تبلیغات انتخاباتی خود استفاده می کند.

"عباس اصلان" تحلیلگر سیاسی ترکیه ای نیز به الاخبار می گوید: اردوغان همه امکانات کشورش را از هواپیما و بالگرد گرفته تا دستگاه های امنیتی و نظامی را به خدمت گرفته است. بر رسانه ها نیز تقریبا سلطه کامل دارد، از جمله تلویزیون رسمی که دیگر سخنگوی وی شده است.

گفته می شود اردوغان علاوه بر اینها، از حمایت جمعیت ها و انجمن های دینی و اسلامی نیز برخوردار است. البته جز جماعت هایی که مورد حمایت جماعت فتح الله گولن، هستند؛ کسی که در ماه های اخیر بشدت با اردوغان اختلاف پیدا کرده است.

جمعیت تاجران و صنعتگران مستقل (موسیاد) که پیش از این نیز بر اساس گرایش های دینی برای رقابت با جمعیت تاجران و صنعتگران ترکیه (توسیاد) شکل گرفته است، از اردوغان حمایت می کند.

علاوه بر این، اردوغان اخیرا پس توافق با کردها، حمایت حزب "کارگران کردستان" را نیز به نظر می رسد تا حدی به دست آورده است.

درست است که این ائتلاف های آشکار و پنهان، برگ برنده ای برای پیروزی رجب طیب اردوغان این بار در قامت رییس جمهور ترکیه به شمار می رود، اما با توجه به طرح مسائلی همچون استفاده نخست وزیر عدالت و توسعه ای از ابزارهای دولتی و عمومی برای ائتلاف سازی و محکم کردن امکان پیروزی خود در انتخابات، همین موضوع می تواند زمینه مخالفت معارضان اردوغان و توجیه اتهام علیه وی را نیز فراهم کند، امری که نمونه هایی از آن در جریان فساد گسترده مالی چند ماه پیش مسئولان ترک، متوجه اردوغان و رفقای سیاسی او شد و اعتراض های خیابانی هم پیش از آن در ماجرای تخریب پارک گزی، عرصه را بر آنان تنگ کرد.

به هر ترتیب اردوغان 60 ساله، رئیس حزب عدالت و توسعه، حزب حاکم و نخست وزیر فعلی ترکیه، با اکمل الدین احسان اوغلو 71 ساله که نامزد توافقی احزاب معارض ترکیه است و با صلاح الدین دیمرتاش 41 ساله که نامزد کردها و حزب "صلح و دموکراسی" است، رقابت می کند.

اردوغان که از سال 2003 قدرت سیاسی را در ترکیه در دست دارد، اعلام کرده که قصد دارد نظام پارلمانی را به نظام ریاست جمهور تبدیل کند؛ در مقابل، احسان اوغلو نشان داده قصدی برای گسترش اختیارات رئیس جمهوری ندارد.

در واقع، اردوغان با این اقدام قصد دارد پس از پایان دوران نخست وزیری همراه با اختیارات فراوانش، قدرت سابق خود را این بار در سمتی حفظ کند که تا پیش از این به نسبت پست نخست وزیر، مقامی تشریفاتی به شمار می رفت.

از سوی دیگر، احسان اوغلو نماینده 10 حزب معارض ترکیه نیز فاصله زیادی از حیث محبوبیت با رجب طیب اردوغان ندارد و وزن او در انتخابات محلی اخیر در مقابل اردوغان و دمرتاش روشن شد. در انتخابات محلی ترکیه که 30 مارس گذشته برگزار شد، در میان بی فروغی نماینده کردها، حزب اردوغان (عدالت و توسعه) 45.6 درصد آراء، و معارضان 44.2 درصد را به دست آوردند.

کارشناسان معتقدند، در سایه رقابتی که میان اردوغان و احسان اوغلو وجود دارد، کردها بیش از 5 تا 6 درصد آراء را به دمرتاش نمی دهند. بنابراین رقابت منحصر به اردوغان و احسان اوغلو است ؛ احسان اوغلویی که اردوغان او را هدف انتقادهای خود قرار گرفته و او را متولد قاهره می داند حال آنکه همه می دانند که مصطفی کمال آتاتورک نیز زاده شهر سلونیک یونان بود.

نظرسنجی ها نشان می دهد که بیش از 57 درصد علوی ها رأی خود را به رقیب اردوغان یعنی احسان اوغلو خواهند داد و احتمال می رود هر چه به ساعت آغاز انتخابات نزدیک تر می شویم این درصد بیشتر بشود.

هر چند بسیاری از رسانه ها و کارشناسان اعلام کرده اند، که نتیجه از پیش معلوم است و اردوغان رأی می آورد، اما رسیدن اردوغان به کاخ «شنقایا» اینقدر هم تضمین شده نیست و این احتمال وجود دارد که کار به دور دوم کشیده شود.

به هر حال نوع سیاست داخلی اردوغان و سیاست خارجی او طرفداران و بخصوص مخالفانی دست و پا کرده است که حتی ممکن است تجمع مخالفان سیاست خارجی او را به خیابان بکشاند و حتی علیه برخی سیاستهای داخلی او از جمله محدود کردن آزادی ها مانند بستن سایت های مختلف اعتراضاتی بشود اما در هر صورت باید منتظر شد تا زمان اعلام نتایج و دید که آیا به اردوغان رأی می دهند؟ کسی که با حزب خود وضعیت اقتصادی ترکیه را بهبود بخشید و نگاه اصلی او و حزبش به انتخابات زودهنگام پارلمانی است که اردوغان با تکیه بر اکثریت بودن حزبش در آن، چشم به اصلاح نظام پارلمانی و تبدیل آن به ریاست جمهوری دارد.

----------------

پیمان یزدانی