نقش آیت الله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت کتاب شد

به گزارش خبرگزاری مهر، كتاب «آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت» نتيجه تلاش علمی محقق ارجمند جناب آقای وحید کارگر جهرمی است كه در گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی  پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سامان يافته است.

این تحقیق شامل شش بخش و هر بخش شامل فصول متعددی است. فهرست بخش ها و فصول کتاب، به شرح زیر است:

بخش اول: زندگی نامه آیت الله کاشانی از آغاز تا قبل از اوج گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت

فصل اول: آیت الله کاشانی در عراق

فصل دوم: ورود آیت الله کاشانی به ایران همزمان با قدرت یابی رضاخان

فصل سوم: آیت الله کاشانی در زندان متفقین

فصل چهارم: دستگیری مجدد آیت الله کاشانی

فصل پنجم: اقدامات آیت الله کاشانی در حمایت از مردم مظلوم فلسطین

بخش دوم: نقش آیت الله کاشانی در جریان ملی شدن صنعت نفت

فصل اول: تاریخچه ای از قراردادهای نفتی ایران تا لغو قرار داد

فصل دوم: نقش آیت الله کاشانی در شکل گیری و گسترش مبارزات مردمی در نهضت ملی شدن صنعت نفت

فصل سوم: نخست وزیری رزم آرا و اوج گیری فعالیت های آیت الله کاشانی به طرفداری از ملی شدن صنعت نفت

فصل چهارم: حمایت قاطع مراجع تقلید و علما از آیت الله کاشانی

فصل پنجم: آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت

بخش سوم: آیت الله کاشانی و دوره اول نخست وزیری دکتر مصدق

فصل اول: انتصاب دکتر مصدق به نخست وزیری با حمایت های آیت الله کاشانی

فصل دوم: آیت الله کاشانی و خلع ید از شرکت نفت انگلیس

فصل سوم: تهدید نظامی انگلیس و واکنش آیت الله کاشانی

فصل چهارم: اقدامات آیت الله کاشانی در حمایت از دولت دکتر مصدق

بخش چهارم: قیام سی تیر و نقش آیت الله کاشانی

فصل اول: حمایت های تاریخی آیت الله کاشانی از دکتر مصدق در جریان استعفای ایشان

فصل دوم: قیام سی تیر ۱۳۳۱

فصل سوم: نتایج قیام سی تیر ۱۳۳۱

فصل چهارم: آیت الله کاشانی و آزادی خلیل طهماسبی و انحلال مجلس سنا

بخش پنجم: آیت الله کاشانی و شکست نهضت ملی شدن صنعت نفت در دوران دوم نخست وزیری دکتر مصدق

فصل اول: زمینه های اختلاف بین آیت الله کاشانی و دکتر مصدق

فصل دوم: نامه آیت الله کاشانی به دکتر مصدق در ۲۷ مرداد ۱۳۳۲

فصل سوم: آیت الله کاشانی و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

بخش ششم: آیت الله کاشانی بعد از کودتا

فصل اول: تجدید رابطه زاهدی با انگلستان و مخالفت آیت الله کاشانی

فصل دوم: انتخاب فرمایشی مجلس هجدهم و اعتراض آیت الله کاشانی

فصل سوم: مبارزات آیت الله کاشانی علیه کنسرسیوم

فصل چهارم: آیت الله کاشانی با فدائیان اسلام

فصل پنجم: دوران انزوای سیاسی آیت الله کاشانی

مؤلف در مقدمه کتاب خود، در تبیین نقش آیت الله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت می نویسد:

ملي‌شدن صنعت نفت و پيروزي چشمگير مردم ايران را مي‌توان يكي از رويدادهاي مهم تاريخ معاصر ايران در مبارزه با استبداد داخلي و استعمار خارجي دانست كه نقش مهمي در مبارزات آزادي‌ خواهانه ملت ايران و ديگر كشورها داشته است. در پيروزي نهضت ملي‌شدن صنعت نفت ايران عوامل متعددي نقش داشته ‌اند كه بررسي عملكرد و سهم هركدام از آنها مي‌تواند الگوي پژوهشي جديدي در اختيار محققان قرار دهد. در اين ميان بررسي نقش آيت ‌الله كاشاني به عنوان رهبر مذهبي جنبش ملي ‌شدن صنعت نفت حائز اهميت بسياري است. آيت ‌الله كاشاني در ۲۵سالگي و پس از طي مدارج علوم ديني نزد علماي بزرگ عتبات، به درجة اجتهاد نائل گرديد؛ اما باوجود اصرار بسيار زياد طرفدارانش از ارائة رساله خودداري نمود و دليل آن را مبارزه با استعمار انگليس ذكر كرد.

با انعقاد قرارداد نفتي بين ايران و يكي از سرمايه ‌داران انگليسي به نام دارسي در خرداد ۱۲۸۰ش (۱۹۰۱م) و به دنبال آن تأسيس اولين شركت نفت ايران و انگليس در فروردين ۱۲۸۸ش، بزرگ ‌ترين امتياز نفتي ايران نصيب انگليسي ‌ها شد. به‌ تدريج دولت انگلستان داراي تأسيسات بسيار وسيع نفت در ايران شد و تقريباً نفت ايران در همة ابعاد در اختيار كمپاني نفت ايران و انگليس قرار گرفت. آيت الله كاشاني مقارن با جنگ جهاني اول درحالي‌كه تنها ۳۲ سال داشت به اتفاق پدر و ديگر علماي برجستة عراق عليه تجاوز انگليسي ‌ها به اين كشور به مبارزه پرداخت و به ‌اين ‌‌ترتيب نخستين نبرد مسلحانه در منطقه را رقم زد. مبارزات مستمر و كوبندة آيت ‌الله كاشاني عليه انگليسي ‌ها بعد از كشته ‌شدن پدرش رو به فزوني گذاشت؛ تا جايي كه استعمارگران را بر آن داشت تا با دستگيري و اعدام آيت ‌الله، او را از صحنة سياست عراق حذف كنند و به سياست اشغال‌گرانة خود در اين كشور و منطقه ادامه دهند. اين تصميم استعمارگران موجب شد آيت ‌الله كاشاني به وطن مراجعت كند؛ ورود ايشان به ايران فصل جديدي را در تاريخ معاصر ايران رقم زد كه در نهايت منجر به ملي‌شدن صنعت نفت ايران شد.

اشغال نظامي ايران در شهريور ۱۳۲۰، با كنترل سياسي متفقين و در رأس آنها انگليس همراه شد و وضعيت كشور را كاملاً دگرگون كرد. از يك ‌سو رقابت ساير استعمارگران، به‌ خصوص شوروي براي كسب درآمد نفت ايران افزايش يافت و از سوي ديگر انگليسي‌ ها خواهان كسب منافع بيشتري از نفت ايران شدند. همزمان با اين تحولات تلاش ‌هايي از سوي آيت ‌الله كاشاني و دكتر مصدق به عنوان دو بال اصلي مبارزه، براي كوتاه ‌كردن دست بيگانگان و استعمارگران از منابع عظيم كشور و به ‌خصوص نفت آغاز شد؛ اما از ابتدا مشخص بود كه اقدامات اين‌دو از سوي قدرت ‌هاي استعمارگر بدون پاسخ نخواهد ماند. در همين راستا آيت ‌الله كاشاني در ۲۷ خرداد۱۳۲۳ش به بهانة حمايت از آلمان‌ ها، توسط متفقين دستگير شد و حتي انتخاب ايشان به عنوان نمايندة مردم تهران در دورة چهاردهم مجلس شوراي ملي نيز موجب آزادي او نشد.

آيت الله كاشاني در زندان از غارت نفت توسط انگليسي ‌ها سخن گفت و به آنها گوشزد كرد اجازه نخواهد داد نفت ايران را تاراج كنند. در آذرماه ۱۳۲۳ش و در غياب آيت‌ الله كاشاني، دكتر مصدق در مقام نمايندة اول مردم تهران در مجلس، طرح تحريم نفت را به مجلس تقديم كرد كه پس از بررسي به تصويب رسيد. براساس اين طرح هيچ ‌يك از مقامات دولتي نمي ‌توانستند بدون اطلاع مجلس بر سر نفت ايران، با كشورهاي خارجي مذاكره كرده و يا قرارداد امضا كنند.

در ۲۴ مرداد ۱۳۲۴ش و به دنبال اعتراض ‌هاي گستردة مردم، آيت ‌الله كاشاني از زندان متفقين آزاد شد و مجدداً مبارزة سياسي خود را از سر گرفت. در فروردين ۱۳۲۵ قرارداد نفتي قوام ـ سادچيكف، بدون اعتنا به قانون تحريم مذاكرات نفت بين ايران و شوروي منعقد شد و همين مسئله مخالفت آيت ‌الله كاشاني را به‌ عنوان يكي از اركان مبارزه در پي داشت؛ در نتيجه، مجدداً در ۲۶ تير ۱۳۲۵ دستگير و به بهجت ‌آباد قزوين تبعيد شد و حتي از ورود ايشان به مجلس پانزدهم نيز جلوگيري كردند. سرانجام به دنبال مبارزة پيگير و مقاومت مردم، قوام ‌السلطنه از حكومت ساقط شد و در پي آن آيت ‌الله كاشاني پس از يك سال تبعيد در ۲۱ خرداد ۱۳۲۶ به تهران مراجعت كرد تا بار ديگر مردم را به مبارزه با حاكمان دست‌ نشاندة دربار و استعمار انگليس تشويق كند.

در ادامه و به دنبال تلاش ‌هاي آيت ‌الله كاشاني، دكتر مصدق و نمايندگان اقليت مجلس پانزدهم، نه تنها قرارداد قوام ـ سادچيكف در مهر ۱۳۲۶، توسط مجلس كان لم يكن اعلام شد، بلكه ماده ‌واحده ‌اي به تصويب رسيد كه دولت را ملزم مي‌كرد بعد از كوتاه ‌‌شدن دست شوروي از منابع نفتي شمال، دست انگليسي‌ ها هم از منابع نفت ‌خيز جنوب قطع شود. انگلستان كه به ‌هيچ ‌وجه حاضر نبود از منابع عظيم نفتي ايران دست بكشد، باب مذاكره با مقامات دولت ايران را گشود و قرارداد جديدي را كه بعدها به قرارداد الحاقي گس ـ گلشائيان معروف شد و درواقع تأييد و تكميل قرارداد ۱۳۱۲ش (۱۹۳۳م) بود، منعقد كرد. براساس اين قرارداد سلطة انگليس بر منابع نفتي ايران به مدت ۳۳ سال تمديد مي‌شد. بعد از اين بود كه مبارزات همه ‌جانبه و گستردة مردم به رهبري آيت ‌الله كاشاني و دكتر مصدق عليه اين قرارداد آغاز شد.

آيت ‌الله كاشاني با تجاربي كه از جهاد عليه استعمار انگليس كسب كرده بود،‌ اقدامات مهمي در تهييج،‌ رهبري و بسيج همگاني مردم انجام داد. فعاليت‌ ها و مبارزات آيت‌ الله كاشاني كه در قالب سخنراني ‌هاي متعدد، برگزاري ميتينگ‌ ها و تظاهرات، مصاحبه‌ هاي پي ‌در پي با مطبوعات و خبرگزاري ‌هاي خارجي، صدوربيانيه ‌ها و اعلاميه‌ هاي مكرر، فرستادن نماينده به ساير شهرهاي كشور، اعلام تعطيلي عمومي در سراسر كشور و... صورت مي‌گرفت، علاوه بر نقش مهمي كه در گسترش مبارزات مردمي با استعمارگران خارجي و مستبدان داخلي داشت، نور اميدي در دل مردم ساير كشورهاي تحت استيلاي استعمار به ‌وجود آورد و آنها را به مبارزه براي به‌دست ‌آوردن حقوق خويش اميدوار كرد. مبارزات خستگي‌ ناپذير مردم ايران، موجب شد عوامل داخلي و خارجي استعمار به بهانه‌ هاي مختلف به حبس و تبعيد آيت ‌الله كاشاني اقدام كنند؛ اما دستگيري ‌هاي پي ‌در پي و حبس ‌هاي طولاني ‌مدت به ‌هيچ‌ وجه ايشان را از اعتراض به تصويب قرارداد الحاقي و متعاقب آن مبارزه براي ملي‌شدن صنعت نفت باز نداشت.

سرانجام نهضت ملي‌كردن صنعت نفت ايران با وحدت و يكپارچگي آحاد ملت و در پي يك دهه مبارزة خستگي ‌ناپذير به پيروزي رسيد و به اين‌‌ترتيب دست بيگانگان از منابع عظيم نفتي ايران كوتاه شد. فعاليت‌هاي گسترده و همه‌جانبة آيت‌الله كاشاني در حمايت از دولت دكتر مصدق پس از ملي‌شدن صنعت نفت نقش مهمي در اجرايي ‌شدن قانون ملي‌ شدن صنعت نفت و مبارزه با مخالفان داخلي و خارجي نهضت داشت.

كتاب آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت به قلم وحید کارگر جهرمی با قیمت ۴۰۰۰۰ تومان در اختيار مخاطبان قرار گرفته است.

علاقمندان جهت کسب اطلاعات تکمیلی و تهیه کتاب میتوانند به نشانی www.poiict.irمراجعه کنند.