«امر به معروف» و «نهی از منکر» یعنی آموزش مداوم سبک زندگی مومنانه

به گزارش خبرگزاری مهر، محسن اسماعیلی در برنامه «آفتاب شرقی» با یادآوری روایاتی که «امر به معروف» و «نهی از منکر» را «بالاترین فریضه» و «مهمترین واجب خدا» برمی‌شمردند، تاکید کرد: اصلاً امر به معروف و نهی از منکر، دین را سر پا نگه می‌دارد و باعث می‌شوند واجبات دیگر هم سرپا شوند.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: امر به معروف و نهی از منکر فقط مربوط به چگونه لباس پوشیدن در انظار عمومی نیست بلکه امر به معروف و نهی از منکر یعنی همدیگر را به رفتار خوب توصیه کردن و از رفتار بد اجتناب دادن. یک مصداق نهی از منکر این است که بگوییم آشغال را از ماشین بیرون نیندازید، با همدیگر تلخ صحبت نکنید، گران‌فروشی نکنید و ...؛ صبح تا شب داریم امر به معروف و نهی از منکر می‌کنیم و باید هم بکنیم؛ اتفاقا از جمله جاهایی که تکرار ضرری ندارد همین موارد است.

وی با یادآوری اینکه دین دو ملاک را تحت عنوان «حجت ظاهری» و «حجت باطنی» در تعیین فرمول کلی تشخیص خوب و بد در روابط اجتماعی و خانوادگی قرار داده است، افزود: حجت ظاهری همان گفتار و سیره پیامبر و ائمه علیهم‌السلام است و حجت باطنی نیز حکمی است که عقل و دل و نفس می‌دهد. خوب و بد یک موضوع در حجت ظاهری بر اساس مطالعه روایات و راهنمایی گرفتن از علما استخراج می‌شود.

دکتر اسماعیلی درباره حجت باطنی نیز گفت: خداوند آن قدر به انسان محبت دارد که یک «منبر درونی»، «واعظ درونی» و «قاضی همراه» برایمان قرار داده که آن عقل و دل و فطرت و نفس ماست که خداوند همه چیز را به آن یاد داده و او هم به ما دروغ نمی‌گوید. دین اسلام مظهر عقلانیت است و کسی که عقل را کنار بگذارد، دین ندارد. با عقل است که دین معنا پیدا می‌کند همچنان که پیامبر (ص) فرموده‌اند: «دین هر کسی به اندازه عقلش است». سوال کردن از عقل درباره بد و خوب موضوعات و جواب گرفتن از عقل هم مهارت می‌خواهد اما متأسفانه مهارت لازم را در استفاده از عقل نداریم.

این مفسر نهج‌البلاغه تصریح کرد: اگر آدم عقل نداشته باشد، گاهی دینداری به ضررش تمام می‌شود. خوارج را در نظر بگیرید، افرادی نمازخوان، نماز شب خوان و اهل مناجات و شب زنده‌داری بودند و هیچ چیز از ظواهر دین کم نداشتند اما همین‌ها کمر به قتل امیرالمومنین (ع) بستند؛ چون عقل نداشتند. شهید مطهری می‌فرمایند جوهره خوارج و علت خارجی‌گری، تفکیک دیانت از عقل است لذا هر کسی که ادعای دینداری کرد اما عقل را کنار گذاشت، این فرد اهل خوارج است و اگر انسان مسلمان عقل خود را به کار نگیرد اصلا تظاهر وی به دینداری، خود لطمه به دین است.

اسماعیلی با اشاره به آیات ۸ تا ۱۰ سوره شمس (فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها (۸) قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها (۹) وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها (۱۰)) گفت: امام باقر (ع) و امام صادق (ع) درباره این آیات می‌فرمایند که پروردگار طوری شما را آفریده که خوب و بد اعمال تا آخر عالم در شما کاشته و به شما الهام شده است و خوشبخت کسی است که به حرف دل گوش کند. بنابراین گاهی بنشینیم و حرف دل‌مان را بشنویم و با خودمان صحبت کنیم.  

این استاد حوزه و دانشگاه در آغاز سخنانش با بیان اینکه «بهره‌مندی از دانش، تقوا و وارستگی بدون برخورداری از مهارت برقراری ارتباط با اطرافیان، تأثیری در شیرینی و لذت‌بخش شدن زندگی انسان ندارد»، خاطرنشان کرد: تقوا، زهد، پارسایی و کمالات معنوی نیز زمانی به درد می‌خورد که خود را در روابط بین افراد نشان دهد؛ یعنی تقوا و پارسایی باید علاوه بر درون، بر برون ما نیز تأثیر بگذارد واگرنه کمالات معنوی تا زمانی که درون خود آدم است و ارتباطش با دیگران تجلی پیدا نمی‌کند، سودی برایمان ندارد.

وی مهارت‌های زندگی را اکتسابی و آموزش‌دیدنی دانست و خاطرنشان کرد: بخش محدودی از مهارت‌ها در ذات ما وجود دارد و عمده آن هنر و فن است که باید با تمرین، یاد بگیریم. اخلاق نیز ذاتیاتی دارد اما اصولاً یادگرفتنی و تمرین‌کردنی است؛ بنابراین می‌توانیم خود را در مسیر تعالی قرار داده و تغییر دهیم.

دکتر اسماعیلی با تاکید بر اینکه هیچ کس نباید خود را بی‌نیاز از آموزش بداند، افزود: وقتی پیامبر رحمت و اخلاق که معدن علم بود به فرشته وحی می‌گفت «یا جبرئیل عظنی» (ای جبرئیل، من را موعظه کن)، دیگر تکلیف بقیه مردم روشن است. چون اثری که در شنیدن است در خواندن و دانستن نیست. بنابراین ما حتی اگر خواننده یا نویسنده کتاب‌های اخلاقی هم باشیم، از شرکت در جلسات معلمان اخلاق بی‌نیاز نمی‌شویم.

عضو مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: همه در هر سطحی هم که باشیم نیازمند شنیدن و آموزش دیدن هستیم. اتفاقا هر چه سطح‌مان بالاتر برود و اعتبار اجتماعی و منزلت عمومی‌مان بیشتر شود، بیشتر به آموزش نیازمندیم.