نگاهي به كتاب "تاريخ فلسفه سياسي غرب"

به گزارش خبرنگار مهر، در قالب گزارش كتابهاي حوزه و انديشه سياسي تعدادي كتاب نيز اختصاص به انديشه سياسي در غرب داشته است. اما ويژگي كتاب " تاريخ فلسفه سياسي در غرب" جامعيت و تفصيل آن در بررسي انديشه سياسي است. اين كتاب تأليف عبدالرحمن عالم استاد سابق دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران است كه توسط دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت خارجه منتشر شده است.

كتاب شامل دو جلد است، جلد اول تاريخ انديشه  را از آغاز تا پايان سده هاي ميانه در بر مي گيرد. جلد دوم نيز عصر جديد و سده نوزدهم را شامل مي شود.

جلد اول كتاب شامل يك مقدمه و يازده فصل است . آنگونه كه مؤلف در مقدمه مي آورد رويكرد مبتني بر توجه به ديالكتيك ذهن را بررسي مي كند. يعني اينكه، رشد ، گسترش و مرگ انديشه ها بستگيهاي استواري با واقعيتهاي زمان داشته اند. يعني به نوعي انديشه  سياسي در موقعيت مكاني و زماني خود  معنا يافته و واقعيت انديشه را مي سازد و انديشه نيز در واقعيت تأثير مي گذارد.

در همين راستا فصل اول كتاب در صدد ارائه تصويري از وضعيت اجتماعي اقتصادي يونان باستان است، موقعيتي كه نقش مهمي در ايجاد زمينه براي توليد انديشه فلسفي داشته است . به همين دليل پيش از فيلسوفان بزرگ يونان ما شاهد زايش اولين جوانه هاي انديشه فلسفي در يونان هستيم .

مكاتب مختلفي قبل از فيلسوفان ثلاث شكل  گرفتند كه مخصوصا افلاطون و ارسطو به نحو ايجابي يا سلبي تحت تأثير آنها بوده اندكه عبارتند  از مكتب ملطي، متافيزيسينها، اتميستها طرفداران تغييرات پياپي و سوفيستها . نكته مشترك همه مكاتب در اين است كه در صدد توجيه و تبيين عالم و هستي برآمدند. يعني تلاش كردند براي وجود هستي دلايل عقلي و طبيعي ارائه دهند. بر همين مبنا روش سقراط جدلي و مبتني بر عقل بود. او دانش را فضيلت مي دانست بر همين اساس دموكراسي چون حكومت عوام و نادانان مي باشد محكوم است.

افلاطون با وام گيري از اين تفكر حكومت فيلسوف شاه را بهترين نوع حكومت مي دانست هر چند در اواخر عمر به خاطر برخورد با واقعيتهايي نظر آرماني خود را تعديل كرد. پايه فلسفه ارسطو برخلاف افلاطون تأكيد بر اصل تغيير و تكامل بود . ارسطو تلاش كرد به جاي خيال پردازي و آرمان گرايي واقعيت ها را تبيين و تشريح كند، اعتدال ويژگي عمده فلسفه ارسطويي است.

حمله اسكندر و از بين رفتن دولتشهرهاي يوناني و ادغام آنها در امپراتوري مقدوني پايان عصر طلايي فلسفه در يونان بود . بعد از اين ما دوران موسوم به هلينيسم را داريم  . طي اين دوره انديشه تحت تأثير مكاتب اخلاقي - فلسفي مختلفي است . اپيكوريان ، شكاكها، كلبي ها و رواقيون . وجه مشترك آنها تأكيد بر برابري همه انسانها، جهان وطني و دوري از درگيري هاي سياسي و بهره گيري لذات روحاني و جسماني و دوري از رنج و درد است.

برخي انديشمندان رومي در صدد انتقال انديشه هاي رواقي و ساير مكاتب دوره يوناني گري به روم برآمدند. تأكيد رواقيون به انديشه جهان وطني و قانون طبيعي مورد توجه امپراتوري روم بود. انديشه قانون طبيعي نقش مهمي در شكل گيري مكتب حقوقي رومي داشت . همين تأكيد بر برابري و انديشه جهان وطني  زمينه خوبي براي گسترش مسيحيت در امپراتوري روم فراهم كرد. علي رغم مشكلاتي  كه مسيحيان با آن روبرو شدند در نهايت امپراتور روم بعد از مدتي در سال 393 دين مسيحيت را به عنوان دين رسمي پذيرفت .

همراه با پيشرفت مسيحيت، آباي نخستين سعي در تحكيم پايه هاي نظري آن داشتند. در بين آنها آگوستين در دفاع از مسيحيت اثر معروف خود "شهر خدا" را نگاشت. مبناي مشروعيت كليسا و پاپ تا سده دوازدهم انديشه هاي افرادي چون آگوستين بود . با فروپاشي امپراتوري روم غربي در اثر حمله بربرها كليسا كم كم تبديل به يك فئودال بزرگ و حاكم بي رقيب شد. اما هر چه كه به پايان سده هاي ميانه نزديك مي شويم و آتش ستيزه بين حكومت عرفي و شرعي كليسا شعله ورتر مي شود سنت توماس آفرين فيلسوف طرفدار كليساست كه سعي دارد با كمك از فلسفه ارسطويي مبنايي عقلاني براي ايمان مسيحي دست و پا كند.

اما از اين به بعد و تا شروع انديشه اصلاح ديني ما شاهد ظهور رويكردي ضد كليسا و پاپ در اروپا هستيم. در جنگ بين امپراتور و شاهان محلي با پاپ بر سرقدرت دنيايي، متفكرين بسياري از حكومت عرفي حمايت كردند. دوره سده ميانه هر چند از نظر فلسفي فروغ چنداني ندارد، اما پر از جوش و خروش و ستيز بين شاهان و پاپها است، همين دوره است كه منتهي به انديشه رفرم مذهبي و رنسانس علمي به عنوان سرآغاز دنياي جديد مي شود.

اين كتاب علاوه بر اين كه داراي فهرست منابع جهت مطالعه بيشتر و دسترسي به منابع اصلي است از نمايه اشخاص نيز برخوردار مي باشد. همانطور كه مؤلف در مقدمه كتاب ذكر كرده دو جلد تاريخ فلسفه سياسي غرب ، براي دانشجويان تحصيلات تكميلي در رشته علوم سياسي فراهم آمده است .