نقد و بررسی کتاب «تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)»

به گزارش خبرنگار مهر، جلسه نقد و بررسی کتاب «تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا(ع)» با حضور دکتر محمدحسین رجبی دوانی، حجت الاسلام مهدی پیشوایی از اساتید برجسته تاریخ صدر اسلام و حجت الاسلام دکتر محمدرضا جباری در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.

این کتاب به همت گروهی از تاریخ پژوهان زیر نظر حجت الاسلام مهدی پیشوایی، مدیر پژوهشی گروه تاریخ مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره) تألیف شده است.

در ابتدای این نشست حجت الاسلام مهدی پیشوایی به بیان برخی ویژگی‌های این اثر پرداخت و در خصوص انگیزه تألیف چنین اثری گفت: از چند دهه پیش عنایت پژوهشگران عرصه عاشورا، تحریف‌زدایی و روشن‌کردن اشکالات بوده و انگیزه نگارش مقتلی صحیح وجود نداشته است؛ ازاین‌رو این انگیزه پیدا شد که مقتلی علمی نوشته و حادثه را به شیوه درست و علمی روایت شود.

این استاد تاریخ اسلام با بیان تلاش حاج شیخ عباس قمی برای جایگزین کردن کتاب مفاتیح الجنان به جای کتاب مفتاح الجنان که حاوی تحریفاتی بوده است گفت: شیخ عباس قمی به این نکته پی برد که با گفتن این تحریفات کار به جایی نمی‌رسد لذا تصمیم گرفت یک بدیل برای آن کتاب بنویسد و این‌گونه خودبخود کتاب مفتاح الجنان از دور خارج شد. ما نیز با تألیف این مقتل چنین قصدی داشته‌ایم تا بدیل معرفی کنیم.

حجت الاسلام پیشوایی با اشاره به تاریخ‌دان بودن نویسندگان این کتاب افزود: در این کتاب سعی شده است تمام نیازهای یک مبلغ و ذاکر اهل بیت(ع) جمع شده باشد تا در سفر تبلیغی خود نیاز به چیز دیگری نداشته باشد.

در ادامه محمدحسین رجبی دوانی به بیان نقاط قوت و برخی انتقادات وارد به کتاب پرداخت. رجبی دوانی با اشاره به برجسته بودن مؤلفین این اثر، آن را اثر علمی قابل توجه و ابداعی دانست. وی بیان تحلیل و علل وقوع حادثه عاشورا را از نقاط مثبت کتاب ارزیابی کرد و افزود: گذشته از تاریخ و تحلیل علل وقوع، در این کتاب اکثر یاران برجسته امام حسین(ع) معرفی شده‌اند که خیلی از مقاتل به این بحث نپرداخته‌اند؛ از‌این‌رو کسانی که می‌خواهند با شخصیت‌های بزرگ اصحاب امام حسین(ع) اشراف پیدا کنند این اثر مناسب است.

رجبی دوانی آورده شدن برخی نکات اصلی و نظرات مختار در پاورقی در بعضی مواقع و نیز عدم تبیین کافی در مورادی همچون کیفیت انتقال سرهای مطهر از کربلا و نیز اختلاف در وجود دختری از امام حسین(ع) به نام رقیه را یکی از نقاط ضعف کتاب برشمرد. عدم ذکر سابقه داشتن مقتل‌نویسی برای شخصیت‌های مختلف همچون عثمان و عمر خطاب در این کتاب، عدم آوردن حدیث امام رضا(ع) در زمینه تجهیز و دفن امام حسین(ع) توسط امام سجاد(ع) و عدم ذکر گرفتاری‌های دنیوی برخی قاتلان امام حسین(ع) همچون عمر سعد در کنار بلاهایی که بر سایر قاتلان و غارت‌گران وارد شده است، از جمله انتقادات موردی دیگر رجبی دوانی به این کتاب بود.

رجبی دوانی در انتها تأکید کرد این نقدها نمی‌تواند از عظمت این کار کم کند و افزود: این اشکالات قابل رفع است و این کتاب می‌تواند به عنوان مرجع و متنی برای مبلغان و نیز مردم باشد.

حجت الاسلام پیشوایی با پذیرش برخی انتقادات به برخی از انتقادات پاسخ گفت. وی در پاسخ به عدم تبیین و توضیح صریح برخی مباحث در کتاب گفت: یکی از ملاحظات این اثر فضای خارج ما بود تا باعث ایجاد حساسیت پیرامون مؤسسه امام خمینی (ره) نشود و از این‌رو در برخی موارد همچون بحث حضرت رقیه و کیفیت شهادت حضرت عباس(ع) نظر مختار صراحتا ذکر نشد.

حجت الاسلام محمدرضا جباری از نویسندگان این کتاب از جمله ویژگی‌های این اثر را دارا بودن نگاهی تحلیل و نقادانه دانست. وی با اشاره به نقطه ضعف عموم منابع در ذکر همه مطالب حتی مطالب متأخر و ضعیف گفت: در این کتاب سعی بر این بوده است که نقل‌های قوی آورده شود. هرچند اگر جایی متعرض نقل‌های متأخر نشده‌ایم ادعای کذب بودن آنها را نداریم ولی باید در نظر داشت که با توجه به روش‌های تاریخ‌نگاری اتقان ندارند و غیرقابل اعتماد هستند.