امامت برای زیدیه رهبری سیاسی دینی است

به گزارش خبرگزاری مهر، هشتمین نشست از سلسله نشست های تخصصی سیره‌نگاری با عنوان «سیره ائمه معصومین(ع) از دیدگاه زیدیه و اهل سنت» ۲۰ دی‌ماه با حضور احمد پاکتچی دین‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.

پاکتچی در ابتدای این نشست با بیان رفتار اهل سنت نسبت به ائمه ما گفت: آنها همواره نگاه احترام آمیزی نسبت به ائمه ما داشته‌اند. در این نشست قرار نیست که باورهای زیدیه و اهل سنت را مبنای مطالعه خود قرار دهیم بلکه می‌خواهیم بدانیم که این باورها چه تاثیری در سیره‌نگاری داشته‌اند. زیدیه یک سری عقاید بنیادی درباره امامت دارند و معتقدند کسی می‌تواند امام باشد که عالم، عادل و باتقوا باشد.

وی افزود: همچنین او باید از فرزندان فاطمه زهرا (ص) باشد. مفاهیمی مانند مفترض الطاعه بودن، معصوم بودن و منشا علم ائمه در عقاید زیدیه وجود ندارد. زیدیه در واقع  ائمه را مانند سایر افراد می‌دانند در حالیکه در عقیده شیعه ائمه به لحاظ مفترض الطاعه بودن، معصوم بودن و منشا علم بودن با دیگر افراد متفاوتند.

این استاد دانشگاه به تفاوت دیدگاه زیدیه به سه امام نخست شیعیان با سایر ائمه اشاره کرد و گفت: زیدیه معتقدند امیرالمومنین مفترضالطاعه است. آنها بعد از امام حسین(ع) و امام حسن(ع)، به اختیار در امامت معتقد هستند. علاوه بر این به فطری بودن امامت معتقدند و می‌گویند ممکن است روزی برسد که در این دنیا نیازی به امام نباشد در حالیکه در تفکر شیعه چنین چیزی وجود ندارد.

پاکتچی تصریح کرد: با توجه به اینکه زیدیه به معصوم بودن امام قائل نیستند و همچنین با منشا علم ائمه هم مشکل دارند، امامت برای آنها جنبه زمینی و  نه متافیزیکی دارد . امامت برای زیدیه رهبری سیاسی دینی است و به معنای ولی خدا روی زمین نیست. در ضمن در بین فرقه های متعدد زیدیه تفاوت دارند. به طور مثال فرقه جارودیه به امامیه از نظر اجتماعی و فقهی نزدیک هستند و بتریه نیز نزدیکترین فرقه به اهل سنت‌اند.

وی افزود: به طور مثال ابوالجارود از اصحاب امام باقر (ع) است و بنابراین جارودیه ارتباط نزدیکی با امامیه دارند. در مقابل بتریه نیز به اهل سنت نزدیکند و منابع و کتاب‌های آنها بخش بسیاری از منابع اهل سنت را تشکیل می‌دهند. به فرض مثال عبدالرزاق صنعانی صاحب کتاب المصنف از عالمان بتری است. این کتاب از منابع مهم اهل سنت است.

وی در ادامه تاکید کرد: همچنین برخی از فتواهای معروف فقهی شیعه امامیه در تفکر زیدیه هم وجود دارد با وجود اینکه مسیر تاریخی زیدیه از امامیه متفاوت بوده است. برخی از ائمه زیدیه کتاب‌هایی درباره اذان و بخش «حی علی خیر عمل» دارند که به تفکر شیعی نزدیک است. مهمترین تفاوت زیدیه با امامیه در مساله امامت این است که زیدیه معتقد به امامت به اختیار هستند و نه امامت به نفس. آنها مسئله خلافت سه گانه را در کنار باورشان به امامت پذیرفتند. چراکه بین مسئله خلافت و امامت تفاوت قائل هستند و می‌گویند تنها فرزندان حضرت زهرا (ص) می‌توانند امام باشند.

این استاد انشگاه افزود: بنابراین از نظر آنها خلفای سه‌گانه شرط لازم برای امامت را نداشتند. اشتراک بین ما و زیدیه تنها اعتقاد به سه امام نخست شیعیان است و بعد از آن، ما و زیدیه حتی یک امام مشترک نداریم. زیدیه حتی تا همین ۵۰ سال پیش هم امامان خود را داشتند. زیدیه گاهی در تاریخ خود به دنبال حضرت مهدی (ع) گشته‌اند. آنها بر اساس حدیث نبوی برخی از کسانی که نامشان با نام پیامبر و کنیه‌اشان با کنیه او یکی بوده مهدی دانسته‌اند. به طور مثال چندین بار در تاریخ زیدیه چندین ائمه لقب مهدی را گرفته‌اند.

وی افزود: در مواجهه با سیره ائمه، «مسند زید بن علی» قدیمی‌ترین کتاب زیدیه است که بر اساس روایات نقل شده از زید بن علی جمع‌آوری شده است. در این کتاب بابی به نام «طاعةالامام» است. در این باب احادیثی آمده است که می‌توان رویکرد زیدیه به امامت را مشاهده کرد. در این بخش که به خصوصیات امام اختصاص دارد. نکته  این این است که در این بخش از امام سجاد (ع) روایت آورده شده اما نه به عنوان امام بلکه به عنوان راوی. در این باب تفکر زیدیه می‌گوید که اگر امام با رعیت خود با عدالت برخورد نکرد اطاعت از امام مطرح نیست بنابراین مفهوم امام در زیدیه در مسئله حکومتی تعریف شده است.

پاکتچی در ادامه تصریح کرد:در این کتاب همچنین بابی به نام «فضل العلما» وجود دارد و در آن دیدگاه زیدیه درباره اکتسابی بودن علم امام بیان شده است. این کتاب ۱۰۰ سال پس از کتاب «مسند زید بن علی» آمد. بخش عمده این کتاب فقهی و به نقل از هادی الی الحق از ائمه زیدیه است و در پایان کتاب وصیت هادی الی الحق امام زیدیه آورده شده است. در این بخش سخنان بسیاری را درباره فضایل امیر المومنین (ع) می‌بینیم.

وی تاکید کرد: در چنین کتابی ما با فضایی دو گانه مواجه هستیم. به فرض مثال درباره سه امام نخست شیعیان سیره‌نگاری ما نزدیک به سیره‌نگاری زیدیه است. اما درباره امامان بعدی سیره‌نگاری زیدیه به کتاب‌های رجالی نزدیک می‌شود. البته زیدیه کتاب های زیادی درباره امام علی (ع) دارد، کتابی به نام فضائل امیر‌المومنین (ع) منسوب به زید بن علی وجود دارد که بعید است خودش آن را نوشته باشد اما منسوب بودنش به زید بن علی نشان دهنده اهمیت امیر‌المومنین (ع) در تفکر زیدیه است.

پاکتچی در بخش دیگری از سخنانش به چندین کتاب دیگر در این زمینه اشاره کرد و گفت: : زیدیه در ایران موفق نشدند حکومتی برپا کنند، اما در یمن یکی از دیرپاترین حکومت‌ها زیدیه بوده است. در اواخر قرن سوم توسط هادی الی الحق این حکومت در یمن شکل گرفت بنابراین بسیاری از ائمه زیدیه به مرگ طبیعی دچار شدند و شهید نشدند. بنابراین نیاز به تجدید حماسه در این دوره برای زیدیه وجود داشته است. پس هر ۱۰۰ سال یک بار می‌بینیم که در زیدیه فردی مثل هادی الی الحق وجود دارد که درباره او احادیث بسیاری ساخته شده است.

وی در ادامه افزود: ایدئولوژی زیدیه به گونه‌ای است که اگر در آن حماسه تزریق نشود دچار بحران می‌شود. چون مسئله عدل برای زیدیه بسیار مهم وجدی است و هر زمان که امام عدالتش زیر سوال برود دیگر امام نیست.

وی در پایان گفت: برخی از کتاب‌های زیدیه رجالی هستند و صرفاً بیان کننده تاریخ و شجره نامه امامان زیدیه هستند. در میان کتاب‌های مرتبط به زیدیه آثاری هم از جریان‌ها معروف به غلو دیده می‌شود.