فراز و نشیب سینما در کره جنوبی/ سانسور و استعمار شکست خوردند

خبرگزاری مهر-گروه هنر-ارغوان اشتری: تاریخچه سینمای کره تا حدودی برای خود مردم این شبه جزیره هم قابل دسترسی نیست زیرا تنها سه فیلم از پیش از سال ۱۹۴۶ باقی مانده که آنها هم آثاری است که در دوران جنگ جهانی دوم و اشغال ژاپن و به زبان ژاپنی ساخته شده اند.

برای آشنایی با صنعت سینما در این منطقه ابتدا مختصری از تاریخچه این شبه جزیره را مرور می کنیم. شبه‌جزیره کره در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم توسط امپراتوری کره اداره می‌شد. این شبه‌جزیره از سال ۱۹۰۵ به تصرف ژاپن درآمد و پنج سال بعد به طور رسمی بخشی از کشور ژاپن شد. با شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم قسمت شمالی به تصرف شوروی و قسمت جنوبی به تصرف آمریکا در آمد. به این ترتیب کره شمالی صاحب حکومتی متحد با بلوک شرق شد و کره جنوبی صاحب حکومتی طرفدار غرب در حالی که هر دو مدعی حکومت بر کل شبه‌جزیره بودند این اختلاف در سال ۱۹۵۰ به جنگ «کره» انجامید که در سال ۱۹۵۲ با پیمان آتش‌بس خاتمه یافت.

سال ۱۹۳۰-۱۹۴۵ کره تحت سلطه ژاپن

بیشتر فیلم های دوران صامت و اولیه ای که در کره ساخته شدند در طول زمان و حوادثی که پیش آمد و به ویژه در جنگ کره از بین رفت، اما کتاب ها و گزارش ها اذعان دارند که شبه جزیره کره در این سال ها سینمای پویایی داشته و در اوایل سال های ۱۹۲۰ بیش از ۱۶۰ فیلم در این شبه جزیره تهیه می شد.

از سال ۱۹۰۹ تا ۱۹۲۰ سالن های سینمای متعددی در شهرهای سئول و شهرهای دیگری مانند پیون یانگ و پوسان ساخته شد. مالکان این سالن های سینما تاجران ژاپنی بودند. بعضی از ثروتمندان و تاجران کره ای چند سالن سینما ساختند که فیلم های وارداتی اروپایی و آمریکایی نمایش می دادند. نخستین فیلم تاریخ سینمای کره که یک kinodrama ) تلفیق سینما و تئاتر) بود با نام «انتقام درست» در سال ۱۹۱۹ تولید و در سالن تئاتر دانسئونگسا در شهر سئول به نمایش درآمد. می گویند مردم از دیدن «انتقام درست» لذت بردند و پس از آن فیلم های بسیاری به شیوه kinodrama تهیه و اجرا شد.

نخستین فیلم صامت کره در سال ۱۹۲۳ به تولید رسید. ظرف چند سال بعد هفت کمپانی تهیه فیلم تاسیس شد. شاهکار این دوران فیلم آریرانگ (نا اون-کیو) محصول ۱۹۲۹ است. کارگردان فیلم نا اون-کیو در آن زمان ۲۵ ساله بود. فیلم درباره مردی عقب مانده است که پسر مالک ثروتمندی را می کشد که این مقتول با پلیس ژاپن ارتباط داشته است. عنوان فیلم را از یک ترانه فولکلور برداشتند. «آریرانگ» بخاطر کیفیت زیبایی شناسانه آن و پیام پنهان سیاسی که داشت مورد توجه قرار گرفت. این فیلم به کارگردان های جوان انگیزه داد که به فیلمسازی روی بیاورند و مضامینی درباره مقاومت مردم کره در مقابل ژاپنی ها بسازند.

علی رغم افزایش شهرت و محبوبیت سینمای محلی، دولت استعماری ژاپن و تیغ تیز سانسور مانع رشد سینمای کره می شد. تمام تولیدات داخلی و خارجی باید برای بازبینی به هیات سانسور دولت تحویل داده می شدند و معمولا نیروی پلیس در زمان نمایش فیلم ها در سالن ها حضور داشتند. در سال های ۱۹۳۰ سانسور شدیدتری بر سینما اعمال و همین امر باعث شد فیلم های ملودرام، درام های تاریخی و فیلم های ژاپنی بازار سینمای کره را اشباع کردند. 

در سال ۱۹۳۵ نخستین فیلم ناطق کره «Chunhyang-jeon» به کارگردانی لی میونگ-وو ساخته شد. عنوان فیلم برگرفته از یک داستان محبوب و قدیمی است که بارها دستمایه فیلم های کره ای شده است. دستیار لی میونگ-وو، پیشگام صدابرداری سینمای کره آقای لی پیل-وو بود.

در آن دوران فیلمسازان کره ای برای پیدا کردن سرمایه دوران سختی را می گذراندند. فیلم های ناطق کره نسبت به فیلم های صامت این شبه جزیره با نقد و انتقادهای بیشتری روبه رو می شد. دو سال بعد و با موفقیت تجاری «قایق ماهیگیری» (لی گیون-هوان؛۱۹۳۷) موقعیت فیلم ناطق تثبیت شد. وقتی ژاپن به چین حمله کرد فیلمسازان کره ای تحت فشار قرار گرفتند که فیلم هایی در حمایت از ارتش ژاپن بسازند و در نهایت دولت در سال ۱۹۴۲ تولید فیلم های کره ای زبان را ممنوع کرد.

اوضاع سینما در فاصله سال های ۱۹۴۵-۱۹۵۵

از دوران اشغال کره توسط آمریکایی ها  و جنگ کره تنها پنج فیلم باقی مانده است. از میان پنج فیلم معروف ترینشان «هورا! آزادی» (چوی اون-گیون) نام دارد که سال ۱۹۴۶ نمایش داده شد. فیلم که در وصف مهین پرستی کره‌ای ها و اثری ضد ژاپنی است تماشاگر فراوانی داشت.

در دوران جنگ کره بیشتر فیلم ها نابود شدند، کمپانی های فیلمسازی به طور موقت به شهر پوسان کوچ کردند و بیشتر فیلمسازها به ساختن مستندهای جنگی روی آوردند. پس از توافقنامه و روی کار آمدن رییس جمهور «ری سینگمن» او به امید احیای صنعت سینما، سینما را از مالیات معاف اعلام کرد. کمپانی های خارجی تجهیزات سینمایی را به کره ای ها فروختند و تکنولوژی های جدید را به آنها یاد دادند.

دوران طلایی سینمای کره ۱۹۵۵-۱۹۶۵

نیمه دوم سال های ۱۹۵۰ دوران احیای سینمای کره است. آمار فیلم های تولید شده از ۸ عنوان در سال ۱۹۵۴ به ۱۰۸ عدد در سال ۱۹۵۹ رسید. مردم با سالن های سینما آشتی کردند و فیلم هایی مانند Chunhyang-jeon که بازسازی فیلم  قدیمی و محصول ۱۹۵۵ بود ۲۰۰ هزار تماشاگر فقط در شهر سئول داشت که یک دهم جمعیت شهر سئول بود. متاسفانه نگاتیوهای این فیلم  نابود شده است.

مادام آزادی (۱۹۵۶) دیگر فیلم پرطرفدار آن روزها و براساس یک رمان جنجالی بود که داستانش در روزنامه های محلی منتشر شد. مردم از این فیلم هم استقبال کردند. در سال های ابتدای ۱۹۶۰ کارگردانان بااستعدادی روی کار آمدند. در آن دوران فیلمسازی رونق داشت. سال ۱۹۶۲ با روی کار آمدن دیکتاتور ارتشی پارک چون هی، قانون محدودیت تصویر متحرک تصویب شد که فعالیت کمپانی های فیلمسازی را سخت کرد. این قانون نظارت دولت بر سینما را تقویت می کرد. با آنکه تا آخر سال های ۱۹۶۰ فیلمسازی با همان روند ادامه داشت اما کنترل دولت از جنبه خلاقیت بر کار فیلمسازان اثر خود را گذاشت.

بی شک یکی از فیلمسازان نوآور کره کیم کی –یانگ فقید است. او به خاطر ساختن درام هایی مانند کنیز (۱۹۶۰) شهرت دارد. در فیلم «کنیز» که داستان کنیزی اغواگر است که دل اربابش را می رباید زن نقش قدرتمند و کلیدی دارد. با آنکه آثار کیم سال ها به فراموشی سپرده شده بود اما در سال های ۱۹۹۰ دوباره به فیلم های او توجه شد. یکی دیگر از فیلمسازان مهم این دوران یو هیون-ماک است که با گلوله بی هدف (۱۹۶۱) به شدت مورد توجه قرار گرفت. این فیلم وامدار آثار نئورئالیسم ایتالیایی بود و از ویرانی های جنگ و پیشرفت صنعتی کره می گفت.

شین سنگ-اوک نیز با ساختن فیلم هایی مانند گلی در جهنم (۱۹۵۸) و مهمان خانه و مادرم (۱۹۶۱) اسم و رسمی بهم زد. در سال های پایانی دهه ۱۹۶۰ هیون-ماک به ساختن فیلم رنگی روی آورد: رویا (۱۹۶۷). «رویا» درباره یک راهب بودایی بود. در سال ۱۹۷۸ و پس از ساختن ۸۰ فیلم در کره جنوبی هیون –ماک و همسرش را دزدیدند و به کره شمالی بردند. او هشت سال در سینمای کره شمالی کار کرد و سپس به هالیوود رفت و سه نینجا را در هالیوود با نام مستعار سایمون شین تولید کرد.

سال های ۱۹۷۰

در سال های ۱۹۷۰ سینمای کره جنوبی دچار افت شد و سطح سانسور دولت نیز افزایش پیدا کرد. در سال ۱۹۷۳ کمپانی پیشرفت سینمای کره (که همان شورای فیلم کره ای امروزی است) به هدف رونق دادن به سینما تاسیس شد. یک سال بعد «آرشیو فیلم کره» بنیانگذاری شد اما صنعت سینمای کره جنوبی تا سال های میانی ۱۹۹۰ رونق تجاری نداشت.

اما در این دوران چند فیلم شخصی و بکر که تم های سیاسی و تاحدودی نمادین داشتند ساخته شد که فیلم های کیم کی –یانگ (حشره، زن، لودو، قاتل فراری پروانه و ...) از جمله آنها است. «شهر ستارگان» اولین تجربه فیلمسازی لی جانگ-هو و «جاده به سامبو» که آخرین فیلم ستایش شده لی من –هی است دیگر تجربه سینمای کره جنوبی در این عرصه محسوب می شود.

ها کیل-جونگ دیگر چهره سینمای کره جنوبی در این سال ها مدت کوتاهی به فیلمسازی روی آورد. او تا پیش از مرگ خود در سال ۱۹۷۹ هفت فیلم ساخت که مشهورترین فیلم او رژه احمق ها (۱۹۷۵) است.

مروری به اتفاقات سینمایی در سال های ۱۹۸۰-۱۹۹۶

سال‌های ابتدای ۱۹۸۰ فیلمسازان جوانی روی کار آمدند که به احیای سینمای کره جنوبی کمک کردند. در این سال ها سانسور نیز کمتر اعمال می شد. به تدریج شهرت سینمای کره جنوبی به آن سوی مرزها رسید. اوج آن دریافت جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم ونیز ۱۹۸۷ توسط کانگ سو-یئون برای فیلم  «مادر میانجی» بود.

بسیاری از منتقدان بر این باورند که بهترین فیلمساز این سال ها ایم کوان-تائک است. او که تا پیش از سال ۱۹۸۰ بیش از ۷۰ فیلم ساخته بود با ماندالا (۱۹۸۱) بهترین فیلمساز کره جنوبی شناخته شد. ایم که از فیلم های تجاری اولیه خود فاصله گرفته بود «ماندالا» را با موضوع دو راهب ساخت که در جستجوی یافتن اهمیت جایگاه مذهب بودا در کره اند. ایم بخاطر احیای عناصر قدیمی و فراموش شده فرهنگ کره جنوبی در آثارش شهرت دارد. محبوب ترین و ستایش شده ترین فیلم ایم «سوپیونجی» (۱۹۹۳) احیای هنر کلامی کره به نام پانسوری است. او بیش از ۱۰۰ فیلم ساخته و از چهره های کلیدی سینمای کره جنوبی به شمار می رود.

در سال های ۱۹۸۰ سینمای کره چندین گام به سوی توسعه برداشت. نخستین گام را رهبر نظامی کره جنوبی روه تائه-وو برداشت که آرام آرام قانون سانسور را برداشت. ثمره این دوران فیلم چیلسو و مانسو (۱۹۸۸) است که پارک کوانگ-سو ساخت. پارک فیلم های ستایش شده دیگری نیز ساخت مانند جمهوری سیاه (۱۹۹۰) و یک جرقه(۱۹۹۵).

در سال ۱۹۸۴ که قانون تصویر متحرک تغییر کرد و به همین دلیل کار برای فیلمسازان نیز آسان تر شد. تولیدات مستقل که تا آن روز ممنوع بودند تحت شرایطی اجازه تولید پیدا کردند. دولت نیز تغییراتی در قانون ایجاد کرد و این فرصتی شد تا تولید فیلم دیگر محدود به چند کمپانی بزرگ نباشد. در نتیجه در سال های پایانی ۱۹۸۰ تهیه کنندگان مستقلی وارد بازار کار شدند و رویکردی که در فیلمسازی داشتند اثر خود را بر سینمای کره جنوبی گذاشت.

البته تاثیر تغییرات قانونی همواره مثبت نبود. در سال ۱۹۸۸ با تغییر قوانین محدودیت واردات فیلم خارجی نیز برداشته شد. کمپانی های هالیوودی در خاک کره شعبه های خود را تاسیس کردند. تا آن زمان نمایش فیلم های هالیوودی و هنگ کنگی محدودیت داشت ولی از سال ۱۹۸۸ فیلم های کره ای باید با فیلم های وارداتی رقابت می کردند. در سال های بعدی فیلم های کره ای قافیه را به فیلم های وارداتی باختند. در سال ۱۹۹۳ پایین ترین سهم ۱۶ درصد را در بازار داشتند. سیستم نمایش در کره بدین صورت است که سالن های سینما موظف اند در سال ۱۰۶-۱۴۶ روز فیلم کره ای نمایش بدهند.

در سال ۱۹۹۲ «داستان ازدواج» ساخته کیم یو-سوک با استقبال منتقدان رو به رو شد. این فیلم موج جدیدی را در سینمای کره به راه انداخت. کمپانی سامسونگ که یکی از پنج کمپانی بزرگ کره جنوبی است با «داستان ازدواج» برای اولین بار سرمایه گذاری در سینما راتجربه کرد. تا سال ۱۹۹۷ کمپانی سامسونگ در سرمایه گذاری سینما نقش مهمی بزرگ کرد اما پس از بحران اقتصادی سال ۱۹۹۷حضور سامسونگ در سینما کمرنگ شد.

سال ۱۹۹۶ تا امروز

از سال ۱۹۹۶ نسل جدیدی از کارگردان های کره ای به فیلمسازی روی آوردند. استاد فیلم های هنری کره جنوبی، هونگ سنگ-سو در فیلم «روزی که خوک در چاه افتاد» (۱۹۹۶) تجربه چهار شخصیت از یک داستان را روایت می کند و به خشونت و بی پایه و اساس بودن روابط انسانی می پردازد.

سال ۱۹۹۶ کیم کی دوک که بخاطر سبک بصری خیره کننده فیلم هایش و تمایل به ساختن فیلم های کم هزینه شهرت دارد نخستین فیلم خود را ساخت. برخلاف دیگر فیلمسازان کره جنوبی کیم کی دوک ابتدا در سطح بین المللی با فیلم هایی مانند جزیره (۲۰۰۰) شهرت پیدا کرد.

در سال ۱۹۹۷ لی چانگ –دونگ «ماهی سبز» را ساخت. چانگ دونگ که قبل از فیلمسازی یک رمان نویس بود توانست در سال ۲۰۰۰ برای «آبادی» از جشنواره ونیز جایزه بهترین کارگردان را بگیرد. چانگ دونگ در سال های ۲۰۰۳-۲۰۰۴ وزیر فرهنگ و گردشگری کره جنوبی بود. در این سال ها فیلمسازان جوانی که بیشتر فیلم های تجاری می ساختند وارد سینما شدند.

در سال ۱۹۹۷ فیلم «تماس» ساخته چانگ یون-هیون با فروش چشمگیری روبه رو شد. در سال ۱۹۹۹ شیری ساخته کانگ جی-گیو نمایش داده شد که بسیار موفق بود.از آن پس سینمای کره پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است. در سال ۲۰۰۱ به طور میانگین ۶۰-۷۰ فیلم در کره جنوبی تولید شد. در سال ۲۰۱۲، ۱۹۵ میلیون بلیت سینما در کره جنوبی فروخته شد که نشان از رونق سینما در کره جنوبی دارد. در سال های اخیر ۵۳ درصد از بازار فیلم در کره به تولیدات داخلی اختصاص دارد.

در سال ۲۰۱۲ کیم کی دوک توانست جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز را برای «پیتا» دریافت کند.

یکی از مهم ترین جشنواره های سینمای کره جنوبی جشنواره فیلم «پوسان» است.

فیلمسازان مهم کره جنوبی

در این سال ها کارگردان های مهمی در کره جنوبی فیلم ساختند از لی چانگ-دونگ  شروع می کنیم که از رمان نویسی به فیلمسازی روی آورد. لی چانگ دونگ در سال ۱۹۹۷ با «ماهی سبز» نخستین تجربه فیلمسازی خود را پشت سر گذاشت. او سال ۲۰۱۰ برای «شاعری» جایزه بهترین فیلمنامه را از جشنواره بین المللی فیلم کن دریافت کرد. «شاعری» به مفاهیم و قابلیت های قابل انتفال شعر به عنوان یک فرم هنری می پرداخت و جایگاه شعر را در جامعه مدرن بررسی می کرد.

بانگ جون-هو احتمالا یکی از مشهورترین فیلمسازان کره جنوبی در میان فیلم دوستان واقعی در سراسر دنیاست. نخستین فیلم او «سگ های واق واقی» یک کمدی نامتعارف بود. او که در رشته جامعه شناسی درس خوانده از سال های میانی ۱۹۹۰ عضو آکادمی هنرهای سینمایی کره شد. فیلم های او طعم و رنگ متفاوتی نسبت به فیلم های جریان روز دارند. خاطرات قاتل (۲۰۰۳) و میزبان (۲۰۰۶) از فیلم های مهم اوست. «اسنوپیرسر» نخستین فیلم بانگ به زبان انگلیسی بود که در عرصه جهانی بسیار موفق شد.

پارک چان ووک نام آشنایی میان سینمادوستان جهان است. او یکی از چهره های مشهور سینمای کره جنوبی در دنیاست. ووک پیش از کارگردان شدن در رشته فلسفه درس می خواند و با تماشای «سرگیجه» ساخته آلفرد هیچکاک شیفته سینما شد. سه گانه مشهور «انتقام» و فیلم دوم این سه گانه «پیرپسر» مطرح ترین آثار ووک هستند. او را به دلیل نگاهش به خشونت به شوخی تارانتینوی کره جنوبی لقب داده اند. ووک برنده جایزه بزرگ جشنواره فیلم کن در سال ۲۰۰۴  برای «پیرپسر» است.

یکی دیگر از کارگردان های مطرح کیم جی وون است فیلمسازی که فیلم هایی با قواعد رایج می سازد. او با فیلم ترسناک داستان دو خواهر (۲۰۰۳) مورد توجه بین المللی قرار گرفت و اولین فیلمساز کره ای است که فیلمش را به زبان انگلیسی بازسازی کردند. داستان «دوخواهر» با عنوان «ناخوانده» بازسازی شد. زندگی تلخ و شیرین (۲۰۰۵) از دیگر فیلم های مهم اوست.

کیم کی دوک یکی دیگر از چهره های مشهور کره جنوبی است که معمولا مضامین فیلم هایش تلخ و گزنده و خشن هستند. معمولا شخصیت های فیلم های او کم حرف اند و همین باعث می شود جلوه های بصری آثارش بیشتر به چشم تماشاگران بیایید. کیم کی دوک جوایز بین المللی فراوانی از جشنواره های ونیز، برلین و کن دریافت کرده است.

نا هونگ-جین فیلمنامه نویس و کارگردان جوانی است که سال ۲۰۰۸ فیلم «تعقیب کننده» را ساخت. او سال ۲۰۱۰ دریای زرد را کارگردانی کرد. «تعقیب کننده» که نخستین فیلم هونگ-جین بود برنده جایزه از  سازمان تصاویر متحرک (سینمایی) کره شد.

ایم کوانگ-تائک نیز از قدیمی ترین فیلمسازان کره با ۵ دهه تجربه فیلمسازی است. بزرگداشت او در موسسه فیلم بریتانیا وموسسه هنرهای معاصر برگزار شده است.