افراطی‌گری هیچگاه جواب نمی‌دهد/ راه را برای عقل و شرع باز کنیم

به گزارش خبرنگار مهر مراسم رونمایی از مجموع ۲۰ جلدی تاریخ جامع ایران صبح امروز سه شنبه ۲۶ خرداد با حضور آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس تشخیص مصلحت نظام در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

هاشمی در این برنامه گفت: خیلی خوشحالم که شاهد ظهور یک اثر ارزشمند برای تاریخ کشورمان هستیم البته در گذشته مورخان بزرگ تاریخ ایران را قطعه قطعه نوشتند ولی مجموعه ای لازم بود که از ابتدا تا امروز تاریخ ایران را در اختیار ملت و پژوهشگران قرار دهد.

وی افزود: صمیمانه از تمام کسانی که این کار بزرگ را به عهده گرفتند و به موقع به پایان رساندند تشکر می‌کنم و امیدوارم در قدم بعدی مسائل بعدی را با محوریت این دانشمندان و خود مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی پیگیری کنیم. مطالب فراوانی در این تاریخ آمده است؛ در شرایط مختلف و روزگارانی که با یکدیگر همسان نیستند رفتارها و کردارها در دوره‌های مختلف متفاوت است و احتیاج به نقد و تفسیر دارد بنابراین باید از جایی شروع به کار کرد و نکات مهم این مسائل را به متن تاریخ اضافه کرد که بعدها کسانی که می‌خواهند تحقیق کنند و این تاریخ را بخوانند با ابعاد مختلفی که در نظرشان است به دلیل روبه رو شدن با نقادی و تمجیدها سردرگم نشوند.

هاشمی رفسنجانی در ادامه گفت: فکر کردم در این جلسه درباره تاریخ صحبت کنم البته من تخصص دیگری دارم و تاریخ را کم می‌دانم و زندگی‌ام ابعاد دیگری دارد اما آن بعد از تاریخ که می‌خواهم به آن بپردازم این است که اسلام و ایران به یکدیگر رسیدند و درباره مسئله مهم با هم تعامل کردند. این همکاری فقط منحصر به این دو مرجع نبوده است یعنی یونانی‌ها، هندی‌ها و کمی هم عرب‌ها در این زمینه سهم دارند.

وی ادامه داد: ایران مرکز تحول تاریخی مقطع مهمی است که در آن اسلام از ظرفیت ایرانی‌ها به خوبی استفاده کرد و مسلمین آثار بزرگی تولید کردند. به هر حال بعد از پیدا شدن تاریخ اسلام و شروع دوباره وحی که بعد از ۵۰۰ سال قطع شده بود این خورشید از جایی به نام عربستان که سابقه تمدنی نیرومند هم نداشت طلوع کرد و منشأ تغییرات زیادی شد. سرنوشت آینده بشریت از این حرکت پیامبر رقم خورد و تا قیامت چنین معلم آسمانی دیگر نخواهد آمد.

رئیس مجمع تشخیص مصلخت نظام در ادامه گفت: در همان زمان در ایران مرکز مهمی به نام جندی شاپور وجود داشت که البته نام اصلی گندی شاپور بود و چون عرب‌ها گاف ندارند آن را جندی شاپور می گویند. شاید نشانه هایی از این مرکز در کلمات پیامبر هم بتوان پیدا کرد. محور اساسی کار رسول اکرم این بود که انسان بعد از گذشت دوره های طولانی که به بلوغ رسیده بود باید در فضای آزاد اندیشه خود را داشته باشد.

وی افزود: عقل که به تعبیر پیامبر(ص) و امام علی(ع)، دفینه‌ای در طول تاریخ بود باید از زیر خاک بیرون می آمد و علمداری می‌کرد. این یک پایه اساسی ایران و اسلام بود. در اینجا بحث تعامل پیش می‌آید که مقتضای عقل و شرط است. این روند از جندی شاپور شروع شد و به بیت الحکمه بغداد رسید و بعدها ایرانی‌ها توانستند یک تمدن مهم ایرانی اسلامی را پایه گذاری کنند که این تمدن مورد نقد واقع شد و در جنگ های صلیبی و پیش از آن از طریق جزایر مدیترانه‌ای به غرب رفت.

هاشی رفسنجانی ادامه داد: براساس همین آموزه‌ها بود که تمدن بزرگی در غرب به وجود آمد که آخرین نمونه اش که چند روز پیش در رسانه‌ها به آن اشاره شد سطح فضا توسط سفینه است که با ارتزاق نور خورشید کار می‌کند به این ترتیب انسان همانطور که پیامبر اشاره کرده بود به کهکشان راه پیدا کرد. با اشارات پیامبر و ریشه اتفاقاتی که در ایران، هندوستان، سرزمین‌های عرب و یونان و با زبان‌های مختلف فارسی، سریانی، هندی و عربی به هم رسید نشان از یک تعامل بزرگ تاریخی می‌داد و نتیجه‌اش این بود که اگر دنیا بخواهد کار کند، تعامل لازم است نه جنگ و تهاجم. این منطق اسلام بود که به صورت تاریخ گویایی جلوه کرد.

وی تصریح کرد: جندی شاپور حدودا دو تا سه قرن پس از میلاد مسیح پایه گذاری شد و ظاهرا دو یا سه قرن بعد از ظهور اسلام از بین رفت. این مرکز علمی در بهترین نقطه ایران از نظر آب و هوا و با تکیه به زاگرس که یک پناهگاه محسوب می شود شکل گرفت. در زمانی که بیت الحکمه بغداد به دست هارون الرشید تشکیل شد جندی شاپور ضعیف شده بود. به دستور هارون الرشید بیمارستان بزرگی در بغداد با الگوبرداری از بیمارستان جندی شاپور درست شد که نسخه نویسی هایش ثبت می شد و اگر یکی از جراحانش سه بار دچار خطا می شد از پزشکی و جراحی محروم می شد.

هاشمی رفسنجانی تصریح کرد: این مرکز در زمان انوشیروان بسیار رشد کرد. برزویه طبیب به انوشیروان گفت که فلان گیاه در هند وجود دارد که اگر آن را به دست آوری مرده‌ها را زنده می‌کند. برزویه به دستور انوشیروان به هند رفت و با هدایای زیاد مورد استقبال پادشاه هند قرار گرفت. برزویه با ترفندی توانست شاه هند را راضی کند تا کتابش را که به هیچکس نمی داد به او بسپارد به شرطی که کتاب را در حضور خودش بخواند و یادداشتی برندارد. برزویه می گوید من کتاب را می‌خواندم به خاطر می سپردم و شب‌ها یادداشت می‌نوشتم. قصدم از بیان این داستان این است که تعامل را ببینید اینکه پیشینیان چقدر به تحقیقات اهمیت می دادند و در ایران این تفکر تا چه حد قوی بوده است و بعد هم توجه شما را به جملات پیامبر جلب کنم که چقدر ساده از آن ها عبور کرده‌ایم. یکی این جمله «اطلب العلم ولو بالصین و لو کان علم فی الثریا....».

وی گفت: این سخنان پیامبر که نمی‌تواند حرف های ساده ای باشد بی دلیل هم نیست. زمانی می‌گفتند این‌ها جعلیات دوران پهلوی است اما در مسند امام احمد حنبل هم وجود دارد. به هر حال گروهی از عرب ها که در اسکندریه آموزش دیده بودند به جندی شاپور آمدند و بعدا به جزیره العرب رفتند بعضی از آنها از جمله (حارث بن کلدله) که از طبیبان پیامبر بودند از اینجا به مقطعی می‌رسیم که در زمان خلیفه دوم لشکریان اسلام برای فتح ایران آمدند. خوزستان را به آسانی فتح کردند و به جندی شاپور رسیدند که دیوار بزرگ و سختی بود.

هاشمی رفسنجانی در ادامه گفت:‌ لشکریان در پشت این دیوار معطل شدند تا زمانی که تیری به داخل جندی شاپور پرتاب شد که حاوی امان نامه‌ای برای اهالی جندی شاپور بود ناگهان دروازه‌ها باز شد و لشکریان اسلام غافلگیر شدند از اهالی جندی شاپور پرسیدند چرا دروازه ها را باز کردید و گفتند چون شما به ما امان دادید اما یک مرد آزاده که یک غلام بود گفت آن امان نامه کار من بوده است می خواهم در این جا به یک نکته مهم اخلاقی اسلامی اشاره کنم و ان اینکه امان نامه ای که یک غلام نوشته بود دچار تحیر یک لشکر می شود لشکر اسلام گفتند حالا چه کنیم چون طبق سخن پیامبر امانی که مسلمان می دهد واقعی است و یک ادعا نیست.

وی افزود: بنابراین برای خلیفه دوم پیکی فرستادند تا کسب تکلیف کنند در نظر بگیرید رفتن و آمدن پیک چقدر طول می‌کشد به دستور خلیفه دوم شورایی تشکیل شد و به این نتیجه رسیدند که چاره ای نیست و باید به امانمان عمل کنیم همین مسئله جندی شاپور را تکان داد و به این ترتیب بود که از جنگ دست کشیدند و جندی شاپور به کارهای علمی خود ادامه داد. این تعامل هاست که راه زندگی اجتماعی را به بشر یاد می دهد و حاوی درس های بزرگی است هم کاری که برزویه طبیب در دربار پادشاه هند کرد و هم کاری که این غلام که نامش مکنف بود انجام داد.

اجتهاد بدون تعقل نمی شود

رئیس دولت سازندگی در بخش دیگری از سخنانش گفت: ممکن است ما زیاد شعار بدهیم که داده شده و می‌شود اما اهمیتی که پیغمبر و قرآن به علم داده‌اند و راهی که برای آن باز کرده اند بسیار مهم است. این راه را قرآن باز کرده که به عقل نیز به اندازه شرع اهتمام ورزیده شود. این حدیث امامان ماست که دو پیغمبر باطن و ظاهر بشریت را هدایت می‌ کند. عقل به تنهایی نمی‌تواند، دین هم دین خاتم است بنابراین در کنار عقل قرار است جامعه را به تناسب زمان اداره کند.

وی افزود: این اصلی است که امام راحل ما داشت و کم کم دارد از آن غفلت می‌شود. این بود که امام به اجتهاد، به تناسب زمان میدان داد. زندگی‌های امروز در حوزه حکومت و اجتماع آن چیزی که در گذشته بود نیست. بشر امروز اعماق دریا، اوج آسمان و عمق زمین را کشف می کند همه اینها احکام و مسائل حقوقی دارد. چه کسی باید اینها را حل کند: اجتهاد.

هاشمی رفسنجانی ادامه داد: اجتهاد بدون تعقل نمی شود اگر بخواهیم یک روایت بخوانیم و بگوییم همین است که هست نمی شود امام یک بار به یکی از شخصیت های عالم کشور که پاره تن ایشان بود گفت: «اینگونه نمی‌شود که یک روایت بخوانی و براساس آن حکم بدهی و بگویی همین است که هست» الان در چنین زمانی هستیم یعنی شرایطی که عقل باید در کنار شرع میدانداری بکند زمانی بود که شرع در اختیار اخباریون بود در قالب این جمعیت هم اصولیون قرار داشتند که همدیگر را تکفیر هم می‌کردند. اخباری و اصولی درباره تفکر صوفی منشانه و تفکر آزاد عقلانی تفاوت دارند. عده‌ای می خواستند با عقاید عرفانی زندگی کنند و فکر می‌کردند همه چیز باید با ریاضت و حقارت همراه باشد و عده ای دیگر در مقابلشان بودند اگر به هر کدام از این دو اندیشه محدود شویم درهای آینده به رویمان بسته می‌شود.

اسلام حقیقتا با عقل کار می‌کند اولین نازل شده قرآن هم همین است. «اقرا باسم ربک الذی خلق» این چیز کمی نیست که به سادگی از آن عبور کنیم این آیه در جزیره العربی که هیچ کس در آن به فکر خواندن نبوده و همه به جنگ و غارت گری فکر می کردند نازل شده است.

انسانی که می خواهد به خدا برسد و به تعقل نیاز دارد

رئیس سابق مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دانش با عقل همراه است اگر تعقل را از انسان بگیرید فقط تقلید می ماند انسان هم می‌خواهد به خدا برسد و به تعقل نیاز دارد با این سرمایه ها توانستیم به اینجا برسیم. در دارالحکمه ۲۰۰ سال فقط به ترجمه پرداختند و عقاید فلسفی شان بر اساس اموزه های ارسطو بود بعد زمان ابن سینا رسید که کتاب مهمش در حمله مغول نابود شد در افکار دینی به طور طبیعی مسلمان ها مترقی ترین تمدن روی زمین بودند.

وی افزود: جالب است که در جندی شاپور همه تعصب دینی شان را داشتند ولی با هم تفاهم و تعامل می‌کردند و درخشش تمدنی ایران را به دوران اسلام که اوجش را در دوران بعد از ترجمه می بینیم منتقل کردند از آن زمان بود که متون دانشمندانی چون زکریای رازی به غرب منتقل شد و چشم غربی ها تازه باز شد از آن زمان آنها بالا رفتند و ما امت اسلامی رفته رفته تنزل کردیم تا به آن راه می رفتیم در راه ترقی بودیم و تا راه های دیگر را در پیش گرفتیم به این وضعیت دچار شدیم و امروز فاصله ما با غرب زیاد است.

ما نقطه حساس جغرافیای عالم هستیم

هاشمی رفسنجانی افزود: خوشبختانه در ایران شرایط خوبی فراهم شده که در دیگر کشورهای اسلامی چه در آفریقا و چه در آسیا وجود ندارد. کار کار ایران است الان وقتش است این دانش صد برابر سردرآورده و امروز میلیون ها فارغ التحصیل داریم که امروز صدها هزارشان در دنیا به عنوان چهره‌های بزرگ مطرح هستند یک افسر نظامی زمان جنگ به من گفت ببین ایران قلب دنیاست نقشه جهان را به صورت یک پیکر درآورده بود و به ایران اشاره می کرد و من هم می گویم این حرف درست است و ما نقطه حساس جغرافیای عالم هستیم.

وی افزود: این ارزش مردم و مکتب الهی اهل بیت است که با هدایت امام در کشورمان پیاده شد و امروز منابع عالی اسلام ناب را در اختیار داریم. روزگاری بود که می گفتیم روزی کنکور برخی رشته‌ها برداشته خواهد شد و در آن زمان عده ای به ما می‌خندیدند اما امروز بسیاری از رشته های تحصیلی مان کنکور نداشتند. دانشمندان و سرمایه‌های علمی بزرگی داریم و باید آن روح اساسی تعقل رسیدن به خدا را پیدا کنیم که همان عقل و شرع است.

دست از شعارهای کم محتوا برداریم

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: دست از شعارهای کم محتوا برداریم و حرف هایی که جلوی پیشرفت و ترقی را می‌گیرد نزنیم چطور آقایانی پیدا می‌شوند که تعامل با دنیا را ذلت حساب می‌کنند چه ذلتی؟ هرجا علم بود باید رفت این حرف پیامبر است. چنین اتفاقاتی در کشور متاسفانه آن تمدنی را که امام راحل می‌خواهد با این انقلاب ایجاد کند به انحراف کشانده است البته تذکر و حرف زدن ما نیز نه با دعوا و مجادله که با مباحثه همراه است.

وی افزود: ایران ما نباید از هیچ مباحثه و مذاکره‌ای بترسد. ما حرف حساب داریم منطق داریم اگر هم اشتباه کنیم برمی‌گردیم و اشتباهمان را درست می کنیم این انسدادی که درست می‌ کند مشابه همان انسدادی است که اهل سنت از ابتدا در فقه درست کردند و اخیرا از آن پشیمان شدند. پیامبر گفتند اگر یکی از مشرکین خواست آیه ای از قرآن را بشنود او را با احترام بیاورید آیات را برایش بخوانید و بعد به جایگاه قبلی‌اش برگردانید چطور است که پیامبر در آن جامعه عربی عربستان با آن تعصب می گوید علم را ویرانی‌ها به دست خواهند آورد ولی ما در جامعه امروزی مان چنین حرف های عجیب و غریبی می شنویم که ما خودمان و خودمان و تحریم ها به نفع ماست چه کسی چنین چیزی گفته؟

تحریم پدر مردم را درآورده است

هاشمی رفسنجانی تأکید کرد: تحریم پدر مردم را درآورده البته برای عده‌ای بودن و نبودن تحریم فرقی نمی کند اما تحریم استخوان قشر حقوق بگیر مردم را خرد می کند. بسیاری از طرح‌ها به خاطر تحریم معطل مانده دلیل شرعی هم نداریم با جاهای مختلف حرف نزنیم طبیب پیامبر کسی بود که در ایران تحصیل کرده بود البته این حرف‌ها حرف ملت ایران نیست و حرف عده معدودی است که زور و رسانه دارد و اهل دانش هم مجبورند مقابلشان محافظه کاری و ملاحظه کند.

وی ادامه داد: در زمان انتشار کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام شهید مطهری حرف‌هایی زده می شد. بله استبداد هرجا باشد در کنارش زور و ستم و تبعیض است. اما جایی مانند جندی شاپور هم در آن جامعه استبدادزده وجود دارد این راهی بود که ایران و اسلام با هم رفتند ما باید تاریخمان را نقادی کنیم و هر بخش آن را دقیق مطالعه کنیم امروز جندی شاپور در جامعه ما کم شناخته شده است.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام تأکید کرد: باید به نقاط مشترک قابل قبول با دنیا رسید و این ممکن نمی‌شود جز با تفاهم و عقل جمعی و با بهره برداری از دانشگاه‌های تهران و... امروز کار را به جایی رساندن که دانشگاه‌های معتبر در رشته های مورد نیاز ما دانشجوی ایرانی را نمی پذیرند و این ظلم برزگی به ملت ایران است.

هاشمی رفسنجانی در پایان گفت: بنابراین هم و غم همه مسئولان کشور باید این باشد که راه را برای عقل و شرع باز کنیم و خشکی و افراطی‌گری همانطور که هیچ وقت جواب نمی‌داده امروز هم جواب نمی دهد. خوارج زمان حضرت علی (ع) که افراطی گری می کردند و خشک بودند در تاریخ ارزشی ندارند ادامه دهندگان راهشان هم چند سال دیگر همین وضعیت را خواهند داشت و اسلام مطلقا چنین چیزی نمی‌خواهد.