یک ایرانی چگونه سینمای هند را متحول کرد/ «ماسالا» دنیای بدون فقر

خبرگزاری مهر - گروه هنر: حتی اگر در همه عمرتان یک فیلم هم از سینمای هند ندیده باشید اما واژه بالیوود تصاویری از نمایی پرشکوه و با رنگ های روشن در مکان های نامتعارف را در حالی که افراد در حال آواز خواندن هستند به ذهن متبادر می‌شود، اما تاریخ سینمای ملی هند چیست و چگونه صنعت سینمای هند به یکی از قدرتمندترین و پرسودترین صنایع این کشور تبدیل شده است چنانچه هر ساله  هند در تولید فیلم و جذب مخاطب یکی از کشورهایی است که به لحاظ آماری حرف اول را می زند.

سینما برای مردم هند خیلی اهمیت دارد اگر در یک کشور خارجی مانند آمریکا ستاره سینما به ریاست جمهوری می رسد (رونالد ریگان)، ستارگان سینما در هند به خصوص در جنوب هند موقعیت های اجتماعی  بالایی بدست می آورند و به راحتی به رهبران سیاسی، نمایندگان کنگره و فرمانده ایالت ها تبدیل می شوند.

سینما بر زندگی و اندیشه میلیون ها هندی تاثیر دارد. صنعت سینمای هند برای مردم این کشور فرصت شغلی آورده است، کشوری که به دلیل جمعیت زیادش واژه شغل در آن بسیار ارزش دارد. سینما بر زندگی مردم، مد، زبان ملی، معماری، دکوراسیون داخلی خانه ها و ... اثر گذاشته است. برای نویسندگانی که پیش از رونق سینما درآمد خوبی نداشتند، فرصت شغلی خوب در پی داشته است. برای آوازه خوان ها، شعرا و طراحان حرکت که در ابتدا برای طبقه نخبه جامعه احترام نداشتند، احترام آورده است.

سینما در سال های گذشته و پیش از عصر اینترنت و سایت های خبری به رونق مطبوعات کاغذی کمک کرده بود و همچنین بر رشد مراکز فرهنگی در شهرهای بزرگ و کوچک تاثیر گذاشته بود. مجلات سینمایی، منتقد فیلم و خبرنگار سینمایی برای طبقه بالای جامعه احترام و اهمیت داشت و در روزگاران دورتر آثار سینماگرانی چون راج کاپور، ساتیا جیت رای سفیر هند در دنیا شدند و برای میلیون ها نفر در کشورهای روسیه، آمریکا، خاورمیانه، آفریقا و کشورهای همسایه هند محبوبیت داشتند و سینمای هند تا امروز این محبوبیت را حفظ کرده است.

ریشه ها

واضح است که کلمه بالیوود بازی با کلمات هالیوود و شهر بمبئی (مومبای امروز) است. حرف اول B  از پایتخت سینمایی هند یعنی شهر بمبئی و باقی حروف از هالیوود (hollywood) مشتق شده است. این اصطلاح از سال های ۱۹۷۰ توسط یک ستون نویس شایعات مجله ای اختراع شد گرچه درباره این نکته که چه کسی نخستین بار از کلمه بالیوود استفاده کرد اختلاف نظر وجود دارد.

به هر صورت پیدایش سینمای هند به سال ۱۹۱۳ و نخستین فیلم بلند و صامت هندی برمی گردد: راج هاریش‌چاندرا به کارگردانی دادا صاحب پالکی که لقب پدر سینمای هند را دارد. فیلم روز سوم ماه می ۱۹۱۳ به نمایش عمومی درآمد. پالکی نقاش و عکاسی جوان بود که به فیلمسازی روی آورد. نخستین فیلم بلند سینمای هند، مبتنی بر داستانی از اساطیر هند ساخته شده بود.

دو کتاب حماسی بزرگ رامایان و مهابهاراتا، دو سرچشمه بیکران داستان‌های اساطیری هند هستند که تا امروز به شیوه‌های گوناگون بر سینمای هند تأثیر گذاشته‌اند. دادا صاحب پالکی در خلال سال های ۱۹۱۳ تا ۱۹۱۸ بیست و سه فیلم تولید کرد. برخلاف هالیوود توسعه سینمای هند در سال های ابتدایی بسیار کند بود.

سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰

در اوایل سال‌های ۱۹۲۰چندین کمپانی تهیه فیلم تاسیس شد و در این دوران بیشتر فیلم های تاریخی ماهیت اسطوره ای داشتند. فیلم هایی که از هالیوود وارد می شد- در ابتدا فیلم های حادثه ای- میان مردم هند با استقبال شایان توجه ای رو به رو می شد و به زودی تولید فیلم های حادثه ای هم در دستور کار قرار گرفت هرچند فیلم های این دوران بیشتر بخش هایی از فصل های کتاب های حماسی سانسکریت «رامایانا» و «ماهابهاراتا» بود.

اردشیر ایرانی از پارسیان مطرح هند و مدیر شرکت فیلمسازی امپریال، در سال ۱۹۳۱ نخستین فیلم بلند و ناطق سینمای هند را به نام «عالم آرا» کارگردانی کرد .اردشیر ایرانی به اهمیت صدا در سینما پی برده بود. این فیلم روز چهاردم ماه مارس ۱۹۳۱ در سینما مجستیک شهر بمبئی برای نخستین بار نمایش داده شد. استقبال مردم از «عالم آرا» تا حدی زیاد بود که پلیس شهر برای کنترل جمعیت تماشاگرانی که می خواستند فیلم را تماشا کنند دخالت کرد.

براساس گزارش آرشیو ملی هند فیلم «عالم آرا» گم شده است و در آرشیو ملی نگاتیوهای آن وجود ندارد.

اردشیر ایرانی در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) فیلم «دختر لر» را کارگردانی کرد که نخستین فیلم ناطق سینمای ایران است. فیلمنامه «دختر لر» و نقش اصلی آن به عبدالحسین سپنتا تعلق داشت. فیلم که در بمبئی به زبان فارسی تهیه شده بود، در سال ۱۳۱۲ در تهران روی پرده سینما رفت و با استقبال زیادی روبرو شد. اردشیر ایرانی که از خانواده های زرتشتی مهاجرت کرده از ایران به هند بود در کمپانی امپریال نخستین ستارگان را به سینما معرفی کرد از جمله محبوب خان و پریتویراج کاپور (پدر راج کاپور). ایرانی در طول بیست و پنج سال ۱۸۵ فیلم تولید کرد.

هر سال تعداد کمپانی های تولید فیلم در هند افزایش می یافت طوری که تعداد کمپانی ها از ۱۰۸ تا در سال ۱۹۲۷ به ۳۲۸ تا در سال ۱۹۳۱ رسید. رفته رفته فیلم های سیاه و سفید جایشان را به فیلم های رنگی دادند. در سینمای هند نخستین تلاش ها برای تولید انیمیشن صورت گرفت. کاخ های بزرگ سینمایی ساخته شد و چهره و سر و وضع تماشاگران سینمایی هم تغییر کرد، به ویژه سینما رشد قابل ملاحظه ای در میان طبقه کارگر جامعه داشت که در دوران فیلم های صامت بخش کوچکی از درصد فروش بلیت به آنها تعلق داشت. در سال های جنگ جهانی دوم تولید فیلم کم شد که به دلیل محدودیت واردات نگاتیو بود ولی تماشاگران سینمای هند هنوز وفادار بودند و هر سال بر رونق سینماهای کشور می افزودند.

تولد موج نوی سینما

تقریبا سال ۱۹۴۷ بود که صنعت سینمای هند دستخوش تغییر شد  و در این دوره است که سینمای مدرن هند متولد شد. داستان های تاریخی و اساطیری سال های پیش جایشان را به فیلم های اصلاح کننده اجتماعی دادند که نگاه انتقادی به سیستم های اجتماعی مانند سنت جهیزیه دادن، چندهمسری و ... داشتند. در سال های ۱۹۵۰ فیلمسازانی مانند بیمال روی و ساتیا جیت رای تمرکزشان را روی زندگی طبقه فرودست جامعه گذاشتند که تا آن سال ها تقریبا داستان های فراموش شده ای بودند.

در سال‌های ۱۹۶۰ متاثر از تغییرات سیاسی و اجتماعی و همینطور سینمایی در کشورهای اروپایی و آمریکا، موج نوی سینمای هند به وجود آمد که بنیانگذارانش فیلمسازانی مانند مرینال سن، ریتویک گاتاک بودند. فیلم های این دوران که به شدت می خواستند بیش از پیش واقع گرایانه و درباره شناخت و درک آدم های عادی باشند متفاوت از تولیدات تجاری بودند گرچه  فیلم های تجاری بیشترین سود را به همراه داشتند. رفته رفته فیلم های تجاری به فیلم «ماسالا» تبدیل شدند، ماسالا ترکیب ژانرهایی مانند اکشن، کمدی و ملودرام است و در هر فیلم از گونه ماسالا دست کم شش کلیپ موسیقی وجود دارد. ژانر ماسالا شکل دهنده قالب فیلم های معاصر بالیوودی است.

فیلم ماسالا، بالیوودی که امروزه می شناسیم

یکی از موفق ترین فیلمسازان سال های ۱۹۷۰، منموهان دسایی که پدر فیلم ماسالا نامیده می شود، از رویکرد خود به سینما  چنین دفاع می کرد: «من می خواهم مردم فقرشان را فراموش کنند. می خواهم آنها را به دنیایی رویایی ببرم که فقر ندارد، گدا وجود ندارد، دنیایی که سرنوشت مهربان است. خدا مدام به بندگانش رحمت می بخشد.»

 آثاری که آمیزه حادثه، رمانس،کمدی و صدالبته آیتم های موسیقی دارند هنوز صنعت سینمای هند را در ید قدرت خود دارند. گرچه در سال های اخیر توجه بیشتری به پیرنگ، شخصیت پردازی، تنش های دراماتیکی شده است اما این قدرت ستارگان سینمای هند است که در فروش فیلم های هندی سهم به سزایی دارد. 

پس از موفقیت فیلم «میلیونر زاغه نشین» ساخته دنی بویل در مراسم اسکار که با بازیگران هندی و براساس داستانی هندی ساخته شد، سینمای بالیوود وارد مرحله جدیدی شد. حالا دست اندرکاران سینمای هند بیشتر به بازارهای جهانی توجه دارند. تلاش هایی برای سهم خواهی بیشتر در بازارهای جهانی انجام داده اند. اما سوالی که مطرح می شود این است که آیا فیلم های بالیوود می توانند برای تماشاگران آمریکایی-که روزانه با فیلم های جدیدی از هالیوود روبه رو هستند- جذابیت داشته باشند؟ قطعا فیلم های بالیوود برای تماشاگران آسیایی مخصوصا هندی های مهاجر در اقصی نقاط جهان جذابیت دارند اما  آنها هنوز برای رسیدن به این هدف راه طولانی پیشرو دارند.

گزارش از ارغوان اشتری