سنت‌های شب یلدا درخراسان شمالی ازگذشته تا امروز/ یاد ایام بخیر

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: شب یلدا از گذشته‌های دور در بین مردم و اقوام مختلف با آدابی ویژه به یادگار مانده است، شبی که به اعتقاد نیاکان و گذشتگان ما، روزتولد خورشید و بعدها تولد میترا و یا مهر عنوان شده است.

شب یلدا به عنوان طولانی‌ترین شب سال، به رسم نیاکان نیک اندیش همه ساله با سنت‌ها و آئین‌های ویژه‌ای برگزار و خانواده‌ها با گستردن سفره‌ای شامل انواع میوه‌ها، آجیل‌ها و شیرینی‌ها گرد هم می‌آیند و این شب سال را در کنار یکدیگر به شادی و سرور سپری می‌کنند.

در ایران باستان، برای دی ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود؛ اما امروزه، ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی شامگاه سی‌ام آذرماه درازترین شب اول زمستان را که «شب یلدا» نامیده شده است، را جشن می‌گیرند.

در اصطلاح قدیم، شب اول زمستان را شب چله میگویند، مردم زمستان را در حقیقت دوماه یا دوبخش میدانند که ۴۰ روز اول آن را چله بزرگ و بعد از آن را که مصادف با جشن سده است، چله کوچک می‌نامند.

یلدا از گذشته تا امروز

یکی از شهروندان خراسان شمالی در مورد شب یلدا می‌گوید: شب یلدا در گذشته در مناطق مختلف این استان، به شب چله مشهور بود، اما در سال‌های اخیر با هم آمیزی فرهنگ‌ها، این شب به عنوان «شب یلدا» در ذهن و زبان مردم جا افتاده است.

شعرخوانی، قصه گویی، فالگیری و داستان خوانی که در گذشته‌های نه چندان دور در شب چله و در کنار کرسی مرسوم بود، در دهه‌های اخیر کمتر در بین مردم این استان دیده می‌شوداسماعیل حسین‌پور، با اشاره به سنت‌ها و آداب این شب در بین مردم خراسان شمالی اظهار می‌کند: این شب در بین اقوام و خانواده‌های شهر و روستا، تا حدودی هنوز شاهد سنت‌های زیبای گذشته است و اعضای خانواده‌ها معمولا در منزل بزرگان فامیل گردهم می‌آیند و گاها با بیان خاطرات و گرفتن فال حافظ، با خوردن تنقلات و میوه‌هایی چون هندوانه، انار و انگور، این شب طولانی سال را تا پاسی از نیمه شب همراهی می‌کنند.

این پژوهشگر فرهنگ خراسان شمالی می‌گوید: شعرخوانی، قصه گویی، فالگیری و داستان خوانی که در گذشته‌های نه چندان دور در شب چله و در کنار کرسی مرسوم بود، در دهه‌های اخیر کمتر در بین مردم این استان دیده می‌شود.

طعم شب یلدا تغییر کرده است

یکی دیگر از شهروندان بجنوردی شب چله را یکی از بهترین شب‌های سال در بین مردم این خطه می‌داند و می‌گوید: جمع شدن اعضای خانواده و فامیل‌ها به بهانه شب چله و به جا آوردن سنت حسنه صله ارحام، از برکات خوب طولانی‌ترین شب سال و به قول امروزی‌ها شب یلداست.

علی فخرطه، سادگی وخلوص این شب را درگذشته های دور یادآور می‌شود و می‌گوید: به نظر من مراسم این شب در گذشته‌های نه چندان دور، به رغم سادگی و کم هزینه بودن، لذتش از مراسمات دهه اخیر خیلی بیشتر و دغدغه برگزاری آن نیز برای خانواده‌ها بسیار کمتر از امروز بود.

او می‌گوید: الان نه تنها در شب یلدا که در دیگر شب‌های سال هم که خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند، به دلیل زندگی ماشینی و وجود امکاناتی مثل گوشی‌های موبایل که امروز وسیله سرگرمی نوجوانان، جوانان و حتی بزرگ‌ترها شده است، دیگر شب یلدا، طعم شب نشینی های قدیم را ندارد، اگرچه اعضای فامیل به ظاهر کنار هم هستند اما قلب‌ها از یکدیگر بسیار دور و عواطف نیز بسیار کم رنگ شده است.

او که امروز دوران بازنشستگی‌اش را می‌گذراند، در مورد تفاوت شب یلدای ۳۰ سال قبل با امروزمی گوید: به دلیل گرانی قیمت میوه و تنقلات و سایر هزینه‌های جانبی که برای برگزاری این شب در بین خانواده‌ها مرسوم شده ا ست؛ برگزاری شب یلدا امروزه به دغدغه‌ای برای خانواده‌ها، به ویژه خانواده‌های متوسط و خانوادهایی که درآمد کمتری دارند مبدل شده است.

با زندگی‌های تجملاتی امروزی، سادگی شب یلدا هم از میان خانواده‌ها رخت بر بسته وامروز بردن چلگی برای عروس خانوم ها هم به یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها تبدیل شده است

وی درست کردن «برف شیره» که معجونی از برف و شیره انگور بود، حلوا قلقلی و حلوا کنجدی، تفت دادن تخمه آفتابگردان، تخمه هندوانه و کدو را از دیگرداشته های مردم خراسان شمالی درشب یلدا عنوان کرد و گفت: این‌ها از جمله خوراکی‌هایی بود که در قدیم الایام و در شب یلدا، مایه سرگرمی و شب نشینی خانواده‌ها در کنار یکدیگر بود.

یک خانم خانه دار هم در مورد سنت‌های شب یلدا در خراسان شمالی به بردن چلگی برای تازه عروس‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: خانواده‌هایی که برای اولین سال است که پسرخود را داماد کرده‌اند، در شب یلدا برای عروس خانم‌ها چلگی می‌برند.

چلگی عروس در شب یلدا

زینب رستمی می‌افزاید: در گذشته این چلگی که به عنوان خوانچه عروس مطرح بود، شامل مقداری میوه و تنقلات و دربعضی خانواده‌ها کدو و حلوا، به همراه یک دنیا شادی و سرور بود، اما با زندگی‌های تجملاتی امروزی، این سادگی هم از میان خانواده‌ها رخت بر بسته وامروز بردن چلگی برای عروس خانوم ها هم به یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها تبدیل شده است.

وی می‌گوید: امروزه بعضی‌ها در شب یلدا برای چله عروس خانم‌ها، انواع میوه جات شامل انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی و هندوانه به همراه کیک و شیرینی وانواع تنقلات می‌برند؛ طراحی سفره و بردن یک یا چند تکه لباس هم به عنوان هدیه برای عروس هم از دیگر اقلامی است که به عنوان چلگی عروس برده می‌شود، اما واقعا تهیه این امکانات با هزینه‌های سنگین امروزی، لذت شادی شب یلدا را بسیار کمرنگ کرده است.

رستمی می‌افزاید: به نظرم ادامه این روند، موجب به فراموشی سپردن سنت‌ها و آیین‌های قدیمی شب یلدا می‌شود و مسئولان و متولیان فرهنگی و به ویژه صدا و سیما می‌توانند با اجرا، نمایش و تبلیغ برنامه‌های سنتی، مانع تغییر و یا نابودی آئین‌ها به جا مانده از گذشتگان شوند.

شب چله این شب خاطره انگیز ایرانیان در حالی به زودی برگزار می شود که بار دیگر خانواده های ایرانی خود را برای برگزاری مراسمهای این شب آماده می کنند.