زلزله و نشست زمین قامت تخت جمشید را می‌لرزاند

به گزارش خبرنگار مهر، به طور معمول عوامل موثر در تخریب آثار و بناهای تاریخی به دو بخش عوامل انسانی و طبیعی تقسیم می شوند.

تخت جمشید نیز به عنوان بزرگترین بنای سنگی جهان با این مخاطرات همواره دست به گریبان بوده و در این رهگذر در حوزه عوامل طبیعی زلزله و فرونشست زمین دو تهدید جدی برای این اثر جهانی محسوب می شوند.

اخیرا فرونشست زمین در نزدیکی تخت جمشید متخصصان و کارشناسان را برآن داشت که در مورد تهدیدات ناشی از این پدیده تحقیقات تخصصی را آغاز کنند.  

در این خصوص یک دکترای زلزله شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد شیراز در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه دو عامل در ایجاد فرونشست تاثیر دارد، گفت: یکی از مسائل مهم در ایجاد فرونشست از دست رفتن آب های زیرزمینی به دلیل برداشت های بی رویه است.

عبدالمجید اسدی افزود: یکی دیگر از موارد مهم در ایجاد این پدیده افت سطح ایستایی بر اثر فعال شدن گسل است که این گسل باعث تخلیه آب و در نهایت پدیده فرونشست می شود.

وی ادامه داد: اگر فرونشست ناشی از برداشت بی رویه آب باشد آرام آرام اما اگر بر اثر فعال شدن گسل باشد ناگهانی ایجاد می شود.

این دکترای زلزله شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد شیراز در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه تمام دشتهای ایران بر روی گسل قرار دارند، اظهار داشت: از نظر زمین و زلزله شناسی تمام نقاط استان فارس از جمله تخت جمشید در معرض خطر هستند و هیچ تفاوتی بین شیراز، تخت جمشید و شهرهای دیگر وجود ندارد.

اسدی با بیان اینکه بیشتر ستونهای تخت جمشید که فروافتاده در اثر زلزله بوده، بیان کرد: یکی از دلایل عمده افتادن برخی از ستونهای تخت جمشید زلزله بوده تا در اثر عوامل دیگر به همین دلیل ممکن است در این محدوده نیز زلزله رخ دهد.

بیشتر ستونهای تخت جمشید که فروافتاده در اثر زلزله بوده است.این زلزله شناس با اشاره به فرونشست قسمت هایی از زمین در نزدیکی تخت جمشید، گفت: طی چند مدت اخیر قسمت هایی از زمین در نزدیکی این بنا دچار فرونشست شده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد شیراز با بیان اینکه احتمال دارد به زودی آن منطقه دچار لرزش شود، اظهار داشت: مسئولان مربوطه می توانند با هزینه کردهایی، کانون بعدی زلزله را مشخص کنند تا برای کاهش میزان خسارت تمهیداتی اندیشیده شود.

اسدی ضمن تشریح تمهیدات برای کاهش خسارات زلزله، اظهار داشت: با توجه به کانون زلزله، می توان با انجام اقداماتی فرکانس زلزله آینده را پیدا و مشخص کرد که آیا فرکانسش با فرکانس سنگهای تخت جمشیدی یکی است یا خیر، زیرا اگر این فرکانس ها یکی باشد پدیده تشدید صورت می گیرد و تخریب بیشتر می شود.

وی با اشاره به وجود گسل در نزدیک تخت جمشید، گفت: البته این موضوع نیز نیاز به بررسی دارد تا در منطقه اندازه گیری های صورت گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد شیراز بر لزوم مطالعه پیرامون این موضوع تاکید کرد و گفت: در این راستا ضروری است تحقیقات مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام شود تا مشخص شود این فرونشست ها به دلیل برداشت های بی رویه ایجاد شده یا در نتیجه فعال شدن گسل به وجود آمده است.

وی با اشاره به اینکه یکی دو سال اخیر شاهد وقوع یک زمین لرزه در شهرستان مرودشت بودیم، گفت: برخی مواقع یک زلزله چهار ریشتری می تواند بیشتر از یک زلزله هشت ریشتری تخریب کند زیرا این امر به کانون زلزله، فاصله از سطح و... بستگی دارد.

اسدی با تاکید بر اینکه تخت جمشید یک سازه سنگی است و فرکانس سازه ها یکی است، بیان کرد: این بنا مربوط به دو هزار و ۵۰۰ سال قبل است از این رو دچار فرسودگی شده و مقاومت آن نیز کمتر شده است.

پژوهشگر، زمین شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز نیز به خبرنگار مهر در خصوص ایجاد پدیده فرونشست در اطراف تخت جمشید و تشدید آن گفت: پدیده فرونشست طی سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ در منطقه نقش رستم تا روستای شول اتفاق افتاد، اثرات نشست در امتداد کوه حسین از نقش رستم تا روستای شول مشخص است و مقدار نشست بین دو تا ۳۰ سانتی متر تغییر می کند.

پروفسور عزت الله رئیسی ادامه داد: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر)، بروز خشکسالی شدید طی این سالها و همچنین مساعد بودن آبخوان برای نشست ( وجود لایه های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم مشاهده شود.

وی اظهار داشت: طی سالهای مذکور در محدوده تخت جمشید نشستی رخ نداد، اما افت سطح آب زیرزمینی بالاخره اثر خود را در سال ۹۱ نشان داد به طوری که در فاصله ۲۰۰ متری از صفه اصلی تخت جمشید شکافی موازی با صفه به طول ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر، عرض یک متر و عمق حداکثر یک متر نمایان شد.

پروفسور رئیسی افزود: همچنین بر اساس مطالعات انجام شده مشخص شد که به علت وجود آهک در زیر آبرفت، چنانچه چاه های برداشت آب تا مرز این دو سازه یا پایین تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولانی مدت آب احتمال رخداد آبفروچاله نیز وجود دارد که می تواند خطر احتمالی دیگری برای تخت جمشید و نقش رستم در آینده باشد.

طی مدت اخیر عمق فرونشست ها در محدوده تخت جمشید بیشتر شده و نگرانی هایی را به همراه داشته است.وی در خصوص راهکارهای مقابله با این پدیده اظهار داشت: پیشنهاد می شود اولا برداشت از چاه های پمپاژ در محدوده حریم تخت جمشید و نقش رستم محدود شود بطوری که افت سطح آب زیرزمینی متوقف شود. ثانیا در صفه تخت جمشید نقاط برداشت ارتفاعی و مختصاتی به صورت یک شبکه دقیق ژئودتیک (Geodetic Survey) نصب شده و نشست زمین پایش شود.    

پژوهشگر، زمین شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز گفت: متاسفانه طی چند مدت اخیر عمق این فرونشستها در محدوده تخت جمشید بیشتر شده و نگرانی هایی را به همراه داشته است.

وی تاکید کرد: در این راستا ضروری است هرچه سریعتر نسبت به برگرداندن سطح سفره آبهای زیرزمینی مانند گذشته اقدام کرد در غیر این صورت ادامه این روند می تواند مشکل ساز شده و عظیم ترین بنای سنگی را با تهدید روبه رو کند.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور مرکز شیراز در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: وجود گسل می تواند تشدید کننده فرونشست باشد به همین دلیل وجود گسل می تواند در هدایت فرونشست به دامنه کوه تاثیرگذار باشد.

طهمورث یوسفی اظهار داشت: کوهی که تخت جمشید در دامنه جنوب باختری آن ساخته شده به نام کوه رحمت است.

نام قدیمی و شاید باستانی این کوه مهر بوده که این نام به دلیل چشمه های فراوانی است که از این کوه تامین می شود و امروزه نیز تعدادی از این چشمه ها دیده می شود ولی به دلیل خشکسالی ها و حفر چاه های فراوان دبی این چشمه ها کم شده است.

وی بیان کرد: كوه رحمت در محدوده شهرستان مرودشت، بخش مركزی دهستان رحمت و در ۲۰ كیلومتری شمال خاوری مركز شهرستان مرودشت واقع شده است.

وی با تاکید بر اینکه در برخی موارد گسل می تواند در پدیده فرونشست تاثیرگذار باشد، گفت: به عنوان نمونه این پدیده در دشت ارژن رخ داده و وجود گسل در ایجاد فرونشست تاثیرگذاشته است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور مرکز شیراز با بیان اینکه گسل رحمت که در اطراف تخت جمشید قرار دارد فعال است، گفت: در گذشته زلزله هایی به بزرگی ۴.۵ تا پنج ریشتر البته در دوره بازده زمانی طولانی رخ داده است.

یوسفی با بیان اینکه پدیده فرونشست در مرکز دشت رخ می دهد، افزود: این پدیده پس از ایجاد در دشت به سمت دامنه کوه هدایت می شود از این در شهرستان مرودشت نیز این موضوع به وضوح دیده می شود.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور مرکز شیراز گفت: علاوه بر این گسلها عمق  ترکها را تشدید می کنند و باعث می شود که زودتر این پدیده ظاهر شود.

یوسفی افزود: یکی دیگر از راهکارهای فوری در بخش هایی که علائم فرونشست در سطح ظاهر شده مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی انجام شود كه در این میان مطالعات ژئوفیزیكی، GPR و رادار سریع ترین روش برای شناسایی تونل های زیرزمینی و برای توسعه آنها را نشان می دهد و می توان با شناخت از وضعیت پدیده در زیر، چاره ای برای عدم گسترش و مهار آنها انجام داد.