عید«مباهله» در شعر آئینی/ مهر آمد و پشت شب بیداد شکست ...

خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ:  ۲۴ ذیحجه سال دهم هجری بود که خداوند بر اساس آیه شریفه ۶۱ سوره مبارکه آل عمران، به پیامبرش دستور داد تا سران مسیحی نجران را به مباهله فرا خوانَد.

دستور الهی از سوی پیامبر اعظم اطاعت شد و وقتی مسیحیان، پنج تن آل عبا را در کمال سادگی در مباهله حاضر دیدند، از این امر انصراف دادند تا سند دیگری بر حقانیت اسلام رونمایی شود.

این واقعه مهم تاریخی، دستمایه تعدادی از شاعران آئینی قرار گرفته است تا آن را از دید شاعرانه خود ثبت نمایند.

یکی از این شاعران مطهره عباسیان است که در شعری با اشاره به همان آیه شریفه اشاره شده یعنی « فَمَن حاجّک فیه مِن بَعدِ ما جاءَک مِن العلم فَقُل تَعالَوا ...» چنین سروده است:

قرار شد دو طرف تن به احتجاج دهند
که دین مردم خود را مگر رواج دهند

قرار شد همگی با کسان خود باشند
مگر علاج به یک زخم لاعلاج دهند

نبرد شک و یقین بود و باز، اهل یقین 
بنا نبود به اهل لجاج باج دهند

به حکم امر «تعالوا ...» قرار بود آن روز
مسیحیان همه پایان به یک لجاج دهند

و در قبال تمام مخالفتهاشان
به رسم روز، به اهل یقین خراج دهند

شعاع نور حقیقت به هر طرف می‌ رفت
که از حجاز به نجرانیان سراج دهند

جهان به نور تو وابسته است، ای خورشید
خوشا که با «تو» به اهلِ تو تخت و تاج دهند

و اما دکتر اکبر بهداد با تخلص «طبیب»، شاعر دیگری است که درباره این مناسبت شگرف و تاریخی شعر دارد:

حق و باطل در مدینه روبروست

اهل حق را حق پرستی آبروست

حق پرستان همچو انگشتان دست

پرتو این حق پرستان هرچه هست

اهل بیت مصطفی دانی که پنچ

رحمت للعالمین مانند گنج

مصطفی ختم رسل در پیش بود

منزلت از هر پیامبر بیش بود

درگه حق او که برتر از همه

در بغل دارد حسین فاطمه

سبط اکبر در کنار مصطفاست

دست او در دست خیر انبیاست

او در ادامه با اشاره به تعبیر «انفسنا» در آیه شریفه اشاره شده برای حضرت امیرالمومنین (ع)، آن حضرت را «جان حضرت مصطفی» می خواند و می آورد:

بعد پیغمبر علی مرتضاست

جانشین و همچو جان مصطفاست

فاطمه خَیرُ نساء العالمین

فاطمه نور سماوات و زمین

مقتدای او پسر عمش علی ست

تا قیامت مرتضی بر حق ولی ست

آیت حق اهل بیت مصطفاست

مستجاب الدّعوه ی ارض و سماست.

او در پایان این شعر چنین سروده است:

هر که را حُبّ محمد در دل است

چلچراغ روشن هر محفل است

تا ابد بر جا بماند این سرود

بر محمّد گو و آل او درود

تا توانی گو«طبیبا» این درود

درگه حق این دعا مقبول بود

و این نیز بخشی از شعر غلامرضا سازگار با تخلص «میثم» است:

وضو بگیرم در حال روزه با تکبیر
کنم مباهله با دشمنان حی قدیر
زبان حق شَوَم و آیه مباهله را 
به شأن فاطمه و شوهرش کنم تفسیر 
ز قول دوست و دشمن شنو که این آیه 
به وصف اهل کسا از خدا شده تعبیر
محمد و علی و فاطمه، حسین و حسن
که پنج در عددند و یکی چو حی قدیر
پی مباهله کردند روی در صحرا
یکی چو مهر فروزان چهار ماه منیر
فتاد چشم نصارا به آن خدارویان
که نور طلعتشان گشته بود عالمگیر
مسیحیان پی نفرین پنج تن دیدند
که نیست غیر هلاکت برایشان تقدیر
همه به خاک قدوم پیمبر افتادند
که ای ز جانب حق خلق را بشیر و نذیر
به حضرت تو نصارا تمام تسلیم اند
که تو بلند مقامی و ما تمام حقیر
هزار مرتبه نفرین به دشمنان علی
که می کنند در این آیه حیله و تزویر
کنند فضل علی را به دشمنی انکار
خدای نگذرد از این خطا و این تقصیر
چرا شدند فراری از این حقیقت محض
چرا به سلسله ی نفس خود شدند اسیر
قسم به جان علی منکر مباهله را
خدای لعن نموده، پیمبرش تکفیر
گرفتم آنکه شود خصم منکر خورشید
کجا به تابش انوار آن کند تأثیر
فضائل علی از حد بود فزون چه زیان
که بر مباهله منکر شوند یا به غدیر
ضرورت سخن گفتن از مباهله برای فراموش نشدن این واقعه مهم، نکته برجسته شعر احد ده بزرگی درباره این واقعه حیرت انگیز است:

شعر از مه و مهر شب شکن باید گفت

از فاطمه و اباالحسن باید گفت

تا خاطره ی مباهله گم نشود

پیوسته، سخن، سخن، سخن باید گفت

آیات چو آفتاب از خاور نور

نازل شده بر سینه پیغمبر نور

ابناء و نساء و انفس اقدس حق

یعنی حسنین و علی و کوثر نور

آن پنج وجود صاحب عصمت حق

یعنی همه عصاره ی خلقت حق

کردند فنا بنای اسقف بازی

با هیمنه ی شگفت و با هیبت حق

او در ادامه با اشاره به حدیث «لَولاک لَما خَلقتُ الافلاک/ اگر تو نبودی، افلاک را نمی آفریدم» می سراید:

مهری که به شأنش آمد از حق، «لولاک»

روشن شده از جلوه ی رویَش، افلاک

با یک زن و یک مرد و دو کودک آمد

تا ریشه ی تثلیث برآرد از خاک

دُردی کش جام درد باید بودن

آگاه دل از نبرد باید بودن

چون شیر خدا حقیقت حق محور

در جنگ عقیده مرد باید بودن

آن روز دو صف مقابل هم بودند

تحلیلگر دلایل هم بودند

آن سو همه در تجزیه ی یکدیگر

این سوی ولی، مکمل هم بودند

فرمانده ی جنگ، مصطفی بود آنروز

سردار سپاه، مرتضی بود آن روز

لشکر، حسنین و فاطمه، پشتیبان

در عرصه، سلاحشان دعا بود آن روز

آن روز نه سنگ و چوب و نه سنگر بود

نه نیزه ی جان شکار و نه خنجر بود

پیروزی پنج تن به اهل نجران

از باور بالنده ی بارآور بود

با ذکر عَلَی الدّوام، آن پنج نفر

کردند به پا قیام، آن پنج نفر

با باور خود به مشرکین حجت را

کردند به حق تمام، آن پنج نفر

فرمود نبی، علی ولی الله است

خورشید ولایت و دلیلِ راه است

زهراست دل من و حسن، دلبندم

عشق است، حسین و عشق حق دلخواه است

مهر آمد و پشت شب بیداد شکست

اندیشه تثلیثی شیّاد شکست

هنگام مباهله ز اِعجاز رسول

هم اسقف و هم صلیب فولاد شکست

اسقف که گل روی محمد را دید

افتاد صلیبش از کف و جامه درید

گفتا که به حق و راستی در انجیل

حق کرده وجود اقدست را تایید

او در بخش پایانی این شعر و با تکرار مطلب مهم آن، چنین می گوید:

با اهل جدل مجادله باید کرد

با تیغ زبان مقابله باید کرد

بر منطق وحی سر اگر نسپردند

بی چون و چرا مباهله باید کرد

شعر از مه و مهر شب شکن باید گفت

از فاطمه و اباالحسن باید گفت

تا خاطره ی مباهله گُم نشود

پیوسته، سخن، سخن، سخن باید گفت

و اکنون شعری از محمدعلی ریاضی یزدی را با هم مرور می کنیم که در آن وجود مبارک پیامبر (ص) و امیرالمومنین (ع)، به مهر و ماه تشبیه شده است:

گیرم که آفتاب جهان ذره پرور است

این بس مرا که سایه ی مهر تو بر سر است

ای دل چرا به غیر خدا تکیه می کنی؟

امید ما و لطف خدا از که کمتر است؟

بهر دو نان، خجالت دونان چه می کشی؟

ای دل صبور باش که روزی مقدّر است

خاطر ز گفتگوی مکرّر شود ملول

الاّ حدیث دوست که قند مکرّر است

فرخنده نامه ای که موشّح به نام اوست

زیبنده آن صحیفه که او زیب دفتر است

نامی که با خدا و پیمبر ز فرط قدس

زیب اذان و زینت محراب و منبر است

پشت فلک خمیده که با ماه و آفتاب

در حال سجده روی به درگاه حیدر است

شمس ضحی، امام هدی، نور هل أتی

چشم خدا و نفس نفیس پیمبر است

در آیه ی مباهله این مهر و ماه را

جانها یکی و جلوه ی جان از دو پیکر است

وجهی چنان جمیل که از شدّت جمال

وجه خدا و جلوه ی الله اکبر است

نازم به دست او که یکی ناز شست او

از جای کندنِ درِ سنگینِ خیبر است

با اشک چشم، ابر کَرَم بر سر یتیم

با برق تیغ، صاعقه ای بر ستمگر است

جز راه او به سوی خداوند راه نیست

یعنی که شهر علم نبی را، علی، در است

بر تارک زمان و مکان، تاج افتخار

در آسمان فضل، درخشنده اختر است

کمتر ز ذرّه ایم و فزونتر ز آفتاب

ما را که خاک پای علی بر سر افسر است

وصف علی ز عقل و قیاس و خیال و وهم

وز هرچه گفته اند و شنیدیم، برتر است

شد عرض ما تمام و حدیث تو ناتمام

حاجت به مجلس دگر و وقت دیگر است

طبع لطیف و شعر «ریاضی» به لطف و شهد

شاخ نبات خواجه  شیراز و شکّر است