تلفیق سنت و مدرنیته برای مقاوم سازی ارگ بم/ زلزله در کمین ارگ تاریخی

به گزارش خبرنگار مهر، ارگ بم نماد بازسازی بناهای تاریخی و توان مرمت کارشناسان ایرانی است هر چند که بخشهایی از این بنا نیز توسط کارشناسان کشورهای آسیای دور و اروپا مرمت شده است اما حجم اصلی کار در این بنای تاریخی برعهده مرمتگران ایرانی بوده است و هم اکنون نیز دهها استادکار و کارگر و استاد مرمت ایران در این بنای تاریخی در حال فعالیت شبانه روزی هستند.

یکی از مهمترین نیازهای این بنای تاریخی در مسیر بازسازی اختصاص اعتبار مورد نیاز برای ادامه روند کار است که به خصوص در سالهای اخیر با مشکلاتی مواجه شده است با این وجود باید به این اصل نیز اشاره کرد که تاکنون میلیاردهای تومان اعتبار در این بنای تاریخی در کنار ساعتهای کار و تلاش بی وقفه هزینه شده تا بخشهای قابل توجهی از این بنا بار دیگر مرمت شود بطوریکه ارگ بم هم اکنون بار دیگر به لیست مکانهای اصلی گردشگری ایران باز گشته است.

ارگ بم همچنان در خطر بروز زمین لرزه قرار دارد

این بنا هر چند نشان از توان بالای معماری ایرانیان در دو هزار و 500 سال قبل دارد اما پس از مرمتهای صورت گرفته باید اوج معماری این بنا را در تخصص و سرپنجه ها و اندیشه های مرمتکاران معاصر نیز جستجو کرد.

باید به این نکته اساسی اشاره شود که گسل اصلی زمین لرزه مهیب ارگ بم دقیقا از نزدیکی این بنای تاریخی می گذرد بطوریکه بیشترین خسارات زمین لرزه به این ارگ و خیابان منتهی به این بنای تاریخی وارد شد بطوریکه حتی در بازسازیهای اخیر جابجایی هایی نیز در جانمایی خانه های تازه ساز نیز برای دوری از گسل صورت گرفته است.

اما به دلیل ماهیت ارگ بم این جابجایی در این بنا امکان پذیر نبود و تنها گزینه برای دور ماندن این بنا از زمین لرزه های احتمالی در آینده مقاوم سازی ارگ بم به شمار می رفت.

خلاقیت و نیاز منجر به تولید خشت مقاوم شد

دقیقا همین امر بود که در ابتدای بازسازی ارگ بم مرمتکاران را به اندیشه فرو برد و درنهایت به ساخت خشتهای مقاوم در برابر زمین لرزه با استفاده از مصالح بومی منجر شد.

اما آنچه که هم اکنون در کارگاههای این بنای تاریخی می گذرد تحولی در امر مقاوم سازی ارگ بم است که از خانه سیستانی آغاز شده است.

طرح مرمتگران برای مقاوم سازی بیشتر ارگ تاریخی

تحولی که با تلفیقی از روشهای سنتی و روشهای مدرن در حال انجام است و مرمتگران امید دارند با استفاده از چنین طرحهایی امکان بروز خسارات در زمان بروز زمین لرزه در این بنای تاریخی کاهش یابد.

مدیرپایگاه میراث جهانی بم در گفتگو با مهر در این خصوص می گوید: هم اکنون کار مرمت و بازسازی ارگ بم در حال انجام است و تاکنون بناهای متعددی از این بنای بزرگ تاریخی بازسازی شده است و مسیرهای گردشگری جدیدی در اختیار گردشگران قرار گرفته است.

افشین ابراهیمی افزود: عملیات بازسازی حاکم نشین که در مرتفع ترین قسمت این بنا و بر روی یک کوه قرار گرفته است آغاز شده و امیدواریم روند بازسازی به خوبی انجام شود.

وی گفت: همچنین بازسازی برج و باروهای ارگ نیز در حال انجام است و پیشرفتهای قابل توجهی در این زمینه نیز حاصل شده است.

مدیرپایگاه میراث جهانی بم یکی از مهمترین موضوعاتی است که به آن توجه می کنیم مقاوم سازی سازه های مختلف ارگ بم در کنار مرمت است بطوریکه طرحی در این زمینه تدوین و در حال اجرا است که در خانه سیستانی ها عملیاتی شده است.

وی تصریح کرد: این شیوه کاملا جدید و تلفیقی است از روشهای مدرن و سنتی مقاوم سازی که امیدواریم با بازدهی مثبت همراه باشد و زمینه مقاوم سازی بیشتر بناهای خشتی را فراهم سازد تا بتوانیم با استفاده از مصالح بومی و ساختار سنتی بنایی مقاوم ایجاد کنیم.

همکاری میراث فرهنگی و مراکز علمی آلمان

ابراهیمی ادامه داد: این طرح هم اکنون در خانه سیستانی ارگ بم در حال اجرا است و پس از سوراخکاری دیوارهای خشتی مفتولهای فایبرگلاس در آنها کار گذاشته می شود و در کنار این اقدام مواد استحکام بخش نیز به درون دیوارها تزریق می شود.

وی افزود: تمام این اقدامات درحالی است که از خشتهای مقاوم در بازسازی ارگ استفاده می شود که در کارگاههای مجاور ارگ بم در حال تولید می باشند.

وی با اشاره به زلزله خیز بودن بم گفت: امیدواریم با اجرای چنین طرحهایی از بروز خسارت در زمان بروز زمین لرزه احتمالی جلوگیری شود.

ابراهیمی ادامه داد: این طرح با همکاری سازمان میراث فرهنگی و یکی از دانشگاههای آلمان در حال اجرا می باشد و در صورت موفیقت آمیز بودن در سایر قسمتهای ارگ و یا بناهای خشتی نیز تسری خواهد یافت.

خشت جزو اصلی بناهای تاریخی ایرانی

علی صولتی، پژوهشگر حوزه خشت بناهای تاریخی در گفتگو با مهر اظهارداشت: در زمان بازسازی ارگ بم تصمیم بر این بود که از مصالحی استفاده شود که در کنار بومی بودن از مقاومت بیشتری نسبت به خشت معمولی نیز برخوردار باشد به همین دلیل مطالعاتی در این خصوص انجام شد.

وی افزود: در همین راستا آزمایشگاه و کارگاه تولید خشت در کنار ارگ بم تاسیس شد و استفاده از انواع مصالح در راستای تولید این نوع خشت آزمایش شد.

صولتی گفت: بسیاری از بناهای ایران از خشت ساخته شده اند و برای حفظ و نگهداری ابن بناهای کهن باید برنامه ریزی و مطالعه انجام داد.

وی بیان کرد: خشت مخلوطی متوازن از آب، گل و کاه است که می تواند در مناطق کویری از خاصیت عایقی آن در مقابل نفوذ آب نیز در بناهای استفاده کرد به همین دلیل در این مناطق بسیار دیده می شود.

وی ادامه داد: با این وجود استفاده از خشتهای قدیمی بناهای تاریخی را در معرض خطر سیل و زمین لرزه قرار می دهد و حفاظت از آنها بسیار پر هزینه است.

صولتی افزود: در دنیا برخی مراکز علمی تحقیقات گسترده ای برای مقاوم سازی خشت و این دست بناها انجام داده اند در ایران نیز در زمان بازسازی ارگ بم این نکته به چشم آمد و درنهایت خشتی مقاوم با استفاده از الیاف خرما و مصالح اصلی خشت ساخته شد که در ارگ بم مورد استفاده قرار گرفت.

وی ادامه داد: استفاده از روشهای سنتی و خلاقیت در ساخت این خشتها و همچنین استفاده از روشهای نوین می تواند در مقاوم سازی ارگ بم بسیار تاثیر گذار باشد هم اکنون نیز بناهای ارزشمند دیگری نیز در استان کرمان و سایر مناطق کشور وجود دارند که نیاز به مقاوم سازی دارند که می توان به ارگ راین به عنوان دومین بنای بزرگ خشتی جهان اشاره کرد.

..........................................

گزارش: اسما محمودی